Roman Dmowski: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Upamiętnienie: int Znaczniki: Z urządzenia mobilnego Z aplikacji mobilnej Z aplikacji Android |
|||
Linia 1:
{{Inne znaczenia|polityka żyjącego w latach 1864–1939|[[Roman Dmowski (urzędnik)|Roman Dmowski]] – urzędnik państwowy}}
{{Polityk infobox
|polityk = Roman Dmowski
|pełne imię i nazwisko = Roman Stanisław Dmowski
|grafika = [[Plik:Roman Dmowski in color.jpg|220px]]
|opis grafiki =
|data urodzenia = 9 sierpnia 1864
|miejsce urodzenia = [[Kamionek (Warszawa)|Kamionek]]
|data śmierci = 2 stycznia 1939
|miejsce śmierci = [[Drozdowo (województwo podlaskie)|Drozdowo]]
|funkcja = [[Ministerstwo Spraw Zagranicznych (Polska)|Minister spraw zagranicznych]]
|partia = [[Związek Ludowo-Narodowy]]
|od = 27 października 1923
|do = 14 grudnia 1923
|poprzednik = [[Marian Seyda]]
|następca = [[Karol Bertoni]] (p.o)
|2 funkcja = [[Komitet Narodowy Polski (1917–1919)|Prezes Komitetu Narodowego Polskiego]]
|2 partia = [[Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne]]
|2 od = 15 sierpnia 1917
|2 do = 16 stycznia 1919
|2 poprzednik =
|2 następca =
|podpis = Roman Dmowski signature.svg
|odznaczenia = {{order|OOB}} {{order|OOP|WW}} {{order|OON|KW}} {{order|OGR|KW}}
|commons = Category:Roman Dmowski
|quote = Roman Dmowski
|prawdziwe nazwisko =
}}
'''Roman Stanisław Dmowski''' (ur. [[9 sierpnia]] [[1864]] w [[Kamionek (Warszawa)|Kamionku]], zm. [[2 stycznia]] [[1939]] w [[Drozdowo (województwo podlaskie)|Drozdowie]]) – polski polityk, publicysta polityczny, minister spraw zagranicznych, poseł na [[Sejm Ustawodawczy (1919–1922)|Sejm Ustawodawczy II Rzeczypospolitej]], poseł [[Duma Państwowa (Imperium
Pod koniec [[I wojna światowa|I wojny światowej]] stał na czele [[Komitet Narodowy Polski (1917–1919)|Komitetu Narodowego Polski]], który był uznany przez państwa Ententy za namiastkę rządu polskiego na emigracji i przedstawicielstwo interesów Polski<ref>{{Cytuj |autor = Eugeniusz Romer |tytuł = Pamiętnik Paryski 1918–1919. przypisy Andrzej Garlicki, Ryszard Świętek, t. I Wrocław 2010, s. 16. |data =}}</ref>. Delegat Polski na konferencję paryską w 1919 i sygnatariusz [[Traktat wersalski|traktatu pokojowego w Wersalu]]. Zagorzały przeciwnik polityczny [[Józef Piłsudski|Józefa Piłsudskiego]] i jego projektu tworzenia państwa federacyjnego – wizji wielowyznaniowej i wielonarodowościowej Polski, twórca inkorporacyjnej koncepcji [[Państwo narodowe|państwa narodowego]], zakładającej polonizację ludności niepolskiej. Jeden z ojców niepodległej Polski<ref>{{Cytuj |
== Życiorys ==
Urodził się w 1864 roku we wsi [[Kamionek (Warszawa)|Kamionek]] pod [[Warszawa|Warszawą]] (obecnie [[Praga-Południe]]), w ubogiej rodzinie drobnoszlacheckiej, która pieczętowała się herbem [[Pobóg (herb szlachecki)|Pobóg]]
=== Rodzina ===
==== Przodkowie ====
Pradziadkiem Romana miał być człowiek o imieniu Erazm<ref name=":1" />.
