Zbrodnia w Dubinkach: Różnice pomiędzy wersjami

 

== Przebieg ==

 

Wydarzenia były odwetem za [[Zbrodnia w Glinciszkach|śmierć mieszkańców Glinciszek]]{{odn|Wołkonowski|Łukomski|1996|s=246}}. 20 czerwca 1944 roku policjanci [[Litewskie bataliony Schutzmannschaft|3. kompanii 258. litewskiego rezerwowego batalionu Schutzmannschaft (kolaboracyjnej policji litewskiej)]] zamordowali w [[Glinciszki|Glinciszkach]] 39 Polaków w tym kobiety, starców i jedenaścioro dzieci<ref group=uwaga>Był to odwet za śmierć czterech litewskich policjantów w starciu z [[5 Wileńska Brygada Armii Krajowej|5 Wileńską Brygadą Armii Krajowej]] w zasadzce w okolicy wsi.</ref>. Działania sprowokowane były też serią mordów dokonanych przez formacje litewskie na ludności cywilnej w Pawłowie, Adamowszczyźnie i Sieńkowszczyźnie{{odn|Wołkonowski|Łukomski|1996|s=246}}.

Istnieją dwie różniące się wersje co do tego, które oddziały dokonały mordu w Dubinkach. Według pierwszej<ref>R. Korab-Żebryk, '''Biała księga w obronie Armii Krajowej na Wileńszczyźnie'', s. 135–139.</ref> dowódca 5 Brygady [[Zygmunt Szendzielarz]], po otrzymaniu meldunku o masakrze w Glinciszkach, samowolnie nakazał swoim żołnierzom dokonanie odwetu w Dubinkach, łamiąc tym samym rozkaz komendanta Okręgu [[Aleksander Krzyżanowski|Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka”]] z 12 kwietnia, zakazującego represji na ludności cywilnej. Jednocześnie „Wilk” nakazał mjr. [[Mieczysław Potocki (major)|Mieczysławowi Potockiemu „Węgielnemu”]] dokonanie bezkrwawego rajdu na [[Republika Litewska (1918–1940)|przedwojenne terytorium Republiki Litewskiej (Litwę kowieńską)]], mającego być demonstracją siły polskich oddziałów. Według drugiej<ref>L. Bednarczuk, ''Kronika 5 Brygady Łupaszki''.</ref> zabójstwa w Dubinkach były częścią tego rajdu, a wzięły w nim udział, prócz 5 Wileńskiej Brygady AK, także brygady [[4 Wileńska Brygada Armii Krajowej „Narocz”|„Narocz”]] i [[23 Brasławska Brygada Armii Krajowej|„Brasławska”]]<ref>[[Gazeta Wyborcza]], 2001-02-14, [http://wyborcza.pl/1,75248,151474.html ''Litewska prokuratura przesłuchuje weteranów AK''], dostęp 7 czerwca 2006.</ref>.

 

 

