Imperium Osmańskie: Różnice pomiędzy wersjami

Klęska pod Lepanto i śmierć wielkiego wezyra [[Sokollu Mehmed Pasza|Mehmeda Sokollu]] są tradycyjnie uważane za początek końca złotego wieku Imperium Osmańskiego{{odn|Reychman|1973|s=90}}. Kryzys, który nadszedł niedługo potem, nie może być jednak wiązany z jedną militarną porażką i śmiercią jednego męża stanu, jakkolwiek dotkliwe byłyby te zdarzenia. Miał on wymiar strukturalny i był związany z fundamentalnymi społeczno-gospodarczymi przemianami w imperium i jego otoczeniu. Jak już pisaliśmy, gdy Selim pokonał Mameluków i Safawidów przejął jedne z najważniejszych szlaków handlowych na świecie, stanowiące zachodni kraniec tzw. [[Jedwabny Szlak|jedwabnego szlaku]], którym od stuleci krążyły dobra wymieniane pomiędzy [[Indie|Indiami]] i [[Azja Wschodnia|Azją Wschodnią]] a Europą. Ustanowienie europejskiej żeglugi na Oceanie Indyjskim sprawiło jednak, że coraz większa część tego handlu pomijała Bliski Wschód, obierała zaś drogę dookoła Afryki. Imperium Osmańskie z państwa zajmującego samo centrum światowego handlu stało się terytorium położonym na jego obrzeżach, odciętym od najważniejszych szlaków żeglugowych przebiegających przez [[Ocean Atlantycki|Atlantyk]] i Ocean Indyjski. Ponadto wspomniane powyżej rosyjskie podboje doprowadziły do przejęcia przez Moskwę tradycyjnych szlaków handlowych łączących Europę z [[Azja Środkowa|Azją Środkową]] i nawet [[Iran]] pod rządami [[Abbas I Wielki|Abbasa I]] (1588 – 1629) zaczął prowadzić handel bezpośrednio z Europą poprzez port [[Bandar-e Abbas]], pomijając osmańskie pośrednictwo{{odn|Fierro|2011|s=363}}{{odn|İnalcık|2006|s=46, 54–57}}.

 

Osmanowie zostali odcięci od Oceanu Indyjskiego, ponieważ ich flota nie stanowiła już równorzędnego przeciwnika dla sił Europejczyków. Klęska pod Lepanto oznaczała ostateczne wycofanie się osmańskiej marynarki także z zachodniej części Morza Śródziemnego i utratę kontroli nad [[Maghreb]]em, nawet jeśli władcy Trypolitanii, Tunisu i Algieru nadal nominalnie uznawali zwierzchność sułtana. Ich siły morskie nie stanowiły już jednak integralnej części osmańskiej floty, lecz przeszły na samodzielną działalność korsarską. Utratę dochodów z handlu przyprawami z Azji zrekompensował rozwijający się od drugiej połowy XVI wieku handel kawą z [[Jemen]]u. Upadek osmańskiej marynarki miał jednak konsekwencje także dla floty handlowej, ponieważ zaczęła być ona wypierana przez statki europejskie, lepiej chronione przed atakami [[Zakon Maltański|joannitów]] oraz angielskich i holenderskich piratów, którzy zaczęli zagrażać komunikacji we wschodniej części Morza Śródziemnego. Niebezpieczne stało się nawet [[Morze Czarne]], gdzie działali [[Kozacy zaporoscy]]{{odn|İnalcık|2006|s=55–57}}{{odn|Fierro|2011|s=363}}{{odn|Bosworth|Van Donzel|Heinrichs|Lecomte|1995|s=206}}.