Wypowiedź: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian Znaczniki: Wycofane usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
m Wycofano edycje użytkownika 37.30.21.146 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Augurmm. Znacznik: Wycofanie zmian |
||
Linia 1:
'''Wypowiedź''' lub '''wypowiedzenie''' ({{greka|ῥήτρα}}, {{łac.|oratio}}), niekiedy '''stanowisko''' lub '''oświadczenie''' – ustny lub pisemny, rzeczywisty [[komunikat]] [[Język (mowa)|językowy]] wyrażający stanowisko, pogląd czy opinię [[autor]]a. Wypowiedź nie ma ograniczonej długości, jest tworem jednego nadawcy i posiada konkretnego [[Odbiorca (komunikacja językowa)|odbiorcę]] a jej spajającym czynnikiem jest [[temat (retoryka)|temat]], zwany przedmiotem wypowiedzi. Teorią wypowiedzi zajmuje się [[retoryka]]{{odn|Ziomek|1990|s=14}}.
Wypowiedź jest rzeczywistym, a nie [[Fikcja literacka|fikcyjnym]] aktem mowy lub pisma, to znaczy, że autor wypowiedzi rzeczywiście twierdzi, pyta, nakłania, ostrzega, grozi itp., by w rezultacie wywołać określony skutek{{odn|Ziomek|1990|s=70}}. Wypowiedź jest tworem jednego nadawcy, to znaczy [[Orzeczenie (językoznawstwo)|orzeczenia]] (typu „uważam”, „chcę”, „wiem”, „czuję”, „sądzę” itp.) w ramach całego tekstu mają [[Podmiot (językoznawstwo)|podmiot]] odnoszący się do tej samej osoby lub grupy osób. Wypowiedź ma odbiorcę, to znaczy zdania skierowane są w całym tekście do tej samej osoby lub grupy osób{{odn|Ziomek|1990|s=156}}. Wypowiedź nie ma ograniczonej długości to znaczy, że może składać się zaledwie z jednego [[Zdanie|zdania]] (np. „Protestuję!”) czy [[Równoważnik zdania|równoważnika zdania]] (np. „Zgoda!”) lub też mieć formę bardzo rozbudowaną, np. długiego [[Mowa (retoryka)|przemówienia]] albo obszernej [[Książka|książki]]{{odn|Korolko|1990|s=78–79}}.
Zasady konstruowania wypowiedzi spisali (w [[Podręcznik szkolny|podręcznikach]], [[Mowa (retoryka)|przemówieniach]], [[Dialog (literatura)|dialogach]], [[Traktat (nauka)|traktatach]] czy [[wykład]]ach) [[Starożytność|starożytni]] [[Orator|retorzy]] i [[Filozofia|filozofowie]]. Klasyczna teoria wygłaszania i spisywania wypowiedzi została później dostosowana do potrzeb różnych czasów i krajów, w których się rozwijała. Chociaż przez wieki opierano się przede wszystkim na dziełach [[Cyceron]]a – a także [[Platon]]a, [[Arystoteles]]a i [[Kwintylian]]a – to każda kolejna epoka czerpała z nich na swój własny sposób, adoptując ich teorie do własnych potrzeb{{odn|Kennedy|1999|s = 1}}.
Zgodnie z zasadami retoryki, wyróżnia się dwa sposoby wygłoszenia lub napisania wypowiedzi. Są to: wypowiedź w porządku naturalnym (''ordo naturalis'') oraz wypowiedź w porządku artystycznym (''ordo artificialis''){{odn|Korolko|1990|s=78}}.
Wypowiedzi występują w trzech rodzajach (gatunkach) – uzasadniającym (''genus deliberativum''), osądzającym (''genus iudiciale'') albo oceniającym (''genus demonstrativum''). Rodzaje te odpowiadają ludzkiej skłonności do radzenia lub odradzania, oskarżania lub obrony, a także chwalenia lub ganienia. Wypowiedź uzasadniająca dotyczy czasu przyszłego, wypowiedź osądzająca czasu przeszłego, natomiast wypowiedź oceniająca czasu teraźniejszego{{odn|Korolko|1990|s=47}}. Rozróżnienie to wprowadził Arystoteles, który podzielił wypowiedzi na polityczne, sądowe oraz popisowe. Klasyfikacja taka przyjęła się u późniejszych teoretyków i była punktem wyjścia skomplikowanych uogólnień dotyczących teorii [[Proza|prozy]]{{odn|Korolko|1990|s=47}}.
Wypowiedź może zostać napisana lub wygłoszona w jednym z trzech stylów – stylu niskim (''modus humilis''), średnim (''modus medius'') lub wysokim (''modus gravis''). Podział ten wywodzi się od [[Arystoteles]]a i [[Teofrast z Eresos|Teofrasta]], a w europejskiej tradycji literackiej utrwalił go autorytet [[Cyceron]]a{{odn|Korolko|1990|s=49}}. Wypowiedź należy do jednego z trzech stylów w zależności od stopnia ozdobności w zakresie [[Słownictwo|słownictwa]] i [[Szyk wyrazów|szyku zdań]], nasycenia środkami służącymi oddziaływaniu [[Emocja|emocjonalnemu]] (takimi jak [[Figura retoryczna|figury retoryczne]] czy [[Metafora|metafory]]) oraz sposobu [[Cursus|rytmizacji tekstu]]{{odn|Korolko|1990|s=49}}.
Poprawnie sformułowana w porządku artystycznym wypowiedź składa się z pięciu części: [[wstęp]]u (''exordium''), [[Narracja (retoryka)|narracji]] (''narratio''), [[Argumentacja|argumentacji]] (''probatio''), [[refutacja|refutacji]] (''refutatio'') i [[zakończenie|zakończenia]] (''conclusio''). Części te należy podczas wypowiedzi ułożyć w tej właśnie kolejności{{odn|Korolko|1990|s=79}}. Z tych pięciu części wypowiedzi, w niektórych okolicznościach można pominąć pierwszą, czyli wstęp. Jak stwierdził Arystoteles: ''nie należy stosować wstępu, jeżeli temat wypowiedzi jest niedługi lub oczywisty''{{odn|Korolko|1990|s=79}}.
Umiejętność komponowania poprawnej wypowiedzi uważano za niezbędny element należytego [[Kształcenie|wykształcenia]] od starożytności i uczono jej na każdym etapie [[Edukacja|edukacji]] dzieci i młodzieży. Nowożytni uczniowie nadal ćwiczą tę umiejętność, na przykład w polskich [[Szkoła (oświata)|szkołach]] podczas pisania [[Wypracowanie|wypracowań]] czy [[Rozprawka|rozprawek]]{{odn|Korolko|1990|s=16}}.
== Porządki wypowiedzi ==
| |||