Wikipedia

Stanisław Antoni Szczuka: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Mathiasrex (dyskusja | edycje)
345 374 edycje
kat., drobne merytoryczne
drobne redakcyjne
Linia 25:
|wikicytaty =
}}
'''Stanisław Antoni Szczuka''' [[Grabie (herb szlachecki)|herbu Grabie]], pseud.: ''Candidus Veronensis, Szczerota Prawdzicki'', (ur. w [[1654]] roku –, zm. [[19 maja]] [[1710]] roku w Warszawie) – podkanclerzy litewski w 1699 roku, referendarz koronny w 1688 roku, regent kancelarii większej koronnej w latach 1684–1688, cześnik wiski w 1682 roku, sekretarz jego Królewskiej Mości w 1675 roku, starosta lubelski w latach 1687–1710<ref>Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVIII wieku, pod red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1994, s. 243.</ref>, pisarz polityczny.▼
 
▲'''Stanisław Antoni Szczuka''' [[Grabie (herb szlachecki)|herbu Grabie]], pseud.: ''Candidus Veronensis, Szczerota Prawdzicki'', (ur. w [[1654]] roku – zm. [[19 maja]] [[1710]] roku w Warszawie) – podkanclerzy litewski w 1699 roku, referendarz koronny w 1688 roku, regent kancelarii większej koronnej w latach 1684–1688, cześnik wiski w 1682 roku, sekretarz jego Królewskiej Mości w 1675 roku, starosta lubelski w latach 1687–1710<ref>Urzędnicy centralni i dostojnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV-XVIII wieku, pod red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1994, s. 243.</ref>, pisarz polityczny.
 
== Życiorys ==
Wczesną młodość spędził w Wilnie. Syn wojskowego Stanisława Szczuki i Zofii Szpilewskiej z Neronowiczów. PoślubiłUrodził Konstancjęsię Marięw Annęśredniozamożnej Potockąrodzinie [[6 lutegoszlachta|szlacheckiej]] i edukował się w [[1695Wilno|Wilnie]] roku,i była[[Kraków|Krakowie]]. ona[[6 córkąlutego]] [[starosta|starosty1695]] roku poślubił [[DołynaKonstancja (obwódMarianna tarnopolski)Szczukowa|jabłonowskiegoKonstancję Marię Annę Potocką]], córkę starosty jabłonowskiego [[Bogusław Potocki|Bogusława Potockiego]], którą nawrócił z [[kalwinizm]]u na katolicyzm.
 
Szczuka urodził się w średniozamożnej rodzinie [[szlachta|szlacheckiej]] i edukował się w [[Wilno|Wilnie]] i [[Kraków|Krakowie]]. Dzięki swoim umiejętnościom oraz protekcji związanego z dworem Kazimierza Szczuki doszedł do wysokich godności i znacznego majątku. Kształcił się w [[Uniwersytet Jagielloński|Akademii Krakowskiej]], przez kilkanaście miesięcy poznawał funkcjonowanie prawa w [[Trybunał Koronny|trybunale lubelskim]]. Był podczaszym wiskim.
 
Od roku 1675 był [[sekretarz królewski|sekretarzem]] [[Jan III Sobieski|Jana III Sobieskiego]], a od 1684 regentem [[Kancelaria królewska|kancelarii koronnej]]. W 1683 jako [[rotmistrz]] [[husaria|husarski]] wziął udział w [[Bitwa pod Wiedniem (1683)|odsieczy Wiednia]]. Deputat do konstytucji z Wielkopolski w 1685 roku<ref>Volumina Legum, t. V, Petersburg 1860, s. 371.</ref>. W 1688 został [[referendarz wielki koronny|referendarzem wielkim koronnym]]. <ref>Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku, Kórnik 1992, s. 143.</ref>.W [[1690]] był wysłannikiem i posłem [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]] w [[Prusy Książęce|Prusach Książęcych]], a od [[1699]] [[podkanclerzy litewski|podkanclerzym W. Ks. Litewskiego]]. W [[1697]] roku był elektorem [[August II Mocny|Augusta II Mocnego]] z [[ziemia wiska|ziemi wiskiej]], pułkownikiem ziemi wiskiej i posłem na [[sejm elekcyjny]]<ref>Suffragia województw i ziem koronnych i W. X. Litewskiego zgodnie na [...] Augusta II obranego króla polskiego [...] dnia 27 VI i przy poparciu wolnej elekcjej jego [...], s. 55.</ref>. W 1706 roku zmienił stronę i stał się zwolennikiem [[Stanisław Leszczyński|Stanisława Leszczyńskiego]].
 
