Epidemia dżumy na Malcie (1813–1814): Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne redakcyjne |
WP:SK, drobne redakcyjne |
||
Linia 7:
|opis grafiki 1 = Ręczny [[karawan pogrzebowy]] używany podczas zarazy 1813 roku, dziś w [[Muzeum Sanktuarium w Żabbar]]
|grafika 2 = <!-- opcjonalna -->
|opis grafiki 2 =
|lokalizacja = [[Malta (wyspa)|Malta]]
|pierwsze wystąpienie = [[Aleksandria]], [[Egipt]]
Linia 13:
|liczba potwierdzonych przypadków =
|liczba ofiar śmiertelnych = ok. 4484–4668
|www =
|wikinews =
|wikicytaty =
|commons =
}}
'''Epidemia dżumy na Malcie 1813–1814''' ({{W języku|mt|il-pandemija tal-pesta tal-1813–1814}}) – ostatni poważny wybuch epidemii [[Dżuma|dżumy]] na wyspach [[Malta (wyspa)|Malta]] i [[Gozo]]. Wystąpiła między marcem 1813 a styczniem 1814 na Malcie, oraz między lutym a majem 1814 na Gozo, a oficjalnie ogłoszono koniec epidemii we wrześniu 1814. W jej wyniku zginęło około 4500 osób, co stanowiło około 5% populacji wysp.
Linia 24:
Brytyjski rząd kolonialny podjął surowe środki w celu powstrzymania zarazy, chociaż zrobiono to zbyt późno, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się epidemii na wczesnym etapie. Obszar miejski wokół [[Wielki Port|Grand Harbour]] został odizolowany od reszty wyspy, a osady o wysokim wskaźniku śmiertelności zostały [[Kordon sanitarny (epidemiologia)|odgrodzone]]. Za naruszenie tych przepisów groziły surowe kary, włącznie z [[Kara śmierci|karą śmierci]], a kilka osób zostało straconych za ukrywanie infekcji. Wybuch był szczególnie dotkliwy w stolicy Valletcie i jej przedmieściu [[Floriana|Florianie]] oraz w wioskach [[Birkirkara]], [[Qormi]] i [[Żebbuġ (Malta)|Żebbuġ]].
Epidemia zaczęła ustępować pod koniec 1813 i uważano, że zakończyła się do stycznia 1814. Jednak w lutym choroba została nieumyślnie przywleczona na [[Gozo]] przez skażone ubrania, a jej wybuch wystąpił w wiosce [[Xagħra]]. Natychmiast wprowadzono środki powstrzymujące, ograniczając rozprzestrzenianie się,
== Tło ==
Druga [[pandemia]] dżumy rozpoczęła się wraz z [[Czarna śmierć|„czarną śmiercią”]] w XIV wieku i powtarzała się aż do XIX wieku. [[Dymienica|Dżuma dymienicza]] wystąpiła na Malcie w latach [[Epidemia dżumy na Malcie (1592–1593)|1592–1593]], [[Epidemia dżumy na Malcie (1623)|1623]], [[Epidemia dżumy na Malcie (1655)|1655]] i [[Epidemia dżumy na Malcie (1675–1676)|1675–1676]]{{r|times2013-05-19}}. Ta ostatnia była najcięższa, zabiła około 11 300 osób{{r|times2017-03-12}}.
Linia 37:
Zaraza dotarła na Wyspy Maltańskie przez zarażonych członków załogi na pokładzie statków płynących z Aleksandrii na Maltę. „San Nicola” (lub „St. Nicholas”), maltańska [[Brygantyna (żaglowiec)|brygantyna]] pływająca pod brytyjską flagą{{odn|Tully|1821|s=37}}, opuściła Aleksandrię 17 marca 1813, a dwóch członków załogi zachorowało tydzień po wyjściu statku z portu. Statek przybył na Maltę w dniu 28 marca i został poddany dwutygodniowej [[Kwarantanna (medycyna)|kwarantannie]] w [[Port Marsamxett|porcie Marsamxett]]. Wysłano strażników, aby upewnić się, że nie ma komunikacji między statkiem a brzegiem{{r|times2013-05-19}}. Dwa inne statki, które również przybyły na Maltę z Aleksandrii 28 marca, brytyjska brygantyna „Nancy” i hiszpańska [[polacca]] „Bella Maria”, również miały na pokładzie przypadki dżumy. Dwóch członków załogi z „Nancy” było zarażonych, podczas gdy jeden członek załogi „Bella Maria” zmarł na tę chorobę{{odn|Tully|1821|s=37}}.
Po podjęciu standardowych środków ostrożności, w dniu 29 marca załoga „San Nicola” została zabrana do [[Lazzaretto na wyspie Manoela|Lazzaretto]] na pobliskiej [[Wyspa Manoela|Manoel Island]]. W dniu 1 kwietnia kapitan statku Antonio Maria Mescara zachorował, a dzień później również sługa, który opiekował się dwoma zarażonymi członkami załogi statku. Mescara i sługa zmarli 7 kwietnia, a ich zwłoki zostały zbadane, co potwierdziło podejrzenia, że
=== Rozprzestrzenianie się w Valletcie ===
[[
Początkowo sądzono, że choroba została powstrzymana przez brak kontaktu z ludnością{{odn|Tully|1821|s=39}}, ale gdy „San Nicola” był w kwarantannie, niektórzy z jego strażników ukradli bieliznę z zainfekowanego ładunku. Była ona przechowywana w sklepie z winami w [[Sliema|Sliemie]], zanim została sprzedana Salvatore Borgowi, szewcowi, [[Paserstwo|paserowi]] i przemytnikowi, który mieszkał pod 227, Strada San Paolo w [[Valletta|Valletcie]]{{r|times2013-05-19}}{{odn|Tully|1821|s=39}}{{odn|Tully|1821|s=50}}{{r|zebbugfesta2015}}.