Według Pawła Rokickiego wydarzenia w Glinciszkach i Dubinkach to [[Zbrodnia wojenna|zbrodnie wojenne]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Glinciszki i Dubinki. Zbrodnie wojenne na Wileńszczyźnie w połowie 1944 roku i ich konsekwencje we współczesnych relacjach polsko-litewskich |data dostępu = 2021-01-19 |opublikowany = Wydawnictwo ISP PAN |url = https://wydawnictwo.isppan.waw.pl/produkt/glinciszki-i-dubinki-zbrodnie-wojenne-na-wilenszczyznie-w-polowie-1944-roku-i-ich-konsekwencje-we-wspolczesnych-relacjach-polsko-litewskich/ |język = pl-PL}}</ref>. [[Kazimierz Krajewski]] i [[Grzegorz Wąsowski]] uważają tezy Pawła Rokickiego o osobistej odpowiedzialności por./mjr. Szendzielarza – „Łupaszki” za tendencyjne i przyjęte [[a priori|apriorycznie]]{{refn|grupa=uwaga|"W tym kontekście zasadnicze pytanie brzmi: czy Rokickiemu rzeczywiście udało się ustalić kto po stronie polskiej był wówczas rozkazodawcą działań, które przyniosły śmierć kobiet i dzieci? W ocenie niżej podpisanych prawidłowa odpowiedź na to pytanie jest niekorzystna dla autora książki. Uważna analiza pracy Rokickiego uzasadnia bowiem tezę, że z góry założył on winę dowódcy 5 BW, por./mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, choć nie potrafił tego w przekonywujący sposób dowieść. Jego tok rozumowania opierał się w tej kwestii, podobnie jak w wielu innych, na przypuszczeniach i spekulacjach. Tymczasem ustalenie dokładnej treści wydanego przez „Łupaszkę” rozkazu podjęcia działań odwetowych wobec Litwinów jest sprawą mającą absolutnie zasadnicze znaczenie dla przesądzenia o jego winie. Dokument ten nie zachował się, podobnie jak raport z odwetowego wypadu pododdziałów 5 BW na Litwę, choć jest wielce prawdopodobne, że takowy został sporządzony. Zapisy na temat owego rozkazu są w polskich relacjach i wspomnieniach bardzo ogólnikowe i wnoszą niewiele informacji. Z relacji „Rakoczego” wynika, że rozkaz istotnie wydał „Łupaszka” i była w nim mowa o egzekucji jako represji na ludności litewskiej. Kogo jednak taka represja miała dotyczyć, „Rakoczy” już nie precyzował. Jest wielce wątpliwe, że „Łupaszka” nakazał zabijanie kobiet i dzieci, ale dla Rokickiego wina dowódcy 5 BW jest oczywista. Dodajmy, że nigdy – ani wcześniej, ani później – rozkazów tego rodzaju „Łupaszka” nie wydał. Możemy posłużyć się analizą porównawczą z działaniami o charakterze odwetowym podejmowanymi przez odtworzoną w 1945 r. na Podlasiu 5 BW; w czasie kampanii wiosenno – letniej 1945 r. tej jednostki miały miejsce trzy tego rodzaju akcje, przy tym w żadnej nie wydano rozkazu represjonowania kobiet lub dzieci. Rokicki, nie znając treści rozkazu „Łupaszki” dotyczącego odwetowego wypadu na Litwę, swoje przekonanie o odpowiedzialności dowódcy 5 BW za śmierć kobiet i dzieci, opiera wyłącznie na przypuszczeniach(…)Zdaniem autorów niniejszego tekstu, „Łupaszka”, wydając rozkaz o zastosowaniu odwetu na Litwinach, nie nakazywał zabijania kobiet i dzieci, zaś ramy jego rozkazu zostały przekroczone przez „Rakoczego” i „Maksa” - dowódców pododdziałów 5 BW skierowanych wówczas przez „Łupaszkę” na przedwojenne terytorium państwowym Litwy w celu wykonania działań odwetowych (sam „Łupaszka” nie wziął udziału w tych działaniach, pozostając z resztą sił 5 BW po polskiej stronie starej granicy państwowej). W pierwszej i ostatniej fazie akcji odwetowej, a zatem bezpośrednio po odebraniu rozkazu „Łupaszki” i gdy bliski był powrót do miejsca postoju dowódcy 5 BW, zastosowano się ściśle do treści rozkazu „Łupaszki”, pozbawiając życia wyłącznie osoby wytypowane do likwidacji. W innych momentach działań odwetowych rozkaz ten przekroczono, wybijając całe rodziny. Kolejna istotną kwestią jest odpowiedź na pytanie czy odwet polski miał być rzeczywiście z założenia ślepy? Na liście osób wytypowanych do egzekucji znaleźli się osadnicy wojskowi, aktywni szaulisi, uczestnicy litewskiego ruchu powstańczego w czerwcu 1941 r., a także policjanci w służbie niemieckiej. Nie byli to ludzie bezbronni. Zaatakowane gospodarstwa zostały wskazane partyzantom 5 BW przez przewodników z siatki terenowej AK, którzy byli doskonale zorientowani, jak poszczególni Litwini zachowywali się w stosunku do Polaków. Że swej broni nie zdążyli oni użyć, to już zupełnie inna kwestia. Co oczywiście nie usprawiedliwia w najmniejszym stopniu tych partyzantów, którzy dopuścili się zabójstw kobiet lub dzieci<ref>"[https://plus.pomorska.pl/licza-sie-fakty-lupaszka-spalil-dwie-wsie-rozmowa/ar/9897785 dr Kazimierz Krajewski, Grzegorz Wąsowski W obronie dobrego imienia majora "Łupaszki"]</ref>}}<ref>[http://www.fundacjapamietamy.pl/w-obronie-dobrego-imienia-majora-lupaszki Kazimierz Krajewski, Grzegorz Wąsowski, "W obronie dobrego imienia majora „Łupaszki”"]</ref>. Analogiczne stanowisko zajmuje [[Tomasz Łabuszewski]]{{refn|grupa=uwaga|''Z całą pewnością to, że doszło tam do zabójstwa wielu kobiet i dzieci jest czynem haniebnym i nigdy nie powinno to się zdarzyć, ale jeszcze raz powtórzę: nie ma żadnego dowodu na to, że Zygmunt Szendzielarz wydał rozkaz mordowania kobiet i dzieci. Wydał on rozkaz przeprowadzenia akcji odwetowej wobec litewskich sprawców represji na ludności polskiej, których wskazać miała miejscowa siatka konspiratorów z AK.<ref>''[https://wiadomosci.dziennik.pl/historia/aktualnosci/artykuly/612501,lupaszka-dubinki-ipn-zygmunt-szendzielarz-historia-odwet-mord-zbrodnia.html?fbclid=IwAR3QjzH2NLA3NEgUDNXhGGJ5lq5jKKUUUUWpHZbYQHVXteAqtaohOcoUs9U ''Dr Łabuszewski: Nie ma żadnego dowodu na to, że "Łupaszka" wydał rozkaz mordowania kobiet i dzieci'']</ref>}}.