Lublin: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Anulowanie wersji 63576380 autorstwa 185.144.174.38 (dyskusja); zbędne Znacznik: Anulowanie edycji |
|||
Linia 68:
|source=Climate-data<ref name=Weatherbase>{{cytuj stronę |url =http://pl.climate-data.org/location/622/ |tytuł = Klimat: Lublin |data dostępu = 2016-05-17}}</ref>
}}
Według [[Klasyfikacja klimatów Köppena|klasyfikacji Köppena-Geigera]] Lublin leży w strefie ''Dfb'' – klimatu kontynentalnego wilgotnego<ref>{{Cytuj |tytuł=Klimat: Lublin – Wykres klimatyczny, wykres temperatury, tabela klimatu |data dostępu=2016-05-17 |opublikowany=pl.climate-data.org |url=http://pl.climate-data.org/location/622/}}</ref>. Średnia roczna [[temperatura powietrza]] wynosi od +7,0 do +8,0 °C. Najcieplejszymi miesiącami są lipiec i sierpień, ze średnią temperatur ok. +19 °C, najzimniejszym styczeń i luty, ze średnią ok. −5,0 °C. Okresy letni i [[okres wegetacyjny|wegetacyjny]] trwają dość długo (odpowiednio 100–110 i 210–220 dni). Średnia roczna suma [[opad atmosferyczny|opadów]] wynosi ok. 540 mm. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi od 70 do 90 dni<ref>{{Cytuj |tytuł=Klimat |data dostępu=2017-03-16 |opublikowany=film.lublin.eu |url=http://web.archive.org/web/20160331211850/http://film.lublin.eu/33,klimat}}</ref>.
{{Średnia temperatura i opady
Linia 195:
[[Plik:Lublin,kul,courtyard1.JPG|thumb|Gmach Główny Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, zał. 1918]]
[[Plik:Lublin z lotu ptaka lata 30te (01).jpg|thumb|Lublin z lotu ptaka, lata 30.]]
W 1815 Lublin znalazł się w [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwie Kongresowym]] w zaborze [[Rosja|rosyjskim]], w 1837 został stolicą guberni. Ludność miasta w 1873 wynosiła 28,9 tys., a w 1897 wzrosła do 50,2 tys. W 1877 zbudowano pierwsze połączenie kolejowe. Nastąpiły także widoczne przeobrażenia w stosunkach społecznych – powstała warstwa zamożnej burżuazji. Formował się kształt urbanistyczny miasta – rosły dysproporcje między bogatym śródmieściem a dzielnicami położonymi na peryferiach
W nocy z 6 na 7 listopada 1918 utworzono [[Rząd Ignacego Daszyńskiego|rząd Ludowy Republiki Polskiej]] pod przewodnictwem [[Ignacy Daszyński|Ignacego Daszyńskiego]]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Lublin się rozbudowywał. Powstawały fabryki i gmachy użyteczności publicznej, kwitła także lubelska kultura. 27 lipca 1918 założono [[Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II|Katolicki Uniwersytet Lubelski]]. W 1926 powstała druga wyższa uczelnia o charakterze teologicznym – jezuickie „Bobolanum”. W 1927 reaktywowano [[Lubelskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk]] (działające wcześniej w latach 1818–1828<ref>{{Cytuj stronę |url=http://teatrnn.pl/leksykon/node/2678/ksi%C4%99garnia_lubelskiego_towarzystwa_przyjaci%C3%B3%C5%82_nauk_w_lublinie_1820_1827 |tytuł=Księgarnia Lubelskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Lublinie (1820-1827) |nazwisko= |imię= |data= |opublikowany=Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” |data dostępu=2011-09-08}}</ref>). W 1930 [[rabin]] [[Majer Szapira]] założył [[Jeszywas Chachmej Lublin]]. Szczególnie prężnie rozwijał się przemysł lotniczy. Zakłady [[Plage i Laśkiewicz]] produkowały samoloty [[Lublin (samolot)|marki Lublin]], później produkcja przeniosła się do znacjonalizowanej [[Lubelska Wytwórnia Samolotów|Lubelskiej Wytwórni Samolotów]]. Miasto podjęło także próby kreowania swego wizerunku. W 1934 wydany został [[afisz]] propagandowy o Lublinie, a dwa lata później zatwierdzono [[herb Lublina]]. 11 czerwca 1939 odbyły się pierwsze [[Dni Lublina]]<ref>{{Cytuj stronę | url = http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/lublin-19181939/ | tytuł = Lublin 1918–1939 | opublikowany = Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” | data dostępu = 2019-03-01}}</ref>.