Dziadek Romana, Kazimierz (przed 1780–1827)<ref name=":1" /><ref name=":2">{{Cytuj |autor = Krzysztof Kawalec |rozdział = Rodzina Dmowskich |tytuł = Roman Dmowski |data = 2016 |isbn = 978-83-7785-762-5 |wydanie = 2 |wydawca = Zysk i S-ka Wydawnictwo |s = 20}}</ref> zamieszkał pod Warszawą i został wójtem gminy Kamion (obecnie [[Kamionek (Warszawa)|Kamionek]])<ref name=":1">{{Cytuj |autor = Krzysztof Kawalec |rozdział = Rodzina Dmowskich |tytuł = Roman Dmowski |data = |isbn = 978-83-7785-762-5 |wydanie = 2 |wydawca = Zysk i S-ka Wydawnictwo |s = 19}}</ref>. Kazimierz brał udział w [[Insurekcja kościuszkowska|
Ojciec Romana, Walenty (1814–1884) był robotnikiem brukarskim na Pradze, następnie właścicielem niewielkiej firmy brukarskiej oraz dzierżawcą jezior Skaryszewskiego i [[Jezioro Gocławskie|Gocławskiego]]
==== Rodzeństwo ====
Roman miał dwóch braci Juliana (zm. 1918)<ref name=":3" /> i Wacława (1858–1936)<ref name=":3">{{Cytuj |autor = Krzysztof Kawalec |rozdział = Rodzina Dmowskich |tytuł = Roman Dmowski |data = 2016 |isbn = 978-83-7785-762-5 |wydanie = 2 |wydawca = Zysk i S-ka Wydawnictwo |s = 21}}</ref> oraz dwie siostry Marię (1866–1884?)<ref name=":3" />
=== Dzieciństwo i młodość ===
{{fakt|data=2015-05|W pierwszych latach życia często chorował}}. W 1875 roku rozpoczął naukę w [[III Gimnazjum w Warszawie]]
=== Narodowa Demokracja ===
{{Osobny artykuł|Konferencja Partii Opozycyjnych i Rewolucyjnych Rosji w Paryżu}}
W 1888 roku został członkiem warszawskiego koła organizacji [[Związek Młodzieży Polskiej „Zet”|młodzieży patriotycznej „Zet”]], a potem „starszym” Koła Braterskiego „Zet-u”. W grudniu 1889 roku został przyjęty do [[Liga Polska (1887–1893)|Ligi Polskiej]]
W okresie rewolucyjnym 1904–1906 wystąpił przeciw antyrosyjskiej akcji rewolucyjnej polskich [[Socjalizm|socjalistów]]
W grudniu 1905 roku
Roman Dmowski, zgodnie z programem wszechpolskim, uważał że sprawę Polski należy łączyć z przymierzem [[Francja|francusko]]-[[Rosja|rosyjskim]] przeciw [[Niemcy|Niemcom]]<ref name=":0" />. Obawiając się, że Rosja wciąż jest niezdecydowana pomiędzy Berlinem a Londynem, Dmowski starał się przekonać Rosję o swej i Polaków lojalności do [[Imperium Rosyjskie]]go
W wyniku serii rozłamów w latach 1907–1911 endecja utraciła wpływ na młode pokolenie, jednak Dmowski zadecydował o utrzymaniu kursu pojednania z Rosją
W owym czasie Dmowski i inni członkowie jego organizacji deklarowali, iż Żydzi szkodzą interesom Polski i Rosji, co doprowadziło do jego porażki w wyborach warszawskich do IV Dumy w 1912 roku
W dniach 15–19 września 1912 roku Dmowski wraz z przywódcami frakcji polskich w parlamentach państw zaborczych [[Władysław Seyda|Władysławem Seydą]] i [[Stanisław Głąbiński (polityk)|Stanisławem Głąbińskim]] wziął udział w tajnym zjeździe w majątku [[Pieniaki]] pod [[Lwów|Lwowem]]. Uchwalono wtedy, że w nadchodzącej wojnie Polacy ze wszystkich trzech zaborów poprą stronę przeciwną Niemcom
W 1913 roku wykładał na zjazdach Rady Głównej Ligi Narodowej w Berlinie, rok później w [[Wiedeń|Wiedniu]], gdzie mówił o tym, czym byłoby dla Polski zwycięstwo państw germańskich, a także o istocie ewentualnego zjednoczenia zaborów
Choć endecy nie mogli otwarcie głosić prorosyjskich idei Dmowskiego w Galicji, to wykorzystali fakt powiązania ukraińskich narodowców z Niemcami, by ostrzegać przed proniemiecką polityką Habsburgów i wskazywać Ukraińców jako wrogów Polski
[[Plik:Roman Dmowski Jarocha Kutera wiki.jpg|thumb|240px|Popiersie Romana Dmowskiego wykonane przez [[Ferdynand Jarocha|Ferdynanda Jarochę]] w 1986 roku]]
Linia 74 ⟶ 73:
Ostatnie pół roku przed wybuchem [[I wojna światowa|wojny]] poświęcił w całości wielkiej aktywności politycznej, której celem było przygotowanie ruchu narodowego na rychły konflikt zaborców.
