|
[[Plik:Brama taj mahal.jpg|thumb|250px|right|Brama prowadząca do Tadź Mahal]]
[[Plik:Tajplan.png|thumb|250px|right|Plan kompleksu: {{ikona|cyfra1}} Południowa brama; {{ikona|cyfra2}} Saheli Burdż; {{ikona|cyfra3}} Po lewej Brama Fahtepuri, po prawej Brama Fahtebad; {{ikona|cyfra4}} [[Avant-cour]]; {{ikona|cyfra5}} Główna brama; {{ikona|cyfra6}} [[Meczet]]; {{ikona|cyfra7}} Mehman Chana; {{ikona|cyfra8}} Mauzoleum; {{ikona|cyfra9}} Jeden z czterech [[minaret]]ów; {{ikona|cyfra10}} Jamuna]]
'''TadżTadź Mahal'''<ref group="uwaga">Zgodnie ze zmianami wprowadzonymi na XX posiedzeniu Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Polski (27 września 2005 roku) zalecana polska nazwa mauzoleum to Tadź Mahal, patrz {{cytuj książkę| url = http://ksng.gugik.gov.pl/pliki/zeszyty/zeszyt_04.pdf| tytuł = Nazewnictwo geograficzne świata. Zeszyt4: Azja Południowa| data dostępu = 2010-07-19| autor = KOMISJA STANDARYZACJI NAZW GEOGRAFICZNYCH POZA GRANICAMI POLSKI przy Głównym Geodecie Kraju| strony = 77|wydawca= Główny Urząd Geodezji i Kartografii|miejsce= Warszawa| rok = 2007}}</ref> ({{w języku|hi|ताज महल}}, {{w języku|ur|تاج محل}}) – [[Indie|indyjskie]] [[mauzoleum]] wzniesione przez [[Szahdżahan]]a z dynastii [[Wielcy Mogołowie|Wielkich Mogołów]], na pamiątkę przedwcześnie zmarłej, ukochanej żony [[Mumtaz Mahal]]. Obiekt bywa nazywany ''świątynią miłości''{{kto|data=2018-12}}.
== Położenie ==
TadżTadź Mahal został wzniesiony w [[Agra|Agrze]], mieście nad rzeką [[Jamuna (rzeka)|Jamuna]], w [[Indie|indyjskim]] stanie [[Uttar Pradesh]]. Agra leży w odległości około 200 kilometrów od [[Delhi]] – dawnej stolicy Indii. Jest to jeden z głównych punktów wielu wycieczek zagranicznych.
Kompleks budowlany TadżTadź Mahal składa się z głównego mauzoleum z wielką kopułą, w kształcie cebuli, charakterystyczną dla sztuki [[islam]]u, i olbrzymią bramą, symbolizującą wrota do [[Eden (raj)|Raju]]. Jest ona osadzona na [[plinta|plincie]], w której rogach stoją cztery [[minaret]]y – wieże, z których muezin nawołuje wiernych do modlitwy. Po bokach stoją dwa identyczne meczety z czerwonego kamienia. Uzupełnieniem kompleksu są standardowe elementy tego typu budowli: [[kanał wodny|kanały wodne]] oraz podzielony na cztery części ogród krajobrazowy. Konstrukcja ogrodu perskiego przed mauzoleum imituje muzułmańskie wyobrażenie raju, które cechuje duże podobieństwo do jego chrześcijańskiego odpowiednika<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.rownolegly.pl/wsad/przeglad-prasy/news/drzewo-z-sandala,885417| tytuł = Drzewo z Sandała| data dostępu = 2010-07-19| opublikowany = rownolegly.pl|język = pl}}</ref>.
== Budowa i historia ==
Według legendy przed śmiercią zobowiązała męża do spełnienia trzech obietnic: nigdy się nie ożenić, zaopiekować się dziećmi oraz postawić na jej cześć budynek, który będzie ją upamiętniał po śmierci. Zrozpaczony małżonek spełnił wszystkie prośby (brak oficjalnej żony jednak nie przeszkodził mu w posiadaniu konkubin). Postanowił zbudować na cześć zmarłej żony grobowiec-mauzoleum, który byłby jej godzien – budowlę niemającą porównywalnego odpowiednika w świecie. Według popularnego podania, pogrążony w smutku monarcha osiwiał w ciągu jednej nocy. Po ukończeniu budowy miał rzekomo wydać rozkaz obcięcia kciuków wszystkim robotnikom, by nigdy nie byli już w stanie stworzyć podobnego dzieła<ref name="pbs"/>. Tak naprawdę żadne źródła nie potwierdzają tego faktu – do dzisiaj potomkowie tych rzemieślników są zaangażowani w renowację budowli.
