Stosunki polsko-tureckie: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Rescuing 26 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8
Linia 87:
Zwierzchnictwo nad obu księstwami szybko odzyskali Turcy, gdyż już w 1601 wygnano Szymona, a w 1612 władzę nad Mołdawią objął [[Stefan Tomșa II]], osadzony na hospodarstwie przez podległego sułtanowi władcę Siedmiogrodu, [[Gabriel Batory|Gabriela Batorego]]<ref name="Rzeczpospolita62" />. Z kolei w 1616 magnaci koronni odzyskali tron mołdawski dla dynastii [[Mohyłowie|Mohyłów]], przekazując władzę [[Aleksander Mohyła|Aleksandrowi]]<ref name="Rzeczpospolita62" />. Odwetowa wyprawa turecka rozbiła siły polsko-mołdawskie i dotarła pod granicę z Rzecząpospolitą<ref name="Rzeczpospolita62" />. [[Traktat w Buszy]] z 1617 roku uznał protektorat sułtana nad Mołdawią, Wołoszczyzną i Siedmiogrodem<ref name="Rzeczpospolita63">{{cytuj książkę|nazwisko=Derwich|imię=Marek|tytuł=Rzeczpospolita szlachecka (1586-1795)|wydawca=Wydawnictwo Dolnośląskie|miejsce=Wrocław|rok=2004|seria=Polska. Dzieje cywilizacji i narodu|strony=63|isbn=83-7384-055-9}}</ref>.
 
Zarówno regulacje dotyczące kwestii kozackiej, jak i układy w sprawie księstw naddunajskich okazały się nietrwałe<ref name="Rzeczpospolita62" />. Bezpośrednią przyczyną eskalacji konfliktu polsko-tureckiego były działania [[Lisowczycy|lisowczyków]] w Siedmiogrodzie w listopadzie 1619 roku, które skłoniły Turcję do udzielenia pomocy swojemu lennikowi, [[Gábor Bethlen|Gáborowi Bethlenowi]], nieprzerwane najazdy Kozaków na osmańskiejosmańskie wybrzeża czarnomorskie (spalenie [[Warna|Warny]] w 1620) i ostatecznie wkroczenie armii koronnej do Mołdawii - co doprowadziło do reakcji Turcji i w końcu wybuchu [[wojna polsko-turecka (1620–1621)|wojny w 1620 roku]]<ref name="Rzeczpospolita63" />. Pierwsze polsko-tureckie starcie miało miejsce [[Bitwa pod Cecorą (1620)|pod Cecorą]]<ref name="Rzeczpospolita63" />. Militarna klęska wojsk Rzeczypospolitej i śmierć hetmana [[Stanisław Żółkiewski|Żółkiewskiego]] zmobilizowały Sejm do uchwalenia wysokich podatków, co z kolei umożliwiło wystawienie 35-tysięcznej armii w roku następnym<ref name="Rzeczpospolita63" />. Rzeczpospolita mogła liczyć także na wsparcie ze strony Kozaków, którzy stawili się w liczbie ponad 40 tysięcy pod dowództwem hetmana [[Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny|Sahajdacznego]]<ref name="Rzeczpospolita63" />. Sprzymierzonymi siłami dowodził hetman [[Jan Karol Chodkiewicz|Chodkiewicz]], zaś 120-tysięczną armią turecką sam sułtan [[Osman II]]<ref name="Rzeczpospolita63" />. Do konfrontacji doszło [[Bitwa pod Chocimiem (1621)|pod Chocimiem]]<ref name="Rzeczpospolita63" />. Turkom nie udało się zdobyć twierdzy, a wieści o nadchodzącym [[Pospolite ruszenie|pospolitym ruszeniu]] skłoniły ich do podjęcia rokowań<ref name="Rzeczpospolita63" />. Pokój z 9 października ustalał przebieg granicy na Dniestrze i uznawał Mołdawię, Wołoszczyznę i Siedmiogród za turecką strefę wpływów<ref name="Rzeczpospolita63" />. Zastrzeżono jednak, że hospodarami mołdawskimi mogli zostawać wyłącznie [[Chrześcijaństwo|chrześcijanie]]<ref name="Rzeczpospolita63" />. Ponadto strona polska zobowiązała się do powstrzymywania od wypraw łupieżczych Kozaków, zaś strona turecka podjęła takie samo zobowiązanie w odniesieniu do Tatarów<ref name="Rzeczpospolita63" />.
 