Jako marszałek sejmu prowadził niezwykłe obrady [[Sejm nadzwyczajny 1688/1689|sejmu od 17 października 1688 do 1 kwietnia 1689]] i [[Sejm 1699|sejmu 16 czerwca–30 lipca 1699]] w [[Warszawa|Warszawie]]. Był posłem [[województwo lubelskie (I Rzeczpospolita)|województwa lubelskiego]] i [[ziemia łukowska|ziemi łukowskiej]] na [[sejm konwokacyjny 1696]] roku. Po zerwanym sejmie konwokacyjnym 1696 roku przystąpił 28 września 1696 roku do konfederacji generalnej<ref>Konfederacya Generalna Ordinvm Regni & Magni Dvcatus Lithvaniæ Po niedoszłey Konwokacyey głowney Warszawskiey umowiona Roku Pańskiego 1696. dnia 29 Miesiąca Sierpnia, [1696], [b.n.s.]</ref>. Był elektorem [[August II Mocny|Augusta II Mocnego]] w 1697 roku<ref>Volumina Legum, t. V, Petersburg 1860, s. 445.</ref>. W styczniu 1702 roku podpisał [[Wojna domowa na Litwie (1700)|akt pacyfikacji]] [[Wielkie Księstwo Litewskie|Wielkiego Księstwa Litewskiego]]<ref>Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701-1702, Warszawa 1962, s. 305.</ref>. Był uczestnikiem [[Walna Rada Warszawska 1710|Walnej Rady Warszawskiej 1710]] roku<ref>Volumina Legum, t. VI, Petersburg 1860, s. 99.</ref>.
Linia 39 ⟶ 38:
Był wybitnym pisarzem politycznym i mówcą sejmowym. Proponował reformę szkolnictwa, m.in. poprzez założenie w Polsce publicznych szkół utrzymywanych przez skarb państwa. Był jednocześnie fanatycznym katolikiem, sądzącym się z kalwinistami, których zbory w swoich dobrach zamykał i niszczył.
 
Około 1689 roku wybudował swoją rezydencję -– dwór w [[Winiary (Warka)|Winiarach]] według projektu [[Augustyn Wincenty Locci|Augustyna Locciego]]<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.muzeumpulaski.pl/html/muzeum.html| tytuł =Dwór w Winiarach i powstanie muzeum| data dostępu = 2012-08-01| autor = | opublikowany = [http://www.muzeumpulaski.pl/ Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce]| praca = | data = | język = pl}}</ref> -, obecnie [[Muzeum Kazimierza Pułaskiego w Warce]].
 
Zmarł 19 maja 1710 roku w Warszawie i został pochowany w stworzonym przez siebie [[Szczuczyn (województwo podlaskie)|Szczuczynie]].
Linia 45 ⟶ 44:
== Twórczość ==
=== Ważniejsze dzieła ===
* ''Respons posła bez interesu na informację paszkwilową pseudo ministrów status'', wyd. 1688
* ''Powitanie od Izby poselskiej króla Jegomości... na sejmie roku 1699'', brak miejsca i roku wydania, przedr. J. Daneykowicz Ostrowski ''Swada polska i łacińska'', t. 2, Lublin 1747; rękopis znajdował się w Ossolineum, nr 492/II
* ''Responsum illustrissimis et excellentissimis dominis comiti Weling et secretario status Hermelino, legatis Sueciae, gratulantibus pacem Saxonicam serenissimo Stanislao regi Poloniae, nomine eiusdem'', brak miejsca wydania 1706
* ''Contestatio gratiarum sacrae regiae majestati Sueciae, a senatorio et equestri ordine Poloniae, per... exhibita, in Saxonia in pago Alt-Ransteda'', brak miejsca wydania 1706; rękopis w Ossolineum, nr 297/II
* ''Eciipsis Poloniae orbi publico demonstrata. Authore Candido Veronensi. Anno 1709'', (Warszawa) [[1709]]; wyd. następne razem z przekł. polskim: ''Zaćmienie Polski światu powszechnemu wykazane przez Szczerotę Prawdzickiego'', przekład i wyd. F. K. Kluczycki, Kraków 1902 (tekst łaciński i polski)
* niektóre mowy i listy wyd. J. Daneykowicz Ostrowski ''Swada polska i łacińska'', t. 1-2, Lublin 1745–1747; rękopisy jego mów znajdują się w: Bibliotece Jagiellońskiej, nr: 101, 213, 910; Ossolineum, nr: 233/II, 295/II, 297/II, 298/II, 305/II, 348/II, 449/II, 458/II, 650/I, 723/I, 732/I, 733/I, 1447/II.
 
=== Listy i materiały ===
* Do króla Jana III z roku 1688, rękopis: Biblioteka Jagiellońska nr 213
* Do J. Małachowskiego z roku 1689, rękopis: Ossolineum nr 11888/II
* 4 listy z roku 1690, rękopis: Ossolineum nr 876/I
* Do nieznanego z nazwiska adresata z roku 1695; do K. Zawiszy z: 20 marca i 5 listopada 1708; od K. Zawiszy z 20 listopada 1707; rękopis: Ossolineum nr 348/II
* Do króla Jana III, brak roku, rękopis: Biblioteka Jagiellońska nr 1151
* List z 26 grudnia 1699, rękopis: Ossolineum nr 448/II; kopia listu: Ossolineum nr 233/II
* List z 27 października z Radzyna do Warszawy, rękopis: Ossolineum nr 271/III
* Od S. Proskiego z lat 1691–1696, rękopis: Ossolineum nr 409/II
* Od króla Jana III z 30 czerwca 1694, 3 maja 1695; królowej Marii Kazimiery z: 14 i 26 maja oraz 2 sierpnia 1697; M. Warszyckiego z lat 1694–1696; S. Proskiego z lat 1694–1695; S. Dąbskiego, M. Radziejowskiego, M. Święcickiego i in. z lat 1691–1699; rękopis: Ossolineum 407/II
* Od: M. Święcickiego, J. Gomolińskiego, J. Kryszpina, S. Święcickiego, M. Popławskiego, L. Załęskiego, J. W. Przerębskiego i in. z lat 1694–1698; rękopis: Ossolineum nr 799/I
* Od: M. Radziejowskiego, J. Małachowskiego, J. Zbąskiego, K. J. Szczuki, S. Święcickiego, S. Dąbskiego, J. Załuskiego, K. Brzostowskiego i in. z lat 1694–1698; rękopis: Ossolineum nr 800/I
* Od J. Wiśniowieckiego z 26 marca 1702; rękopis: Ossolineum nr 287/II
* Od A. Ch. Załuskiego z 25 kwietnia 1702; rękopis: Ossolineum 449/II
* Od M. Radziejowskiego z: 26 listopada 1702 i 13 czerwca 1705; rękopis: Ossolineum nr: 233/II, 504/I
* Od K. Hohendorfa, rękopis (kopia z roku 1884): Ossolineum nr 7280/I
* Od M. Radziejowskiego, rękopis: Ossolineum nr 270/II.
 
=== Utwory o mylnym autorstwie ===
* ''Rozmowa ziemianina z sąsiadem'' (broszura), wyd. 1733 – autorstwo przypisywane mylnie Szczuce
 
== Portrety Stanisława Antoniego Szczuki ==
== Ikonografia - portret imaginacyjny - powszechność nieprawdziwego wizerunku ==
Rzeczywisty wygląd Stanisława Antoniego Szczuki przedstawiają portrety: fundatora kościoła w Szczuczynie, portret trumienny i portret półpostaci w zbroi z buławą ze Lwowskiej Galerii Obrazów<ref name="HW"/>. Popularny, powszechnie publikowany całopostaciowy portret Stanisława Antoniego Szczuki w stroju polskim, namalowanyznajdujący przezsię nieznanego malarza zw galerii [[Pałac w Wilanowie|Pałacu w Wilanowie]], datowanyzostał nanamalowany przez nieznanego malarza ok. 1735–1740, co oznacza, że powstał ok. 30 lat po śmierci Stanisława Antoniego Szczuki,. jestJest to [[Portretportret imaginacyjny|portretemportret imaginacyjnymimaginacyjny]], cechujektóry gocechuje brak podobieństwa do powyższych portretów, przedstawia nieznanego modela w stroju polskim i detalach z ok. 1735 - 1740; przypuszczalniePrzypuszczalnie powstał na zamówienie wnuczki Stanisława Antoniego Szczuki -, Marianny z Kątskich Potockiej, zmarłej w 1768, matki [[Stanisław Kostka Potocki|Stanisława Kostki Potockiego]]<ref name="HW"/>. Podobnie sporządzony na podstawie całopostaciowego portretu w galerii w Wilanowie rysunek Polkowskiego<ref>{{cytuj stronę| url = http://www.bilp.uw.edu.pl/ti/1862/foto/nn16.htm| tytuł =Antoni Stanisław Szczuka, podkanclerzy litewski| data dostępu = 2010-06-25| autor = | opublikowany = [[Tygodnik Ilustrowany]] nr 1946, 1947, 1949,| praca = | data = 1862| język = pl}}</ref> dla „[[Tygodnik Ilustrowany|Tygodnika Ilustrowanego]]” z 1862 roku jest wizerunkiem imaginacyjnym.
 
== Przypisy ==
Linia 80 ⟶ 79:
 
== Bibliografia ==
* ''Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut'', t. 3: ''Piśmiennictwo Staropolskie'', Warszawa : Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965, s. 309-310.
* [[Polski Słownik Biograficzny]], Warszawa-Kraków, 2011, t. 47, s. 469-480.
 
== Linki zewnętrzne ==
* {{cytuj stronę| url = [http://www.wilanow-palac.pl/index.php?enc=636| tytułHanna Widacka, =Antoni Stanisław Szczuka, zaufany sekretarz Jana III Sobieskiego| data dostępu = 2010-06-25| autor = Hanna Widacka| opublikowany = [http://www.wilanow-palac.pl/ Pałac w Wilanowie]| praca = | data = | język = pl}}
*{{cytuj stronę| url = [http://www.bilp.uw.edu.pl/ti/1862/foto/nn16.htm| tytuł =Antoni Stanisław Szczuka, podkanclerzy litewski| data(„Tygodnik dostępuIlustrowany” = 2010-06-25| autor = | opublikowany = [[Tygodnik Ilustrowany]]1862, nr 1946, 1947, 1949,| praca = | data = 1862| język = pl}})]
* [http://www.bilgoraj.lbl.pl/hist/wlasciciele/stanislaw_szczuka.php Informacje o Stanisławie Szczuce w serwisie Biłgoraj.lbl.pl]
 
{{Marszałkowie Sejmu I RP}}
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanisław_Antoni_Szczuka”