Szelężnik mniejszy: Różnice pomiędzy wersjami

'''Szelężnik mniejszy''' (''Rhinanthus minor'') – [[Gatunek (biologia)|gatunek]] rośliny z rodziny [[Zarazowate|zarazowatych]] (''Orobanchaceae''). Występuje w [[Europa|Europie]], zachodniej [[Azja|Azji]] i w [[Ameryka Północna|Ameryce Północnej]]. W [[Polska|Polsce]] jest rozpowszechniony w znacznej części kraju. Jest ważnym biocenotycznie składnikiem łąk i muraw, ponieważ jako [[Rośliny pasożytnicze|półpasożyt]] [[Wiechlinowate|traw]] ogranicza ich rozwój, ułatwiając wzrost innym gatunkom kwiatowym. Z tego powodu jest [[Gatunek kluczowy|kluczowym]] składnikiem odtwarzanych [[łąka|łąk]], stosowany jest przy zakładaniu tzw. łąk kwietnych. Roślina wykorzystywana bywa jako lecznicza. Uznawana jest za lekko trującą, zwłaszcza dla koni. Jeśli nasiona zanieczyszczą ziarna [[Zboża|zbóż]] – mogą pogarszyćpogorszyć smak [[Mąka|mąki]]. Podobnie pogorszony smak [[Mleko|mleka]] i [[Masło|masła]] może być skutkiem karmienia tym gatunkiem [[Bydło domowe|krów]].

Rośliny tego gatunku są bardzo zmienne pod względem szeregu cech, wykazują też dużą zmienność [[ekotyp]]ową<ref name="westbury"/>,; istotny wpływ na morfologię roślin mają żywiciele<ref name="houston"/> (także ich brak – okazy rosnące bez kontaktu z żywicielem mają bardzo rachityczne pędy<ref name="westbury"/>).

W obrębie gatunku opisano szereg podgatunków różniących się morfologicznie, terminami kwitnienia, preferencjami siedliskowymi i zasięgami<ref name="westbury"/>. Nie wykazano jednak podstaw genetycznych dla takiego zróżnicowania taksonomicznego (rośliny różnych podgatunków nie różnią się genetycznie), a opisywane różnice przypisane zostały wpływowi różnych żywicieli – dominujących w różnych warunkach siedliskowych i obszarach, determinujących zmienność morfologiczną<ref name="houston"/>. Wskazuje się też na często niejednoznaczne, przejściowe cechy budowy roślin z różnych populacji<ref name=henning/>. Niektóre cechy budowy (np. stopień rozgałęzienia pędu) zależą od czasu skiełkowania i rozwoju pędu<ref name=henning/>. Analizy genetyczne wykazały wyraźną odrębność populacji śródziemnomorskich, uzasadniającychuzasadniającą ich wyodrębnienie nawet w osobny gatunek (być może tożsamy z opisanym z Włoch ''Rhinanthus personatus'' <small>(Behr.) Beg.</small>, różniącym się morfologicznie tylko mniej lub bardziej zamkniętą gardzielą korony). Jako osobny gatunek ''R. groenlandicus'' <small>(Ostenf.) Chabert</small> lub podgatunek ''R. minor'' ssp. ''groenlandicus'' <small>(Chabert) Neuman</small> (≡ ''R. minor'' subsp. ''borealis'' <small>(Sterneck) Á.Löve</small>) opisywane są rośliny występujące w północnej Europie (powyżej 60°N). Poza tym zidentyfikowano w obrębie gatunku zróżnicowanie genetyczne związane z grupami zasięgowymi: atlantycką (Wyspy Brytyjskie, Islandia, Skandynawia i kraje Beneluksu), zachodnią (głównie Francja), centralną (Europa Środkowa) oraz hiszpańską, grecką i rosyjską<ref name="jerome">{{Cytuj pismo | autor = Jérôme Vrancken, Christian Brochmann, Renate A. Wesselingh | tytuł = A European phylogeography of Rhinanthus minor compared to Rhinanthus angustifolius: unexpected splits and signs of hybridization | czasopismo = Ecology and Evolution | wolumin = 2, 7 | strony = 1531-1548 | data = 2012 | url = https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ece3.276 | doi = 10.1002/ece3.276}}</ref>.

Rośliny tego gatunku zasiedlają łąki i murawy<ref name=kpil>{{cytuj książkę|imię=Bertram |nazwisko=Münker|tytuł=Kwiaty polne i leśne |miejsce=Warszawa |rok=1998 |wydawca= Świat Książki |isbn = 83-7129-756-4}}</ref>, zwykle ekstensywnie użytkowane i niewypasane, na różnego rodzaju glebach mineralnych – piaszczystych i gliniastych, także nakredowych; rzadziej rosną na [[Gleby torfowe|glebach torfowych]] – nie znoszą [[Odczyn gleby|gleb silnie kwaśnych]], poniżej pH 5<ref name="westbury"/>. Rzadziej obecne są: na przydrożach, wydmach i w zagłębieniach międzywydmowych, polach i odłogach. Unikają [[Gleby szkieletowe|gleb szkieletowych]] i stromych zboczy. Nie tolerują zacienienia, stąd zasiedlają tylko miejsca otwarte, bezdrzewne. Nie rosną też w miejscach suchych, utrzymują się natomiast w miejscach zalewanych w okresie zimowym i na terenach źródliskowych, o wysokim poziomie wody także w okresie letnim. Wpływ okresowych deficytów wody na szelężniki jest łagodzony przez wykorzystywanie zasobów żywicieli, z reguły szybciej w efekcie więdnących niż rośliny na nich pasożytujące. Szelężniki w warunkach ograniczonego dostępu do wody zwykle wyróżniają się bardziej zaczerwienioną łodygą, przysadkami i kielichem<ref name="westbury"/>.

Szelężnik mniejszy jest zwykle unikany przez duże zwierzęta roślinożerne, wyjątkiem jest [[bydło domowe]]. Na roślinach żerują gasienicegąsienice kilku gatunków [[Zwójkowate|zwójkowatych]] – na różnych organach stwierdzane są gąsienice ''[[Gynnidomorpha permixtana]]'', a nasionami żywią się: ''[[Falseuncaria ruficiliana]]'' i ''[[Endothenia marginana]]''. Kwiatami i owocami żywią się gąsienice ''[[Anania fuscalis]]'' ([[omacnicowate]]), ''[[Eupithecia subumbrata]]'' i ''[[Perizoma albulata]]'' ([[miernikowcowate]]). Na roślinach żerują poza tym [[chrząszcze]] z rodzaju ''[[Apteropeda]]'', [[muchówki]] z gatunku ''[[Phytomyza varipes]]'', [[pluskwiaki]] ''[[Hyperomyzus rhinanthi]]''<ref name="westbury"/>.