Orzechówka (ptak): Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
PBbot (dyskusja | edycje)
wstawienie {{Kontrola autorytatywna}}
drobne merytoryczne, drobne redakcyjne
Linia 48:
* '''orzechówka brązowa'''{{r|mk}} (''N. caryocatactes hemispila'') – północno-zachodnie i centralne [[Himalaje]].
* ''N. caryocatactes macella'' – wschodnie Himalaje do centralnych i południowych Chin oraz północnej [[Mjanma|Mjanmy]].
* '''[[orzechówka plamista]]'''{{r|mk}} (''N. caryocatactes multipunctata'') – zachodnie [[Himalaje]].
Systematyka gatunku jest sporna – część autorów za osobny gatunek uznaje orzechówkę plamistą{{r|hbwa|ioc|iucn2}}, niektórzy także orzechówkę brązową (zaliczając doń podgatunki z Himalajów, Chin i Tajwanu – ''hemispila'', ''macella'' i ''owstoni''){{r|iucn2}}.
 
== Występowanie ==
Zamieszkuje rozległe kompleksy leśne północno-wschodniej [[Europa|Europy]], południową część [[Półwysep Skandynawski|Półwyspu Skandynawskiego]], zachodnią część Środkowej Europy, północne Włochy, [[Syberia|Syberię]] aż do wschodniej [[Azja|Azji]], oraz góry środkowej i południowej Europy ([[Alpy]], [[Karpaty]] i [[Sudety]] do górnej granicy lasów, pasma górskie na [[Półwysep Bałkański|Bałkanach]]). Wyróżnia się od 4{{r|hbwa}} do 9{{r|mk|ioc}} podgatunków.
 
: W [[Polska|Polsce]] niezbyt licznynieliczny (lokalnie średnio liczny) ptak lęgowy, głównie w Karpatach, w dużych lasach [[Pojezierze Mazurskie|Pojezierza Mazurskiego]], [[Podlasie|Podlasia]] i [[Pomorze|Pomorza]]. Rozproszone stanowiska znajdują się na Lubelszczyźnie i Ziemi Kieleckiej. W górach jest ptakiem rzadkim, a w okresie lęgowym, gdy staje się skryta, nieczęsto spotykanym. Zwykle widuje się ją jesienią, kiedy żeruje na orzechach laskowych. Forma tu gniazdująca, zwana orzechówką krótkodziobą, należy do podgatunku ''N. caryocatactes caryocatactes''. Drugi podgatunek (tzw. [[orzechówka długodzioba]], ''N. caryocatactes macrorhynchos'') zamieszkuje Azję, a do Europy Środkowej zalatuje co pewien czas [[Gatunek inwazyjny|inwazyjnie]] od sierpnia do listopada z północnego wschodu, spotykany poza okresem lęgowym. Ptaki zimują w kraju.
 
== Charakterystyka ==
Linia 63 ⟶ 64:
 
=== Wymiary średnie ===
; długość ciała :ok. 32 cm<br />
; rozpiętość skrzydeł :ok. 56 cm
 
Linia 80 ⟶ 81:
[[Plik:Tannenhaeher Neumarkt 2.jpg|thumb|Sylwetka orzechówki w locie]]
Zachowania lęgowe i rodzinne życie zbliżone do behawioru [[Sójka syberyjska|sójki złowrogiej]]. Wyprowadza jeden lęg w ciągu roku.
; '''Gniazdo''': Umieszczone przy pniu wysokiego świerka w rozwidleniu gałęzi, doskonale ukryte i zamaskowane. Budowane są przez oboje partnerów już w marcu, gdy zaczynazaczynają tajać śniegówśniegi, a kiedy w górach leży jeszcze gruba warstwa śniegu. Do zewnętrznej części konstrukcji wykorzystują części gałązek świerka odłamywanych bezpośrednio z drzewa. Całość jest dość mała, ale wysoka ze ścianami otoczonymi ciepłą warstwą izolacyjną ze zbutwiałego drewna i mchu. Wyścielenie stanowią porosty i trawa. Chroni ona przed chłodem jaja i pisklęta.
; '''Jaja''': W marcu składa 2–4 jaja o średnich wymiarach 34×24 mm, różnobiegunowe, silnie wydłużone, z bladoniebieskozielonym tłem i bardzo drobnymi, gęstymi jasnobrązowymi lub szarymi plamkami.
: Liczność rozrodu uzależniona jest od obfitości w pokarm w danym roku. W latach obfitości orzechówki rozmnażają się bardzo licznie, ale gdy pokarmu brakuje liczba odchowanego potomstwa gwałtownie spada.
Linia 89 ⟶ 90:
Orzechówka jest wszystkożerna. Głównym pokarmem są nasiona [[Sosna syberyjska|sosny syberyjskiej]], a tam gdzie ona nie rośnie – [[Leszczyna pospolita|orzechy laskowe]], [[Buk zwyczajny|bukiew]], żołędzie, [[Nasiono|nasiona]] z [[szyszka|szyszek]], różne mięsiste owoce oraz latem w mniejszym stopniu zwierzęca zdobycz – [[owady]] i ich [[larwa|larwy]], [[ślimaki]], ale nie gardzi też jajami i pisklętami, [[jaszczurki|jaszczurkami]], [[Myszowate|myszami]] i innymi drobnymi kręgowcami. Nie ma więc wyspecjalizowanej diety i chwyta to, co znajduje się na obszarze jej żerowiska.
 
