Wojna włosko-abisyńska (1935–1936): Różnice pomiędzy wersjami

|przyczyna = incydent w oazie Ueluel{{fakt|data=2020-07}}

{{fakt|data=2020-07|Przed wybuchem wojny miało miejsce wiele incydentów granicznych – Włosi przekraczali niestrzeżoną mocno niedokładną południową granicę i zajmowali oazy. Z kolei rządzący od niedawna cesarz [[Hajle Syllasje I|Haile Selassie]] miał nadzieję, że ograniczona wojna z Włochami scementuje wokół niego skłócony i niechętny mu naród. Żadna ze stron nie zrobiła nic, by uniknąć konfrontacji zbrojnej. Doszło do walki, w wyniku której zginęło 110 etiopskich oraz od 30 do 50 włoskich i somalijskich żołnierzy. Po incydencie Włosi wycofali się w kierunku Somalii. Sympatia międzynarodowa była po stronie Etiopczyków, zaś Włochów uznano za agresorów, chociaż liczebność etiopskiego oddziału sugerowałaby, że to Etiopczycy byli stroną agresywną. W polityce rozpoczął się okres nazywany przez historyków [[Kryzys abisyński|kryzysem abisyńskim]]. Od tego czasu Włosi rozpoczęli wzmacnianie garnizonów w Erytrei i Somali – do rozpoczęcia wojny zebrali około 350 tysięcy dobrze uzbrojonych żołnierzy. Dowódcy włoscy planowali szybkie przełamanie frontu północnego i zajęcie [[Addis Abeba|Addis Abeby]] oraz odcięcie pozostałych sił etiopskich atakiem z południa}}.

Wojska włoskie wkroczyły do Abisynii 3 października 1935. Komentatorzy europejscy przewidywali, że wojna będzie trwała latami – jak niemal każda wojna kolonialna. Główny ciężar ataku przyjął front północny (erytrejski) skupiający 2/3 ogółu sił włoskich i większość sił pancernych pod dowództwem generała [[Emilio De Bono]], będącego jednocześnie głównodowodzącym całej ekspedycyjnej armii włoskiej, od Somali ruszył pomocniczy front południowy dowodzony przez gen. [[Rodolfo Graziani]]ego. Wskutek zbyt późno ogłoszonej mobilizacji liczące około 600 tysięcy ludzi wojska plemienne zebrały się pod [[Addis Abeba|Addis Abebą]] dopiero w grudniu 1935. Do pierwszej poważnej bitwy doszło na początku listopada pod Mekeile. Mimo twardego oporu miasto padło, a Włosi koncentrując się na stabilizacji frontu zaprzestali ataków na kilka dni. Postępy wojsk włoskich nie zadowalały [[Benito Mussolini|Mussoliniego]], spowalniał ich brak dróg i piaszczysty teren, więc marszałka Emilio De Bono zastąpił [[Pietro Badoglio]], przed którym postawiono zadanie zajęcia stolicy Etiopii przed porą deszczową. Korzystając z chwili wytchnienia, Etiopczycy zorganizowali jedyny udany kontratak – Ofensywę Bożonarodzeniową – pod Aksum i Tembien, w wyniku którego zdobyli kilka czołgów i dział. Sukces ten był jednak bardzo ograniczony i nie miał większego wpływu na przebieg działań wojennych. 22 stycznia Włosi po krwawych walkach odzyskali Tembien, jednak nie osiągnęli głównego celu – nie otoczyli armii etiopskiej, a sami ponieśli wielkie straty. Badoglio uznał więc, że należy wprowadzić inne środki walki. W bitwie o Ambę Aradam Włosi atakowali umocnionych na zboczach gór Etiopczyków zmasowanymi bombardowaniami i ostrzałem ciężkiej artylerii. {{fakt|data=2020-07|Jako represje za torturowanie i mordowanie wziętych do niewoli Włochów}} użyto także [[Iperyt siarkowy|gazu musztardowego]]. Włosi osiągnęli cel po pięciu dniach walk. Było to jednak zwycięstwo o tyle ważne, że otworzyło drogę do stolicy Etiopii i zmniejszyło odwody cesarza. Znacznie gorzej szło Włochom na południu, gdzie zajmowane tereny były całkowicie pozbawione wody, którą dowożono z portów Somali. Dodatkowo pojawiły się dezercje z oddziałów kolonialnych. 27 lutego na froncie północnym doszło do drugiej bitwy o Tembien, gdzie Włosi odnieśli łatwe zwycięstwo, otaczając Etiopczyków za pomocą sił pancernych i rozbijając je bombardowaniami.