Konflikt polsko-turecki odżył na krótko w roku 1632<ref name="Rzeczpospolita64">{{cytuj książkę|nazwisko=Derwich|imię=Marek|tytuł=Rzeczpospolita szlachecka (1586-1795)|wydawca=Wydawnictwo Dolnośląskie|miejsce=Wrocław|rok=2004|seria=Polska. Dzieje cywilizacji i narodu|strony=64|isbn=83-7384-055-9}}</ref>. Bezpośrednio wiązał się on z tureckimi obawami wobec objęcia tronu moskiewskiego przez króla [[Władysław IV Waza|Władysława IV]]<ref name="Rzeczpospolita64" />. [[Wojna polsko-turecka (1633–1634)|Działania zbrojne]] rozpoczęły się w roku 1633, jednak połączone siły turecko-tatarskie zostały pokonane przez hetmana [[Stanisław Koniecpolski|Koniecpolskiego]]<ref name="Rzeczpospolita64" />. Strona turecka zdecydowała się wówczas na zawarcie ''pokoju wieczystego'', w którym zobowiązała się do usunięcia Tatarów ze stepów białogrodzkich i budziackich<ref name="Rzeczpospolita64" />. Ponadto ustalono, że hospodarami Mołdawii i Wołoszczyzny mianowani będą kandydaci wyznaczeni przez króla<ref name="Rzeczpospolita64" />.
Linia 124:
== Prawno-traktatowe podstawy kontaktów ==
=== Traktaty przyjaźni ===
Obecnie Polskę i Turcję łączy 27 [[Umowa międzynarodowa|umów dwustronnych]], spośród których dwie zawarto jeszcze w [[Dwudziestolecie międzywojenne1918–1939|okresie międzywojennym]]<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/ByKeyword.xsp?key=Turcja Lista w ISAP].</ref>. Pierwszą z nich jest ''Traktat Przyjaźni pomiędzy Polską a Turcją'', podpisany w [[Lozanna|Lozannie]] 23 lipca 1923<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.msz.gov.pl/bpt/documents/11416.pdf|tytuł=Traktat Przyjaźni między Polską a Turcją|autor=|data=1923-07-23|opublikowany=msz.gov.pl|archiwum=https://web.archive.org/web/20110813154720/http://www.msz.gov.pl/bpt/documents/11416.pdf|zarchiwizowano=2011-08-13|data dostępu=9 października 2009}} Dz. U 1924 [http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19240390407 nr 39 poz. 407], Oświadczenie Rządowe z 15 kwietnia 1924 r. w przedmiocie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych Traktatu Przyjaźni między Polską a Turcją ([http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19240390408 nr 39 poz. 408]).</ref><ref>Polska zawarła łącznie jedynie dwadzieścia pięć dwustronnych traktatów przyjaźni – przy czym tego rodzaju umowy nie ma z tak ważnymi dla Polski państwami jak np. [[Wielka Brytania]], czy [[Stany Zjednoczone]].</ref>. Traktat ten zawiera wyraźne deklaracje współpracy, przyjaźni i pokojowych zamiarów. Ustanowił on stosunki dyplomatyczne między obu państwami oraz zapowiadał zgodę na zawarcie ''Konwencji Handlowej i Konwencji Osiedleńczej''. Przez wiele lat umowa ta stanowiła prawną podstawę stosunków wzajemnych. Nowy traktat, ''Układ o przyjaźni i współpracy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Turecką'' sporządzony w [[Warszawa|Warszawie]] dnia 3 listopada 1993 r., nie uchylił traktatu z 1923, lecz w swojej treści do niego nawiązał<ref name="Traktat93">{{cytuj stronę|url=http://www.msz.gov.pl/bpt/documents/8028.pdf|tytuł=Układ o przyjaźni i współpracy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Turecką|autor=|data=1993-11-03|opublikowany=msz.gov.pl|archiwum=https://web.archive.org/web/20110813155101/http://www.msz.gov.pl/bpt/documents/8028.pdf|zarchiwizowano=2011-08-13|data dostępu=9 października 2009}} Dz.U. 1995 [http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19951180566 nr 118 poz. 566], Oświadczenie Rządowe z 30 czerwca 1995 r. w sprawie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych Układu o przyjaźni i współpracy między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Turecką, sporządzonego w Warszawie dnia 3 listopada 1993 r. ([http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19951180567 nr 118 poz. 567])</ref>. W nowym akcie prawnym podkreślono wagę przynależności obu państw do NATO i ich związków z [[Unia Zachodnioeuropejska|Unią Zachodnioeuropejską]], a także poszanowanie dla [[Prawo międzynarodowe|prawa międzynarodowego]] (ze szczególnym uwzględnieniem [[Karta Narodów Zjednoczonych|Karty Narodów Zjednoczonych]]) oraz zasad wyznaczonych m.in. przez [[Akt końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie|Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie]] oraz [[Paryska Karta Nowej Europy|Paryską Kartę Nowej Europy]].
 
Ponadto nowy traktat zobowiązał państwa m.in. do<ref name="Traktat93" />: