Łódź: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Muzea: ilustracja |
drobne techniczne |
||
Linia 1:
{{
{{Polskie miasto infobox
|nazwa = Łódź
Linia 17:
|zarządzający = [[Hanna Zdanowska]]
|powierzchnia = 293,25<ref name="pow">{{cytuj pismo |autor = Ireneusz Budzyński – kierujący |tytuł = Powierzchnia, ludność oraz lokaty według miast |url = http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/l_powierzchnia_i_ludnosc_przekroj_terytorialny_2013.pdf |czasopismo = Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r. |strony = 177 |wydawca = [[Główny Urząd Statystyczny]] |miejsce = Warszawa |issn = 1505-5507 |data = 2013 |data dostępu = 2020-04-01}}</ref>
|wysokość = 161,
|rok = 31.12.2020
|liczba ludności = 672 185<ref name="stat">{{cytuj stronę |url = https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-ludnosci-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnym-stan-w-dniu-31-12-2020,6,29.html |tytuł = Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2020) |opublikowany = stat.gov.pl |data dostępu = 2021-05-08}}</ref>
Linia 43:
Od 1910 siedziba [[Diecezja śląsko-łódzka|diecezji śląsko-łódzkiej]] [[Kościół Starokatolicki Mariawitów w RP|Kościoła Starokatolickiego Mariawitów]]. Siedziba [[Kościół łaciński|rzymskokatolickiej]] [[Archidiecezja łódzka|diecezji łódzkiej]] od 1920 roku, [[Metropolia łódzka|metropolii łódzkiej]] od 2004 roku. Od 1948 roku siedziba [[Prawosławie|prawosławnej]] [[Diecezja łódzko-poznańska|diecezji łódzko-poznańskiej]]. Ważny ośrodek życia religijnego, [[Ekumenizm|ekumenicznego]] i dialogu międzyreligijnego.
Łódź jest trzecim [[Miasta w Polsce|miastem w Polsce]] pod względem [[Dane statystyczne o miastach w Polsce|liczby ludności]] (672
Miasto należy do [[Unia Metropolii Polskich|Unii Metropolii Polskich]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Łódź – Unia Metropolii Polskich |czasopismo = archive.is |data = 2017-10-17 |data dostępu = 2017-10-17 |url = http://archive.is/dnrRX}}</ref> i [[Związek Miast Polskich|Związku Miast Polskich]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Związek Miast Polskich |data = 2017-10-17 |data dostępu = 2017-10-17 |url = https://web.archive.org/web/20171017170355/http://www.zmp.poznan.pl/miasta/lista}}</ref>, [[Związek Powiatów Polskich|Związku Powiatów Polskich]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Wyszukiwarka uchwał – BIP Łódź |data = 2017-11-24 |data dostępu = 2017-11-24 |url = https://web.archive.org/web/20171124115921/http://bip.uml.lodz.pl/wladze/rada-miejska-w-lodzi/wyszukiwarka-uchwal/?tx_edgelegalacts_legalacts%5BlegalAct%5D=14190&tx_edgelegalacts_legalacts%5Baction%5D=show&tx_edgelegalacts_legalacts%5Bcontroller%5D=LegalAct}}</ref>, a także do stowarzyszenia [[Eurocities]]<ref>{{Cytuj |tytuł = member detail |data = 2017-10-17 |data dostępu = 2017-10-17 |url = https://web.archive.org/web/20171017170448/http://www.eurocities.eu/eurocities/members/member&id=83}}</ref> oraz Stowarzyszenia Zdrowych Miast Polskich<ref>{{Cytuj |tytuł = Zdrowe miasto – Urząd Miasta Łodzi |data = 2017-10-17 |data dostępu = 2017-10-17 |url = https://web.archive.org/web/20171017170612/http://uml.lodz.pl/dla-mieszkancow/zdrowie/zdrowe-miasto/}}</ref>.