Na [[Syberia|Syberii]] w wielu miejscach odżywia się w dużej mierze nasionami [[Sosna syberyjska|sosny syberyjskiej]], potocznie zwanej w Rosji cedrem. Zbiera do [[Wole (anatomia zwierząt)|wola]] orzechy laskowe i nasiona limby, po czym gromadzi te nasiona na zimę i wiosnę w różnych skrytkach, np. w ziemi lub w koronach drzew pod matami porostów. Jeden ptak zakopuje w jesieni nasiona sosny o łącznej wadze do 50 kg w ponad 20 tys. miejsc na obszarze swego terytorium<ref name=autonazwa1>{{cytuj książkę |nazwisko = Ananin| imię = A.A. |nazwisko2 = Frejdberg | imię2 = A.I.|nazwisko3 = Ananina| imię3 =T.L.| tytuł =Bajkał, Barguzinskij zapowiednik. Fotoalbum (''Байкал, Баргузинский заповедник'')| wydawca =Wyd. Cepruss i Wyd. Siewiernyje prostrory | miejsce = Moskwa| rok = 1993| strony = 74| isbn =}} </ref>. Choć miejsc ukrycia nie zapomina, to znaczna ich część (35–75%) zostaje zjedzona przez inne zwierzęta<ref name=autonazwa1 />. Pomimo grubej pokrywy śnieżnej odnajdują zwykle 80% swoich zapasów. To sprawia, że zwiększa się populacja sosny, gdyż zapomniane nasiona kiełkują daleko od osobników rodzicielskich.
 
== Status i ochrona ==
Linia 97 ⟶ 98:
* orzechówka plamista (''N. multipunctata'') – gatunek najmniejszej troski (LC, ''Least Concern''); trend liczebności populacji spadkowy{{r|iucn3}}.
 
Na terenie Polski gatunek tenorzechówka jest objętyobjęta [[Gatunkowa ochrona zwierząt|ścisłą ochroną gatunkową]]<ref>Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt ({{Dziennik Ustaw|2016|2183}}).</ref>. Na ''Czerwonej liście ptaków Polski'' została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC){{r|clpp}}. W latach 2013–2018 liczebność populacji lęgowej orzechówki na terenie kraju szacowano na 3000–5000 par; trend liczebności populacji nie jest znany{{r|biuletyn2019}}.
 
== Zobacz też ==
Linia 105 ⟶ 106:
{{Przypisy|
<ref name="biuletyn2019">{{Cytuj pismo | autor = Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. | tytuł = Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia | czasopismo = Biuletyn Monitoringu Przyrody | wolumin = 20 | strony = 1–80 | data = 2019 | url = https://otop.org.pl/wp-content/uploads/2020/03/Biuletyn20_2019.pdf}}</ref>
<ref name="clpp">{{Cytuj książkę | autor = Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L. | tytuł = Czerwona lista ptaków Polski | wydawca = OTOP, Marki | data = 2020 | url = https://otop.org.pl/wp-content/uploads/2021/01/CLPP_2020_fin.pdf}}</ref>
<ref name=hbwa>{{cytuj stronę | url = https://www.hbw.com/species/northern-nutcracker-nucifraga-caryocatactes | autor = Madge, S., Christie, D.A. & Kirwan, G.M. | rok = 2019 | tytuł = Northern Nutcracker (''Nucifraga caryocatactes'') | praca = <em>del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.).</em> Handbook of the Birds of the World Alive | data dostępu = 2019-09-22}}</ref>
<ref name="ioc">{{Cytuj stronę | url = https://www.worldbirdnames.org/bow/crows/ | tytuł = Crows, mudnesters, birds-of-paradise | autor = F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.) | opublikowany = IOC World Bird List (v10.2) | język = en | data dostępu = 2021-01-13}}</ref>