Linia 213:
Do 1989 ludność miasta wzrosła ponad trzykrotnie w stosunku do 1939. W okresie PRL Lublin został dwukrotnie odznaczony [[Order Krzyża Grunwaldu|Orderem Krzyża Grunwaldu]]: 19 sierpnia 1946 III klasą<ref>{{Monitor Polski|1947|25|170}}.</ref>, 22 lipca 1954 I klasą.
W dniach 8-24 lipca 1980 fala strajków i protestów pracowniczych objęła ponad 150 zakładów pracy na Lubelszczyźnie, z czego 91 w Lublinie. Pracownicy domagali się cofnięcia podwyżek cen artykułów żywnościowych, podwyżek płac, poprawy warunków pracy oraz w kilku przypadkach niezależności działania związków zawodowych. Zakończone pisemnymi porozumieniami robotników z władzami protesty określane mianem [[Strajki lubelskie 1980|Lubelskiego Lipca 1980]] otworzyły drogę do lepiej przygotowanych i przeprowadzonych strajków sierpniowych na Wybrzeżu<ref>{{Cytuj |tytuł = Lubelski Lipiec – Encyklopedia Solidarności |data dostępu = 2020-08-04 |opublikowany = www.encysol.pl |url = http://www.encysol.pl/wiki/Lubelski_Lipiec}}</ref>
Dzisiejszy Lublin zajmuje obszar 147 km², co oznacza, że jest przeszło sześć razy większy niż w chwili uzyskania prawa miejskiego w 1317, kiedy to przydzielono mu „100 [[Łan (miara powierzchni)|łanów]] ziemi uprawnej i nieuprawnej według miary magdeburskiej” (czyli około 24 km²). Lublin jest wiodącym ośrodkiem po prawej stronie Wisły, największym ośrodkiem akademickim po prawej stronie Wisły oraz jednym z największych w Polsce<ref>{{Cytuj stronę | url = http://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/lublin-od-1989/ | tytuł = Lublin od 1989 | opublikowany = Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN” | data dostępu = 2019-03-01}}</ref>. Dzięki [[Fundusze Unii Europejskiej|środkom Unii Europejskiej]] ma miejsce szereg inwestycji. Miasto jest członkiem [[Unia Metropolii Polskich|Unii Metropolii Polskich]].
Linia 222:
{{Osobny artykuł|Ludność Lublina}}
Pod względem liczby ludności Lublin jest [[Dane statystyczne o miastach w Polsce|dziewiątym miastem]] w kolejności w Polsce. Lublin jest też najludniejszym powiatem, powiatem o największej gęstości zaludnienia oraz największym miastem na prawach powiatu województwa lubelskiego. Mieszkańców zameldowanych na stałe jest 321 619 (stan na 31 grudnia 2018)<ref>{{Cytuj |tytuł = Dane demograficzne - stan na dzień 31.12.2018 r. |data dostępu = 2019-08-18 |opublikowany = Urząd Miasta Lublin |url = https://bip.lublin.eu/informacja-publiczna/dane-demograficzne/dane-demograficzne-stan-na-dzien-31-12-2018-r-,17,22886,2.html}}</ref>, a ogółem – 339 811 (stan na 1 stycznia 2019)<ref>{{Polska w liczbach|id=najwieksze_miasta_w_polsce_pod_wzgledem_liczby_ludnosci|nazwa=Największe miasta w