Ocet czterech złodziei: Różnice pomiędzy wersjami

'''Ocet czterech (lub siedmiu) złodziei'''{{refn|grupa=uwaga|W języku polskim można spotkać się zarówno z określeniem octu czterech złodziei, jak i octu siedmiu złodziei<ref>{{Cytuj stronę | url = https://wsjp.pl/index.php?id_hasla=27285 | tytuł = Ocet siedmiu złodziei | autor = (pod redakcją) [[Piotr Żmigrodzki|Piotra Żmigrodzkiego]] | opublikowany = Wielki słownik języka polskiego | data = | język = pl | data dostępu = 2021-05-15}}</ref><ref name="Karpiński">{{Cytuj pismo |nazwisko = Karpiński |imię = Andrzej |autor link = |tytuł = Grabarze morowi w miastach Rzeczypospolitej, XVI-XVIII wiek |url = http://rcin.org.pl/Content/54971/WA308_75153_P331_Kopacze-grabarze-mor_I.pdf |czasopismo = Kwartalnik Historii Kultury Materialnej |adres czasopisma = |oznaczenie = |wolumin = 62, numer 3 |wydanie = |strony = 377, 367-378367–378 |data = |rok = 2014 |miesiąc = |odpowiedzialność = |wydawca = |miejsce = |issn = |doi = |doietykieta = |pmid = |pmc = |oclc = |bibcode = |id = |cytat = |język = pl |data dostępu = 2021-05-15 |odn =}}</ref>. Nie ma pewności, ale można domyślać się, że ocet czterech złodziei różnił się od bardziej znanego w Polsce octu siedmiu złodziei zestawem roślin użytych do sporządzenia<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Siemion |imię = Ignacy Z. |autor link = |tytuł = Okruchy XXVII. O chemikaliach mennicy warszawskiej |url = https://www.dbc.wroc.pl/Content/19038/PDF/WCh_11_12_2012.pdf |czasopismo = Wiadomości Chemiczne |adres czasopisma = |oznaczenie = |wolumin = 66 |wydanie = |strony = 1149 |data = |rok = 2012 |miesiąc = 11-12 |odpowiedzialność = |wydawca = |miejsce = |issn = 0043-5104 |doi = |doietykieta = |pmid = |pmc = |oclc = |bibcode = |id = |cytat = |język = |data dostępu = 2021-05-15 |odn =}}</ref>.}}<ref>{{Cytuj książkę |autor = [[Andrzej Karpiński (historyk)|Andrzej Karpiński]] |tytuł = W walce z niewidzialnym wrogiem: epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne |wydawca = Neriton |miejsce = |rok = 2000 |strony = 178 |isbn = 9788386842834}}</ref> – wieloskładnikowy aromatyczny [[ocet]] stosowany w przeszłości w [[medycyna|medycynie]] do obmywania rąk i twarzy, płukania jamy ustnej oraz odświeżania powietrza w celu zabezpieczenia przed [[dżuma|dżumą]]; prekursor współczesnych środków [[antyseptyka|antyseptycznych]].