Bardzo dobrze przyjął [[Deklaracja Wiktora Jarońskiego|deklarację]] złożoną 8 sierpnia 1914 roku w [[Duma Państwowa (Imperium
Od wybuchu [[I wojna światowa|I wojny światowej]] konsekwentnie działał na rzecz klęski Niemiec, utworzył w Warszawie [[Komitet Narodowy Polski (1914–1917)|Komitet Narodowy Polski]], stojący na gruncie manifestu [[Mikołaj Romanow (1856–1929)|wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza Romanowa]] do [[Polacy|Polaków]] z 14 sierpnia 1914. W odpowiedzi na deklarację wodza naczelnego [[Armia Imperium Rosyjskiego|wojsk rosyjskich]] wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza Romanowa z 14 sierpnia 1914 roku, podpisał telegram dziękczynny, głoszący m.in., że ''krew synów Polski, przelana łącznie z krwią synów Rosyi w walce ze wspólnym wrogiem, stanie się największą rękojmią nowego życia w pokoju i przyjaźni dwóch narodów słowiańskich''
Po zajęciu [[Warszawa|Warszawy]] przez [[Cesarstwo Niemieckie|Niemców]] wyjechał do [[Petersburg]]a, gdzie brał udział w pracach komisji polsko-rosyjskiej, mającej ustalić zasady przyszłej autonomii [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwa]]. W 1915 roku udał się przez [[Finlandia|Finlandię]] i [[Szwecja|Szwecję]] na Zachód i rozpoczął akcję na rzecz Polski w stolicach zachodnich państw [[Ententa|Ententy]]. Odbył podróże do [[Rzym]]u i [[Lozanna|Lozanny]]. W lutym 1916 roku złożył memoriał na ręce ambasadora rosyjskiego w [[Paryż]]u – Izwolskiego, w którym po raz pierwszy wysunął niepodległość Polski jako realny plan polityczny – został on negatywnie przyjęty przez stronę rosyjską. Podobnie jak przez Papiestwo którego przedstawiciel pełniący funkcję [[Sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej|sekretarza stanu Stolicy Apostolskiej]] kardynał [[Pietro Gasparri]] w rozmowie z nim oświadczył{{Cytat
Linia 83 ⟶ 82:
}} 11 sierpnia 1916 roku za cykl wykładów, otrzymał [[Doktor honoris causa|doktorat honoris causa]] na [[University of Cambridge|Uniwersytecie w Cambridge]].
W lipcu 1917 roku rozesłał czołowym przedstawicielom świata politycznego państw zachodnich memoriał pt.
[[Plik:Polish territorial demands on Paris Peace Conference 1919.png|thumb|250px|Polskie postulaty terytorialne na paryskiej konferencji pokojowej ([[Linia Dmowskiego]]) na tle mapy etnograficznej regionu i granic [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej]] 1772]]
=== Konferencja paryska i traktat wersalski ===
Na początku 1919 Roman Dmowski został delegatem pełnomocnym Polski na [[Konferencja pokojowa w Paryżu (1919–1920)|konferencję pokojową w Paryżu]]
W trakcie konferencji działalność Dmowskiego, równolegle z działaniami powstańczymi i wojennymi w kraju, odegrała kluczową rolę w kształtowaniu granic Polski. Po przyjeździe do Paryża [[Ignacy Jan Paderewski|Paderewskiego]], który jako premier objął główną rolę w negocjacjach, Dmowski zszedł chwilowo na drugi plan, działając przez jakiś czas w komisji do spraw [[Liga Narodów|Ligi Narodów]]
28 czerwca 1919 w sali zwierciadlanej [[Wersal]]u Dmowski wraz z Paderewskim podpisali [[traktat wersalski]], przywracający formalnie Polskę na mapę [[Europa|Europy]]. Rokowania te doprowadziły do uznania Polski z [[Wielkopolska|Wielkopolską]] i [[Pomorze Gdańskie|Pomorzem Gdańskim]], nakazania [[referendum]] na [[Warmia|Warmii]], [[Mazury|Mazurach]] i [[Górny Śląsk|Górnym Śląsku]] oraz ustanowienia [[Wolne Miasto Gdańsk|Wolnego Miasta Gdańska]]. 10 września Dmowski podpisał także [[Traktat w Saint-Germain-en-Laye (1919)|traktat pokojowy koalicji z Austrią]] w [[Saint-Germain-en-Laye|Saint-Germain]].
Linia 98 ⟶ 97:
=== II Rzeczpospolita ===
[[Plik:Dmowski Folkierski.jpg|mały|Roman Dmowski w Chludowie, gdzie mieszkał w latach 1922–1934.]]