Linia 58:
Handlu zaprzestano natychmiast po zidentyfikowaniu epidemii jako dżumy. W dniu 5 maja zamknięto budynki publiczne, w tym [[Castellania w Valletcie|sądy]] i [[Teatr Manoel|teatr]]. Miejskie osiedla na terenie portu: Valletta i jej przedmieście [[Floriana]], oraz [[Three Cities]] [[Birgu]], [[Cospicua]] i [[Senglea]] zostały poddane obserwacji medycznej{{odn|Tully|1821|s=41}}. Bezpośredni i pośredni kontakt między ludźmi był odradzany, szczególnie na targach{{odn|Tully|1821|s=42}}. W dniu 7 maja zakazano jakiejkolwiek komunikacji między statkami a brzegiem{{odn|Tully|1821|s=43}}, a 9 maja biskup [[Ferdinando Mattei]] nakazał zamknięcie wszystkich kościołów{{r|times2013-05-19}}. Rząd opublikował opis zarazy z 1743 w [[Messyna|Messynie]], aby poinformować opinię publiczną o konsekwencjach wybuchu epidemii{{odn|Tully|1821|s=44}}.
[[
W dniu 17 maja komisarz cywilny sir [[Hildebrand Oakes]] nakazał, aby każdy podejrzany przypadek był zgłaszany Radzie Zdrowia, a każdy, kto ukrywa istnienie choroby, będzie podlegał [[Kara śmierci|karze śmierci]]{{r|times2013-05-19}}{{odn|Tully|1821|s=46}}. Po raz pierwszy wyrok został wykonany na Anthonym Borgu, który ukrywał przed władzami, że jest zarażony, i 17 sierpnia został publicznie stracony przez pluton egzekucyjny w Valletcie{{r|times2013-10-27}}. Domy osób zarażonych zostały zamknięte, ale początkowo nie podjęto żadnych prób oczyszczenia ich. Niektóre zarażone zwierzęta z tych budynków mogły uciec i przyczynić się do rozprzestrzeniania się zarazy{{r|times2013-05-19}}. Ostatecznie zwierzęta domowe były przetrzymywane w domach lub umieszczane w klatkach{{r|times2013-06-09}}, podczas gdy bezpańskie zwierzęta zaczęto zabijać, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się choroby{{r|times2013-10-27}}. Wiele osób ukrywało skażone towary, aby władze ich nie zniszczyły{{odn|Tully|1821|s=59}}.
Linia 105:
Wyspy maltańskie zostały oficjalnie uznane za wolne od tej choroby w dniu 8 września 1814{{r|times2013-05-19}}, a łączność między wyspami została przywrócona 14 września{{r|mcadam}}.
== Przenoszenie choroby ==
Zaraza jest wywoływana przez drobnoustroje u szczurów, które przenoszą się na ludzi przez zakażone pchły żerujące na szczurach. W chwili wybuchu choroby ta przyczyna nie była znana, utrudniało to próby jej powstrzymania{{r|times2013-05-19}} i doprowadziło do spekulacji na temat przyczyny i rozprzestrzeniania się choroby. W tamtym czasie popularna była [[miazmatyczna teoria chorób]], według której
Uważano, że włosy, papier, pióra i słoma mogą być łatwo zainfekowane, więc obchodzono się ostrożnie z tymi przedmiotami{{r|times2013-06-09}}. Dezynfektowano pocztę w Lazzaretto otwierając listy i mocząc je w occie lub wystawiając je na działanie oparów mieszaniny odkażających substancji{{r|correspondence}}. Podczas wybuchu epidemii niektórzy pisali na drewnianych tabliczkach zamiast na papierze{{r|cassar1966}}, a w styczniu 1814 rejestry [[Monte di Pietà w Valletcie|Monte di Pietà]] zostały rozwiązane, zdezynfekowane i ponownie związane, aby upewnić się, że nie zostały zanieczyszczone chorobą{{r|correspondence}}.
Linia 145:
Wiele [[Dar wotywny|darów wotywnych]] zostało ofiarowanych kościołom przez ludzi, którzy przeżyli epidemię{{r|times2013-05-19}}. Są to często przykłady [[Sztuka ludowa|sztuki ludowej]], niekoniecznie wysokiej jakości artystycznej, ale mają znaczenie historyczne, ponieważ stanowią [[źródło pierwotne]] przedstawiając życie w trakcie epidemii{{r|phw1983}}. Kościoły, w których znajdują się obrazy ''ex-voto'' to np. [[kościół św. Barbary w Valletcie]]{{r|phw1983}}.
Po wybuchu epidemii na obrzeżach Qormi (twarzą do [[Marsa (Malta)|Marsy]] i portu) wzniesiono posąg [[Święty Sebastian|św. Sebastiana]], [[Patron (chrześcijaństwo)|patrona]] osób zarażonych. Posąg został wykonany przez Ċikku i Girolamo Fabrich (chociaż czasami przypisuje się go [[Vincenzo Dimech]]owi), a napis z 1816 upamiętnia
W Senglei została zamówiona figura Matki Bożej, upamiętniająca uwolnienie mieszkańców miasta od zarazy. Niejaki Salvatore Debarro zapłacił za posąg, który został wyrzeźbiony z marmuru przez [[Vincenzo Dimech]]a. Posąg został ustawiony w mieście, poświęcono go 19 maja 1816{{r|times2013-05-19}}. Posąg został przeniesiony na inne miejsce w 1955 i istnieje do dziś{{r|nicpmi00691}}.
|