Toksyny sinicowe: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
rozbudowa, źródła/przypisy |
rozbudowa, źródła/przypisy |
||
Linia 13:
Ze względu na miejsce działania toksyny sinicowe należą do następujących grup:
* [[hepatotoksyny]]{{r|Galczynski|zw}} – niszczące [[wątroba|wątrobę]] ([[mikrocystyna|mikrocystyny]], [[nodularyna|nodularyny]], [[cylindrospermopsyna]])
* [[neurotoksyny]]{{r|Galczynski|zw}} – niszczące [[układ nerwowy]] ([[anatoksyny]], [[saksytoksyny]]), czasem saksytoksyny wyróżnia się jako toksyny paraliżujące{{r|michalski}}
* [[dermatotoksyny]]{{r|Galczynski}} – wywołujące zmiany [[skóra|skórne]] ([[lyngbyatoksyna-a]], [[aplysiatoksyna]])
* pozostałe [[cytotoksyny]]{{r|zw}}.
Ze względu na budowę chemiczną wśród toksyn sinicowych można wyróżnić cykliczne [[peptydy]], [[alkaloidy]] i [[lipopolisacharyd]]y{{r|Galczynski}}.
Linia 37:
=== Anatoksyny ===
Anatoksyny są alkaloidami o działaniu [[Neurotoksyny|neurotoksycznym]]{{r|Galczynski}}. [[Anatoksyna-a]] (ATX) była pierwszą zidentyfikowaną toksyną sinicową, wyizolowaną z ''[[Dolichospermum flos-aquae]]'' (wówczas znanego jako ''Anabaena flos-aquae''), inną jest [[anatoksyna-a(s)]]. Anatoksyna-a(s) jest jednym z nielicznych naturalnych [[Związki fosforoorganiczne|związków fosforoorganicznych]]{{r|zw}}. Oddziałują one na układ nerwowy, m.in. blokując rozkład [[acetylocholina|acetylocholiny]], która przez to kumuluje się w [[synapsa]]ch. Zatrucie następuje szybko, po kilku lub kilkudziesięciu minutach. Jego objawy to [[drgawki]], [[ślinotok]], zaburzenia równowagi, a w groźniejszych przypadkach także [[porażenie|paraliż]] mięśni, co w przypadku mięśni oddechowych prowadzi do [[uduszenie gwałtowne|uduszenia]]{{r|ug}}. Ponadto mogą wystąpić wymioty{{r|Galczynski}}.
Anatoksyny rozkładają się pod wpływem światła, zwłaszcza w wodzie o odczynie zasadowym{{r|Galczynski}}.
Anatoksynę-a wytwarzają przedstawiciele rodzajów ''[[Dolichospermum]]'' (dawniej zaliczanych do ''[[Anabaena]]''), ''[[Microcystis]]'', ''[[Planktothrix]]'' (dawniej zaliczanych do ''[[Drgalnica|Oscillatoria]]''), ''[[Aphanizomenon]]'', ''[[Raphidiopsis]]'' (dawniej zaliczanych do ''[[Cylindrospermopsis]]''), ''[[Artrhospira]]'', anatoksynę-a(s) – ''Dolichospermum''{{r|ug}}.
=== Saksytoksyny ===
Saksytoksyny (saksitoksyny), neosaksytoksyny i podobne do nich substancje są alkaloidami o działaniu [[Neurotoksyny|neurotoksycznym]]{{r|Galczynski}}. Blokując sodowe [[kanał jonowy|kanały jonowe]], uniemożliwiają wydzielanie [[acetylocholina|acetylocholiny]]{{r|zw}}. Pierwsza saksytoksyna (STX), która dała nazwę całej klasie toksyn, została wyizolowana z ciała małża ''[[Saxidomus gigantea]]''{{r|ug}}. Ponieważ jest uważana za jedną z najsilniejszych naturalnych trucizn, była testowana pod kątem użycia jako [[bojowy środek trujący]] „TZ”{{r|pwn}}. Mają działanie paralityczne, ostre zatrucie objawia się dreszczami, zaburzeniami równowagi, drętwieniem, a w skrajnych przypadkach uduszeniem. U ludzi zatrucie występuje głównie po zjedzeniu małży, w których tkankach saksytoksyny uległy [[bioakumulacja|bioakumulacji]] i jest określane jako PSP (''Paralitic Shellfish Poisoning''). Saksytoksyny wywołujące PSP są wytwarzane nie tylko przez sinice, ale przede wszystkim [[bruzdnice]]{{r|michalski}}.
Wytwarzane są przez liczne gatunki bruzdnic, natomiast wśród sinic przez przedstawicieli rodzajów ''[[Aphanizomenon]]'', ''[[Dolichospermum]]'' (dawniej zaliczanych do ''[[Anabaena]]''), ''[[Lyngbya]]'' oraz ''[[Raphidiopsis]]'' (dawniej zaliczanych do ''[[Cylindrospermopsis]]''){{r|ug}}.
* [[endotoksyny|endotoksyna]] – składnik ścian komórkowych; odpowiedzialna za objawy podrażnienia skóry, żołądka, jelit i [[worek spojówkowy|spojówek]]
== Profilaktyka i leczenie ==
Linia 75 ⟶ 80:
* <ref name="henao">{{Cytuj |autor = Eliana Henao, Piotr Rzymski, Matthew N. Waters |tytuł = A Review on the Study of Cyanotoxins in Paleolimnological Research: Current Knowledge and Future Needs |czasopismo = Toxins |wolumin = 12 |numer = 1 |data = 2020 |s = 6 |doi = 10.3390/toxins12010006 |pmid = 31861931 |język = en}}</ref>
* <ref name="holland">{{Cytuj |autor = Aleicia Holland, Susan Kinnear |tytuł = Interpreting the Possible Ecological Role(s) of Cyanotoxins: Compounds for Competitive Advantage and/or Physiological Aide? |czasopismo = Marine Drugs |wolumin = 11 |numer = 7 |data = 2013 |s = 2239–2258 |doi = 10.3390/md11072239 |pmid = 23807545 |język = en}}</ref>
* <ref name="michalski">{{Cytuj | autor = Mirosław M. Michalski | tytuł = Biotoksyny morskie - występowanie i metody analizy | url = http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.ekon-element-000171457625 | czasopismo = Żywność: nauka - technologia - jakość | wolumin = 3 | numer = 48 | data = 2006 | s = 16-22}}</ref>
* <ref name=pwn>{{Encyklopedia PWN | tytuł = saksitoksyna| id = 3971339| data dostępu = 2021-06-22}}</ref>
* <ref name="rzymski">{{Cytuj |autor = Piotr Rzymski, Barbara Poniedziałek |tytuł = The surprising world of cyanobacteria: cylindrospermopsin has a soil face |czasopismo = Journal of Phycology |wolumin = 51 |numer = 6 |data = 2015 |s = 1037–1039 |doi = 10.1111/jpy.12358 |język = en |dostęp = z}}</ref>
* <ref name="Spoof">{{Cytuj |autor r = Lisa Spoof, Arnaud Catherine |tytuł = Handbook of Cyanobacterial Monitoring and Cyanotoxin Analysis |rozdział = Appendix 3. Tables of Microcystins and Nodularins |s = 526–537 |inni = Jussi Meriluoto, Lisa Spoof, Geoffrey A. Codd (red.) |data = 2017 |doi = 10.1002/9781119068761.app3 |język = en |dostęp = o}}</ref>
| |||