Etiopczycy po zakończeniu mobilizacji wystawili wojsko liczące około 350 tysięcy ludzi. {{fakt|data=2020-07|Armia etiopska była zacofana i znacznie słabsza od włoskiej, ale nie w takim stopniu, jak próbuje się to przedstawiać. Dysponowała m.in. 200 tysiącami karabinów (w tym zakupionymi we Francji karabinami Lebel) i 234 działami różnych kalibrów. Tuż przed wojną Etiopia zakupiła ponad tysiąc karabinów maszynowych, w tym 175 nowoczesnych karabinów Browninga, a także 48 dział przeciwlotniczych Oerlikona. Od III Rzeszy otrzymano m.in. 3 samoloty, 30 dział przeciwpancernych, 10 tys. karabinów i 10 mln nabojów. Etiopia dysponowała zaledwie 12 czołgami i tankietkami oraz 19 samochodami pancernymi. Ważnym komponentem armii etiopskiej była licząca 10 tysięcy żołnierzy elitarna Gwardia Cesarska – Kybur Zebennia, złożona z trzech batalionów. Była to jedyna jednostka sformowana całkowicie na wzór europejski. Umundurowana była w sorty belgijskie i dysponowała najnowocześniejszym uzbrojeniem. Kadry Gwardii przeszkolono w Europie, w akademii francuskiej École Spéciale Militaire de Saint-Cyr, zaś żołnierzy przeszkolono według europejskich standardów walki. Po stronie Etiopczyków służyli jako doradcy Belgowie, Szwajcarzy, Szwedzi, Turcy, a nawet Kubańczyk, austriaccy naziści i biali Rosjanie. Dokonali oni szybkich reform armii etiopskiej i zreorganizowali m.in. pomoc medyczną (do tej pory opartą na rytualnej magii), szkolili etiopską armię z zakresu budowy umocnień, czy taktyki piechoty}}.

{{fakt|data=2020-07|Pierwsze bojowe użycie gazów bojowych miało miejsce 22 grudnia 1935 w rejonie przełęczy Dembeguina}}.

{{fakt|data=2020-07|10 stycznia 1936 roku Graziani depeszował do Rzymu: "Ostatnie akcje wykazały, jak znakomite rezultaty przynosi użycie gazu". W efekcie na jego rozkaz opryskiwano iperytem rzeki, jeziora, ujęcia wody, pastwiska i uprawy. Tysiące ludzi zginęło lub zostało okaleczonych, a straty potęgował brak pomocy medycznej na terenie Etiopii}}.

Etiopczycy wielokrotnie dopuszczali się bestialskich mordów na wziętych do niewoli Włochach i walczących po ich stronie Askarysach: rozłupywali im czaszki, ucinali palce i genitalia, czy ścinali. Najsłynniejszym tego typu przypadkiem stało się zamordowanie 26 grudnia 1935 roku lotnika, porucznika Tito Minnitiego, któremu, po wzięciu do niewoli, obcięto palce i genitalia, a potem poćwiartowano. Głowę nadziano na włócznię i traktowano jako trofeum{{fakt|data=2020-07}}. Podczas masakry w Gondrand 13 lutego 1936, kiedy etiopscy partyzanci zamordowali 74 włoskich robotników naprawiających drogę, ciała zostały okaleczone poprzez m.in. wyłupienie oczu{{fakt|data=2020-07}}. W masakrze użyto zakazanych przez Konwencję Haską (z 1899 roku) pocisków [[Amunicja dum-dum|dum-dum]]. Podczas bitwy pod Makalle na 44 odnalezione ciała włoskich żołnierzy 25 miało odcięte za życia genitalia{{fakt|data=2020-07}}. Z kolei w bitwie pod Ghergheda na północnym froncie dwóch ochotników Czarnych Koszul, szeregowcy Francesco Pascale i Teodoro Manieri zostali wykastrowani, a następnie zamordowani{{fakt|data=2020-07}}. Znany jest przypadek wymordowania 72 Włochów na północnym froncie, których ścięto po wzięciu do niewoli{{fakt|data=2020-07}}. Podczas bitwy na przełęczy Dembeguina 14-15 grudnia 1935 r. etiopscy żołnierze Rasa Immiru zamordowali co najmniej 14 włoskich czołgistów po wzięciu do niewoli<ref>''Militaria Wydanie Specjalne'' nr 3(61)/2018, s. 105</ref>.

Nad rzeką Calamino sanitariusz 1. Dywizji Czarnych Koszul, szeregowiec Andrea Billi został zastrzelony przez snajpera, gdy próbował pomóc rannym. Wraz z nim ranni zostali sanitariusze Mario Marri i Luigi Segoni. Wszyscy nosili oznaczenia Czerwonego Krzyża{{fakt|data=2020-07}}.

Etiopczycy wykorzystywali pojazdy Czerwonego Krzyża do szmuglowania broni, np. skrzynie, w których przewożono rzekomo Biblię, miały drugie dno, gdzie transportowano pistolety, granaty i amunicję{{fakt|data=2020-07}}. W efekcie Włosi zaczęli atakować pojazdy oznaczone symbolem MCK. Ponadto symbole Czerwonego Krzyża służyły Etiopczykom do zamaskowania składów paliw i amunicji{{fakt|data=2020-07}}.