Polsce pod względem liczby ludności|data dostępu=2018-09-18}}</ref>. W 2016 stopa bezrobocia w Lublinie wynosiła 8,2% (dane według [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]])<ref>{{Cytuj |tytuł=Urząd Statystyczny w Lublinie |data dostępu=2016-05-15 |opublikowany=lublin.stat.gov.pl |url=http://lublin.stat.gov.pl/lublin1/}}</ref>. Dużą grupę niezaliczaną administracyjnie do populacji Lublina stanowią niezameldowani studenci. Według szacunków z 2016 liczba studentów wynosiła ok. 70 tys.<ref>{{Cytuj |tytuł=Potencjał edukacyjny miasta |data dostępu=2016-05-15 |opublikowany=lublin.eu |url=http://www.lublin.eu/biznes-i-nauka/nauka/potencjal-edukacyjny-miasta/}}</ref>, a sam [[Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej]] kształcił ponad 20 tysięcy studentów wszystkich lat<ref>{{Cytuj |tytuł=21 tys. studentów kształci się na UMCS. Nowy rok akademicki rozpoczęty |data=2015-10-24 |data dostępu=2016-05-15 |opublikowany=dziennikwschodni.pl |url=http://www.dziennikwschodni.pl/lublin/21-tys-studentow-ksztalci-sie-na-umcs-nowy-rok-akademicki-rozpoczety,n,1000169570.html}}</ref>. Największą populację Lublin odnotował w 1999 – według danych [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] – 359 154 mieszkańców
Od tego czasu liczba osób zameldowanych w Lublinie na stałe spada. Główną przyczyną są procesy [[Suburbanizacja|suburbanizacyjne]]. W tym samym czasie wzrosła liczba ludności w Lubelskim Obszarze Funkcjonalnym (w 15 gminach wokół Lublina oraz w Lublinie). Do [[aglomeracja lubelska|aglomeracji lubelskiej]] migrują głównie mieszkańcy Lubelszczyzny i Polski południowo-wschodniej. Trend spadkowy, dotyczący liczby stałych mieszkańców miasta, wyhamował w drugiej dekadzie XXI w.{{odn|Sagan|2018|s=21}}
Uproszczony wykres liczby ludności Lublina od roku lokacji na [[Prawo magdeburskie|prawie magdeburskim]]:
Linia 239 ⟶ 241:
== Gospodarka ==
===
==== Motoryzacja ====▼
[[Plik:Lublin wrotkow lubella.jpg|thumb|Siedziba przedsiębiorstwa Lubella]]
[[Plik:Lublin wrotkow herbapol przy diamentowej od romera.jpg|thumb|Zakłady Herbapol Lublin]]
Pierwszy okres transformacji ustrojowej w Lublinie przeszedł bez większych problemów. Najtrudniejszy okres miał miejsce pod koniec lat 90. Osłabł lubelski przemysł, wzrosło bezrobocie. Zmiany specjalizacji gospodarczych rozpoczęły się dopiero w 2011{{odn|Sagan|2018|s=18}}. W kolejnych latach zmieniono sposób zarządzania rozwojem. W konsekwencji do 2018 zaczęło działać 80 nowych inwestorów, a zatrudnienie wzrosło do prawie 130 tysięcy, co było wynikiem rekordowym{{odn|Sagan|2018|s=25}}. Przy tym przemysł miał niewielki udział w strukturze zatrudnienia (18 tys.){{odn|Sagan|2018|s=26}}.