Linia 328:
Ze względu na silną pozycję mniejszości narodowych w mieście (w 1931 r. wśród 357 tys. mieszkańców Łodzi było 59% Polaków, 31,7% Żydów oraz 8,9% Niemców) i jego przemysłowy charakter Łódź pozbawiona była poważniejszego wsparcia inwestycyjnego ze strony państwa polskiego, co zrzuciło cały ciężar rozwoju [[Infrastruktura|infrastruktury]] na barki lokalnego samorządu. Magistrat jako pierwszy wprowadził w 1919 r. [[Obowiązek szkolny|powszechny obowiązek szkolny]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://archiwum.uml.lodz.pl/miasto/o_miescie/historia_miasta/dwudziestolecie_miedzywojenne/ |tytuł = Dwudziestolecie międzywojenne |opublikowany = uml.lodz.pl |praca = Historia miasta |data dostępu = 2018-01-06}}</ref>{{odn|Kobojek|2005|s=31}}, sfinansował budowę sieci szpitali i nowoczesnych szkół podstawowych, a w r. 1930 wydatnie wsparł utworzenie w Łodzi jednego z pierwszych w Europie [[Muzeum Sztuki w Łodzi|muzeów sztuki współczesnej]]{{odn|Kobojek|2005|s=44}}. Do 1939 r. nie ulokowano jednak w Łodzi uniwersytetu ani żadnej innej państwowej instytucji kulturalnej o większym znaczeniu. Jedną z głównych inwestycji transportowych kraju – [[Linia kolejowa nr 131|magistralę węglową]] – wytyczono w latach 1928–1933 35 km na zachód od Łodzi, zaprzepaszczając szanse na dogodne połączenie miasta z południem kraju.
W okresie międzywojennym Łódź była jednym z miast, w których duże wpływy mieli komuniści. W 1934 roku na unieważnioną listę komunistyczną w wyborach do Rady Miejskiej oddanych zostało ok. 40 tys. głosów. Od początku 1936 roku dość dobrze układała się współpraca łódzkich organizacji [[Polska Partia Socjalistyczna|PPS]] oraz nielegalnej [[Komunistyczna Partia Polski|KPP]]. W kolejnych wyborach do Rady Miejskiej we wrześniu 1936 roku na wspólną listę socjalistyczno-komunistyczną padło prawie 95 tys. głosów co dało 34 mandaty w 72
W pierwszej połowie 1936 roku w mieście doszło do ekscesów o podłożu antysemickim<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Rudnicki |imię = Szymon |autor link = Szymon Rudnicki (historyk) |tytuł = Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej |wydawca = Wydawnictwo Sejmowe |miejsce = Warszawa |rok = 2015 |strony = 464 |isbn = 978-83-7666-363-0}}</ref>.
Linia 336:
[[Plik:Bundesarchiv R 49 Bild-0108, Litzmannstadt, Einwanderer-Zentralstelle.jpg|thumb|Siedziba [[Reichskommissar für die Festigung deutschen Volkstums|Komisariatu Rzeszy do spraw Umacniania Niemczyzny]] w okupowanej Łodzi, przy obecnej ul. Piotrkowskiej 133]]
[[Plik:Bundesarchiv Bild 183-J09396, Lodz, Millionster Umsiedler im Wartheland.jpg|thumb|Łódź, marzec 1944 – [[Arthur Greiser]] przemawia podczas uroczystości na cześć milionowego Niemca [[Heim ins Reich|przesiedlonego]] do [[Kraj Warty|Kraju Warty]] ze wschodniej Europy]]
{{
Łódź została zajęta przez wojska niemieckie 8 września 1939 r.<ref>Tadeusz Bojanowski: ''Łódź pod okupacją niemiecką w latach II wojny światowej (1939–1945)'', s. 19.</ref>
Linia 347:
W dniach 9 i 10 listopada 1939 r. okupanci przeprowadzili tzw. [[Intelligenzaktion Litzmannstadt]] będącą regionalną częścią akcji przeprowadzonej przez Niemców w całej okupowanej Polsce w ramach tzw. [[Intelligenzaktion]] – „Akcji Inteligencja”. Była ona wymierzona w polską elitę intelektualną mieszkającą w regionie łódzkim. W dniach 9 i 10 listopada 1939 r. w [[Lućmierz-Las|lasach lućmierskich]] rozstrzelano ok. 500 osób, a do grudnia w sumie wymordowano w nich około 1500 intelektualistów, urzędników oraz duchownych<ref>Maria Wardzyńska: ''Był rok 1939; Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion''. IPN Instytut Pamięci Narodowej, 2009. {{ISBN|978-83-7629-063-8}}.</ref>. W sumie podczas okupacji, w lesie koło Lućmierza, Niemcy zamordowali ok. 30 tys. osób. Byli to głównie więźniowie narodowości polskiej i żydowskiej z [[Radogoszcz (więzienie)|Radogoszcza]] i [[Litzmannstadt Ghetto|getta łódzkiego]].