Według ustnych przekazów podczas plagi [[dżuma|dżumy]] w [[Marsylia|Marsylii]] w 1720 roku czterech złodziei, ograbiających domy umierających lub zmarłych na dżumę, częstokrotnie myło ręce, nos i usta w ziołowym occie, unikając w ten sposób zachorowania<ref name="Historian" />. Tajemnicę tę rabusie wyjawili podczas aresztowania w zamian za darowanie im kary. Z tego powodu ocet ten bywa nazywany octem czterech złodziei<ref name="Pharmacologia" />. Według innej [[legenda|legendy]] złodziejami tymi byli kopacze-[[grabarz]]e morowi{{refn|grupa=uwaga|Kopacze-grabarze pełnili ważną rolę w miastach opanowanych przez epidemię choroby zakaźnej. Usuwali z ulic, domów i szpitali zwłoki ofiar zarazy, transportowali na miejsce pochówku i grzebali, ograniczając w ten sposób jej dalsze rozprzestrzenianie się wśród mieszkańców. Ta niebezpieczna i niewdzięczna praca dawała im zarobek i szansę na przetrwanie drożyzny, bezrobocia i pauperyzacji w zadżumionym mieście. Morowymi grabarzami byli najczęściej przedstawiciele miejskiej biedoty, wyrobnicy, żebracy i pracownicy przykościelnej służby cmentarnej. Niekiedy do wykonywania tej pracy zatrudniano przymusowo więźniów i prostytutki. Mieszkali zwykle osobno w pomieszczeniach mieszkalnych przydzielonych im przez miejskie władze w pobliżu cmentarzy lub [[lazaret]]ów. Magistrat zapewniał im też ubrania, buty i narzędzia do pracy, żywność, a często nawet gorzałkę. Morowi grabarze nosili specjalny stój, pozwalający na odróżnienie od ogółu mieszkańców, np. czarną kapę z białym krzyżem. Do transportowania zwłok używali specjalnych nosideł z reguły przykrytych czarnym [[całun]]em albo wozu konnego. Bogaci byli chowani w kościele lub na cmentarzach przykościelnych, jednak gdy liczba zmarłych lawinowo wzrastała do setek dziennie, to bez względu na status społeczny i stan zamożności wszystkich zmarłych grabarze chowali na cmentarzach morowych zlokalizowanych na przedmieściach, w grobach pojedynczych lub zbiorowych, a ubogich gdzie popadło, nawet w miejscu ich zgonu (w polu, lesie, ogrodzie czy w pobliżu tzw. okopów powietrznych). Po zakończeniu zarazy niedbale pochowane szczątki grabarze ekshumowali i przenosili na cmentarze morowe. Wielu spośród kopaczy-grabarzy dopuszczało się kradzieży, włamań i zakazanego handlu odzieżą i pościelą ofiar czarnej zarazy, kiedy w mieście sytuacja stawała się chaotyczna. Występki te były zwykle karane śmiercią przez powieszenie. Z drugiej strony niewinni grabarze stawali się ofiarami niesłusznych oskarżeń o celowe roznoszenie zarazy po mieście. Epidemie chorób zakaźnych dziesiątkowały grabarzy i pracowników innych tzw. służb powietrznych<ref name="Karpiński" />.}} skazani na śmierć za okradanie [[zwłoki|zwłok]] ofiar epidemii. Schwytani ujawnili skład, recepturę i sposób użycia swojego „cudownego” przeciwdżumowego specyfiku, aby zostało darowane im życie<ref name="Karpiński" />. Ludowa wiara w istnienie sposobów na uchronienie się przed zakażeniem ludzi, którzy codziennie stykali się z zadżumionymi była bardzo silna<ref name="Karpiński" />.

Według słownika [[Władysław Kopaliński|Władysława Kopalińskiego]] nazwa octu czterech złodziei obrazuje jego ostry smak i prawdopodobnie związana jest ze starożytnym obyczajem pojenia skazańców przed egzekucją kwaśnym octem i gorzką [[żółć|żółcią]]<ref name="Kopaliński">{{Cytuj książkę |autor = Władysław Kopalińskim |tytuł = Słownik mitów i tradycji kultury, tom II |wydawca = |miejsce = Warszawa |rok = 1985 |strony = 367, 568 |isbn =}}</ref>. Do dzisiaj w języku polskim funkcjonuje także [[Związek frazeologiczny|frazeologizm]] ''kwaśny jak ocet siedmiu złodziei''<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Górnicki |imię = Łukasz |autor link = |tytuł = Leksykalne wykładniki smaku kwaśnego – Ocet |url = https://core.ac.uk/download/pdf/197749547.pdf|czasopismo = Zmysł smaku: studium leksykalno-semantyczne |wolumin = |wydanie = |strony = 177, 181-183181–183 |data = 2014 |wydawca = [[Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego]] |miejsce = Katowice |issn = 0208-6336 |doi = |url = https://core.ac.uk/download/pdf/197749547.pdf}}</ref>, czyli bardzo kwaśny w [[smak (fizjologia)|smaku]]<ref name="Kopaliński" />.

W miarę upływu czasu stopniowo ocet został wyparty z [[RecepturaLek aptecznarecepturowy|receptury farmaceutycznej]] przez rozcieńczony [[kwas octowy]] ({{w języku|la|Acidum aceticum}})<ref name="Historian" />.

Satyryk [[Antoni Marianowicz]] zatytułował tomik swoich prac opublikowany w 1959 roku „Ocet siedmiu złodziei”<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.granice.pl/recenzja/ocet-siedmiu-zlodziei/81 |tytuł = Recenzja książki: Ocet siedmiu złodziei |nazwisko = Mikrut |imię = Izabela |autor link = |data = |rok = |opublikowany = W&W Innovations sp. z o.o. | praca = granice.pl Wszystko o literaturze |język = pl |archiwum = |zarchiwizowano = |data dostępu = 2021-04-28}}</ref>.

* {{Cytuj pismo |nazwisko = Dumanowski |imię = Jarosław |autor link = Jarosław Dumanowski |tytuł = Ocet czterech złodziei, czyli legenda o cudownym leku na zarazę |url = https://glos.umk.pl/panel/wp-content/uploads/GU_2020-03-04.pdf|czasopismo = Głos Uczelni |wolumin = XXIX (XLV) |wydanie = 3–4 |strony = 69–70 |data = kwiecień 2020 |wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika]] |miejsce = Toruń |issn = 1230-9710 |doi = |url = https://glos.umk.pl/panel/wp-content/uploads/GU_2020-03-04.pdf}}