=== Przemysł ===
▲==== Motoryzacja ====
W okresie PRL [[Fabryka Samochodów Ciężarowych w Lublinie|Fabryka Samochodów Ciężarowych]] produkowała samochody marki [[FSC Żuk]] oraz [[FS Lublin|FSC Lublin]]. W latach 90. została ona kupiona przez [[Korea Południowa|koreański]] koncern [[Daewoo]]. Zła koniunktura na azjatyckich rynkach spowodowała problemy finansowe spółki, co doprowadziło do upadku zakładów z siedzibą w Lublinie. Większość pracowników została zwolniona. Następnie fabrykę kupiła spółka [[Intrall]]. W 2007 sąd ogłosił upadłość spółki. W 2009 spółka [[DZT Tymińscy]] zakupiła od [[syndyk]]a masy upadłościowej Daewoo Motor Polska prawa do produkcji samochodów [[Honker]] i Lublin oraz niezbędne do produkcji samochodów oddziały dawnych zakładów DMP<ref>{{Cytuj stronę |url= http://www.dziennikwschodni.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20090525/LUBLIN/395968755 |tytuł= Honker wstępnie sprzedany |opublikowany =Dziennik Wschodni |data =25 maja 2009 |data dostępu =19 sierpnia 2011}}</ref>. Produkcji zmodernizowanego następcy dostawczego Lublina o nazwie [[Honker Cargo|Pasagon]] przedsiębiorstwo DZT Tymińscy podjęło się w 2010, po przejęciu linii produkcyjnych dawnej FSC. W 2011 producent planował docelowo produkować 10 tysięcy samochodów rocznie, także na eksport<ref>{{cytuj stronę| url =http://www.motofakty.pl/artykul/honker_i_nastepca_lublina.html| tytuł =Honker i następca Lublina |autor =motofakty.pl |język=pl |data dostępu =2011-11-10}}</ref>, a zatrudnienie w fabryce miało wynieść 350 osób<ref>{{cytuj stronę| url =http://www.dziennikwschodni.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20100916/LUBLIN/844129932| tytuł =Pasagon – nowy samochód z Lublina. Zobacz, jak wygląda (wideo) |autor =Dziennik Wschodni |język=pl |data dostępu =2011-11-10}}</ref>.
Linia 264 ⟶ 267:
W Lublinie swoją siedzibę ma także fabryka maszyn rolniczych [[Sipma]] i producent drzwi, [[Pol-Skone]]. Działają tu ponadto przedsiębiorstwa farmaceutyczne (wytwórnia surowic i szczepionek BIOMED oraz [[Polfa]] Lublin), chemiczne i spożywcze. Wśród tych ostatnich są m.in. dwie spółki giełdowe: [[Emperia Holding|Emperia Holding S.A.]] i [[Polmos]] Lublin S.A. (Stock Polska). Prężnie działa również wytwórnia makaronów i płatków śniadaniowych [[Lubella (przedsiębiorstwo)|Lubella]] oraz producent słodyczy, [[Solidarność (przedsiębiorstwo)|Solidarność]]. W Lublinie działa też producent preparatów ziołowych, [[Herbapol]], jeden z największych [[browar]]ów w Polsce, [[Perła – Browary Lubelskie|Perła]], filia [[Indykpol]]u (były [[Lubdrob|Lubdrob SA]]), oddział POCh Polskie Odczynniki Chemiczne, a także [[Zakłady Tytoniowe w Lublinie]].
=== Handel
[[Plik:Lublin, ul T. Zana, wieżowiec Grey Office 01.JPG|thumb|Gray Office Park i biurowce przy ul. Zana]]
Główną ulicą handlową Lublina jest [[Krakowskie Przedmieście w Lublinie|Krakowskie Przedmieście]]. W latach 90. XX wieku powstało tam wiele butików i ekskluzywnych sklepów. Śródmieście i Stare Miasto to miejsca spotkań lublinian w kawiarniach, barach kawowych, restauracjach i pubach. W centrum miasta znajduje się centrum handlowo-rozrywkowe z kinem i centrum rozrywki.
W Lublinie działają sklepy największych sieci polskich i zagranicznych. Znajdują się tam ok. 20 centrów handlowych, kilkadziesiąt hipermarketów czy supermarketów i podobna liczba sklepów elektronicznych, perfumerii i drogerii. Ważnym punktem w mieście jest [[Ulica Tomasza Zana w Lublinie|ulica Zana]], jedna z arterii komunikacyjnych Lublina, w dzielnicy Rury. Znajdują się tam siedziby przedsiębiorstw i instytucji, między innymi [[Zakład Ubezpieczeń Społecznych|ZUS]], banki, przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe, hipermarkety. Dynamiczny rozwój tej części miasta rozpoczął się w latach 90. XX wieku. Przy tej ulicy stoi biurowiec w Lublinie, [[Gray Office Park]]<ref name="urbanityA">{{cytuj stronę |url=http://www.urbanity.pl/budynek2081/gray-office-park-budynek-a |tytuł=Gray Office Park budynek A |data= |opublikowany=Urbanity.pl |język=pl |data dostępu=2010-09-23}}</ref>.