Budowa TadżTadź Mahal trwała dwadzieścia dwa lata (1632–1654) i pracowało przy niej, według różnych podań, od 20 do 25 tysięcy robotników. W budowie mogli mieć swój udział dwaj [[Europa|Europejczycy]]: [[Włochy|Włoch]] pochodzący z [[Wenecja|Wenecji]] (Geronimo Veroneo) oraz [[Francja|Francuz]]. Wzmianka o tym pochodzi od hiszpańskiego księdza, który ok. 1640 roku odwiedził Agrę. Brak jest jednak pewniejszych historycznych źródeł, by potwierdzić ten przekaz. Oficjalne kroniki dworskie nie podają imienia architekta, sugerując, że projekt był dziełem samego władcy i poprzestają na osobach Makramat-chana i Mir Abd al-Karima, którzy byli odpowiedzialni za prowadzenie robót. Z odnalezionych dokumentów wynika jednak, że właściwym architektem był Ustaz Ahmad Lahori, który m.in. zaprojektował niektóre komnaty w [[Czerwony Fort|Czerwonym Forcie]]<ref>{{cytuj książkę | autor = Markus Hattstein, Peter Delius (red.)| tytuł = Islam: Kunst und Architektur| wydawca = h.f.ullmann| miejsce = Potsdam| rok = 2011| strony = 479-482| isbn =}}</ref>.
Tadź Mahal zbudowano z marmuru, przywiezionego z [[kamieniołom]]u odległego o prawie 350 km. Wbrew wielu fotografiom nie jest on biały. Z powodu zanieczyszczenia środowiska marmur staje się coraz ciemniejszy (z tego powodu wydano też zakaz lokalizowania obiektów przemysłowych w promieniu 50 km od zespołu budowli). Marmurowe powierzchnie pokryte są tysiącem kamieni szlachetnych, półszlachetnych i dekoracji kaligraficznych z czarnego marmuru.
W latach trzydziestych XIX wieku mający dwieście lat Tadź Mahal był zaniedbany i zarośnięty, niemalże popadł w ruinę. Lord [[William Bentinck (gubernator generalny Indii)|William Bentinck]], generalny [[gubernator]] [[Bengal]]u, wysunął propozycję rozebrania tego wyjątkowego monumentu, przesłania marmuru statkiem do [[Londyn]]u i tam sprzedania go. Zamiar ten nie doszedł do skutku tylko dlatego, że marmur zerwany z [[Czerwony Fort (Agra)|Czerwonego Fortu]] nie znalazł nabywców. W roku 1900 kolejny [[wicekról]] Indii, lord [[George Curzon]], nakazał odrestaurować podupadłe mauzoleum.
Według legendy cesarz planował wznieść duplikat po przeciwległej stronie rzeki Jamuny, wykonany w całości z czarnego marmuru. Czarny TadżTadź Mahal był jednak tylko wymysłem francuskiego podróżnika [[Jean-Baptiste Tavernier]]a. Po drugiej stronie widać pewne pozostałości, które można było uznać za fundamenty pod drugi TadżTadź Mahal – są to jednak pozostałości po dalszych ogrodach oryginalnego TadżTadź Mahal, które zostały zrujnowane na skutek powodzi. Inne pogłoski mówią, jakoby Czarny TadżTadź Mahal miał być tak naprawdę tylko odbiciem TadżTadź Mahalu w basenie w przeciwległych ogrodach.
TadżTadź Mahal jest przykładem szczytowych osiągnięć architektonicznych Indii w epoce [[Wielcy Mogołowie|Wielkich Mogołów]]. W 2004 roku świętowano 350 rocznicę ukończenia jego budowy, zaś niedługo potem, 7 lipca 2007, obiekt został ogłoszony jednym z [[nowe siedem cudów świata|siedmiu nowych cudów świata]].
== Uwagi ==
| 