Nazistowska administracja odizolowała całą żydowską ludność miasta (ok. 160 tys. osób) w getcie utworzonym formalnie w lutym 1940 r. (ostatecznie zamkniętym 30 kwietnia) na [[Bałuty|Bałutach]] w północnej, najbardziej zaniedbanej dzielnicy{{odn|Kobojek|2005|s=59}}. W 1941 wysiedlono do niego Żydów z okolicznych wsi i miasteczek, z gett tam likwidowanych oraz 20 000 Żydów z Europy zachodniej. Dodatkowo krótko umieszczono tu ok. 5000 [[Cyganie|Cyganów]], którzy niedługo potem zostali wywiezieni i zgładzeni w [[Chełmno (powiat kolski)|Chełmnie n. Nerem]]. W sumie przez łódzkie getto przeszło około 200 000 ludzi. W niezwykle trudnych warunkach bytowych, dziesiątkowani przez choroby i głód, zostali w dwóch etapach, w 1942 i w sierpniu 1944 niemal w całości wymordowani. Najpierw w [[Obóz zagłady w Chełmnie nad Nerem|obozie zagłady w Chełmnie nad Nerem]] (1942), a podczas likwidacji getta w sierpniu 1944 zgładzeni w komorach gazowych [[Auschwitz-Birkenau]]. Getto łódzkie było pierwszym w pełni odizolowanym od świata zewnętrznego gettem na terenie Polski (pierwsze w Piotrkowie Tryb; X 1939), największym po warszawskim (ok. 200 tys. – ok. 400 tys.) i ostatnim zlikwidowanym przez nazistów na ziemiach polskich (VIII 1944). Końca okupacji hitlerowskiej w Łodzi doczekało 877 osób, ale w innych miejscach około 10
Deportacje przesiedleńcze, wywózki na [[Roboty przymusowe w III Rzeszy|roboty przymusowe]] i prześladowania spotkały także ludność polską.
[[Plik:Lodz liberation2.jpg|thumb|Wkroczenie [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]]<br />do Łodzi (19 stycznia 1945)]]
W wyniku okupacji niemieckiej liczba ludności miasta zmniejszyła się do 488
W okresie okupacyjnym w mieście znajdowały się: [[Centrala Przesiedleńcza w Łodzi|system niemieckich obozów przesiedleńczych]], [[Litzmannstadt Ghetto|getto dla Żydów]], kilka więzień, w tym [[Radogoszcz (więzienie)|więzienie na Radogoszczu]], [[Obóz przy ulicy Przemysłowej w Łodzi|obóz dla dzieci i młodzieży polskiej]] (tzw. obóz przy ul. Przemysłowej). Miejsca zbrodni nazistowskich dokonanych na Żydach i Polakach upamiętnia w regionie łódzkim [[Szlak pamięci ofiar hitlerowskiego ludobójstwa]].
Linia 536:
Wraz z rozwojem przemysłu w mieście, wzrastała także liczba mieszkańców Łodzi. Z małej osady jeszcze na początku XIX wieku, Łódź stała się w 1850 roku drugim po [[Warszawa|Warszawie]] miastem, pod względem liczby mieszkańców w [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwie Polskim]]. W przeciągu stulecia liczba ludności zwiększyła się w Łodzi 600-krotnie, z niecałego tysiąca w 1815 do 600 tys. w 1915 roku (po dołączeniu stutysięcznych [[Bałuty|Bałut]]). Tak szybki wzrost [[Demografia|demograficzny]] w XIX wieku, jest nieporównywalny w skali całej [[Europa|Europy]].
Największą [[Liczba ludności|populację]] Łódź odnotowała w 1988 r. – według danych [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]]
Według corocznego zestawienia [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]], m.in. wszystkich miast Polski, Łódź jest trzecim miastem w kraju pod względem [[Dane statystyczne o miastach w Polsce|liczby ludności]] i czwartym pod względem [[Dane statystyczne o miastach w Polsce|powierzchni]]{{r|stat|pow}}.
Linia 749:
* [[Kościół w skansenie łódzkiej architektury drewnianej]]
* [[Synagoga Reicherów w Łodzi|Synagoga Reicherów]], 1902 – ul. Rewolucji 1905 r. 28
{{
{{Kategoria główna|Zabytkowe kościoły w Łodzi}}
|