Lublin staje się regionalnym centrum biurowym. W ciągu ostatniej dekady powstały tu duże obiekty biurowe, między innymi: [[Biurowiec]] Orion, park biurowo- mieszkaniowy [[Centrum Zana Office Park]] na terarenie dawnej zajezdni [[Helenów (Lublin)|Helenów]]. Lublin w 2017 r. przesunął się na 8. pozycję rynku biurowego w Polsce<ref>{{Cytuj |autor = Lublin |tytuł = Dynamiczny rozwój rynku biurowego w Lublinie {{!}} Outsourcing Portal – portal wiedzy o outsourcingu |data = 2017-09-22 |data dostępu = 2019-03-09 |opublikowany = Outsourcing Portal |url = http://www.outsourcingportal.eu/pl/dynamiczny-rozwoj-rynku-biurowego-w-lublinie |język = pl}}</ref>.▼
Na terenie [[Targi Lublin|Międzynarodowych Targów Lubelskich]] organizowane są imprezy targowe, popularne ze względu na bliskie sąsiedztwo wschodniej granicy. Odbywają się tam m.in. targi samochodowe, turystyczne, edukacyjne, ślubne i budowlane. W 2012 tereny wystawiennicze zostały kilkakrotnie rozbudowane.
=== Usługi ===
▲Lublin staje się regionalnym centrum biurowym. W
W Lublinie funkcjonuje jeden hotel 5-gwiazdkowy, trzynaście hoteli 4- i 3-gwiazdkowych, dwa 2-gwiazdkowe, a także kilka dworów i zajazdów. Noclegi oferują także akademiki i osoby prywatne.
Linia 352 ⟶ 356:
W Lublinie swoje siedziby mają uczelnie publiczne: [[Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie|Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej]], [[Uniwersytet Medyczny w Lublinie]], [[Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie]] i [[Politechnika Lubelska]] oraz szereg niepublicznych, spośród których [[Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II]] funkcjonuje na prawach uczelni państwowej.
Pod koniec drugiej dekady XXI w. Lublin odnotował wysoki, jak na polskie ośrodki, odsetek umiędzynarodowienia szkolnictwa wyższego. Prawie 10% studentów było cudzoziemcami. Dla porównania w Wielkiej Brytanii czy Szwajcarii wskaźnik ten przekracza 15%{{odn|Sagan|2018|s=24}}.
== Kultura ==
Linia 688 ⟶ 694:
* {{cytuj |autor=Dagmara Kociuba |tytuł=Lublin. Rozwój przestrzenny i funkcjonalny od średniowiecza do współczesności |wydawca=Adam Marszałek |miejsce=Toruń |data=2011 |isbn=978-83-7780-203-8 |odn=tak}}
* {{Cytuj |autor=Paweł Cal, Krzysztof Kowalik |tytuł=Społeczny audyt polityki rowerowej dla Lublina |data=2015 |data dostępu=2015-05-18 |miejsce=Lublin |opublikowany=mirl.info.pl |url=http://mirl.info.pl/s/audyt_polityki}}
* {{Cytuj |autor r = Mariusz Sagan |rozdział = Lublin 2030 – wyzwania rozwojowe |tytuł = Lublin 2030 – europejska metropolia? |data = 2018 |isbn = 978-83-949126-3-5 |inni = Piotr Maleszyk, Mariusz Sagan (red.) |wydawca = Urząd Miasta Lublin |odn = tak}}
* {{Cytuj |autor=Małgorzata Sosnowska |tytuł=Problemy przestrzeni komunikacyjnych powojennych osiedli mieszkaniowych Lublina |czasopismo=Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych |data=2009 |wydawca=Polska Akademia Nauk}}
| |||