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku, został wybrany posłem na [[Sejm Ustawodawczy (1919–1922)|Sejm Ustawodawczy]] z ramienia [[Związek Ludowo-Narodowy|Związku Ludowo-Narodowego]]. Z powodu bardzo ciężkiego [[Zapalenie płuc|zapalenia płuc]] przebywał w Algierze na kuracji, z której wrócił do Polski dopiero w maju 1920 roku. W czasie [[wojna polsko-bolszewicka|inwazji bolszewickiej]] był członkiem [[Rada Obrony Państwa|Rady Obrony Państwa]]. W sierpniu 1920 roku, w czasie bitwy warszawskiej, wyjechał do Poznania. Dwa lata później, w początku 1922 kupił resztówkę z majątku [[Chludowo]] pod Poznaniem, gdzie mieszkał do 1934 roku. W tym czasie osobiście zajmował się pracami gospodarskimi (rąbanie drewna, doglądanie krów i kur, sadzenie drzew owocowych). Przez swoich pracowników został zapamiętany jako dobry płatnik<ref name="JPcRD">[https://wyborcza.pl/alehistoria/1,121681,18604408,jozef-pilsudski-czy-roman-dmowski-kogo-kochala-wielkopolska.html Józef Piłsudski czy Roman Dmowski? Kogo kochała Wielkopolska?]</ref>. Od 27 października do 14 grudnia 1923 roku był [[Ministerstwo Spraw Zagranicznych (Polska)|ministrem spraw zagranicznych]] w gabinecie [[Wincenty Witos|Wincentego Witosa]]. Było to jedyne stanowisko rządowe w jego karierze politycznej
W 1921 roku został patronem i [[Filister|filistrem]] honoris causa [[Baltia (korporacja akademicka)|Korporacji Studentów Uniwersytetu Poznańskiego Baltia]], a rok później honorowym prezesem [[Związek Akademicki Młodzież Wszechpolska|Związku Akademickiego Młodzież Wszechpolska]]. 10 czerwca 1923 roku otrzymał tytuł doktora h.c. [[Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu|Uniwersytetu Poznańskiego]] w dziedzinie filozofii. W tym okresie prowadził aktywną działalność publicystyczną.
Roman Dmowski był postrzegany jako partner dla dyplomacji ZSRR. [[Narodowa Demokracja|Endecja]] kierowana przez Dmowskiego była antybrytyjska i antyniemiecka<ref name="ksiazki.wp-galeria">{{Cytuj |url = http://ksiazki.wp.pl/gid,15636951,page,11,tytul,Zamach-majowy-i-Polska-w-swietle-odtajnionych-materialow-sowieckich,galeria.html |tytuł = Roman Dmowski a dyplomacja sowiecka |opublikowany = ksiazki.wp.pl |język = pl |data dostępu = 2017-12-03}}</ref>, a w Moskwie doskonale zdawano sobie sprawę z prorosyjskich sympatii Romana Dmowskiego i jego stronników. Ówczesny ambasador ZSRR w Polsce [[Piotr Wojkow]] wiedział, że ''endecja'' była jedną z najważniejszych sił politycznych Drugiej Rzeczypospolitej i że miała duży wpływ na kierunki polityki wewnętrznej oraz zagranicznej – różnice ideologiczne nie były w tym przypadku przeszkodą<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Wołos |imię = Mariusz
W odpowiedzi na [[przewrót majowy|przewrót majowy (1926)]] Roman Dmowski postanowił zintensyfikować działania na rzecz zjednoczenia ruchów narodowych i katolickich. W grudniu 1926 roku założył [[Obóz Wielkiej Polski]], w którym został prezesem Wielkiej Rady OWP, a następnie w 1928 roku [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwo Narodowe]]. W międzyczasie napisał wiele książek, między innymi: ''Kościół, naród i państwo'', ''Świat powojenny i Polska'', ''[[Dziedzictwo (powieść Romana Dmowskiego)|Dziedzictwo]]'', ''Zagadnienie rządu'', a także ''Przewrót''. W 1927 roku otrzymał nagrodę literacką im. Jana Kasprowicza
Od 1929 roku przez dwa lata osobistym sekretarzem Dmowskiego był [[Jan Chudzik]] (w 1933 zamordowany w zamachu na mjr. [[Władysław Owoc|Władysława Owoca]])
Po zdelegalizowaniu przez rząd sanacyjny OWP wzmógł swoją aktywność. Odgrywał decydującą rolę w przemianach organizacyjno-personalnych [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|SN]] w latach 1934–1935. W 1934 roku ze względów ekonomicznych i z uwagi na pogarszające się zdrowie Dmowski sprzedał swoją posiadłość pod Poznaniem i przeniósł się do Warszawy<ref name="JPcRD" />. Zamierzał napisać wielkie dzieło podsumowujące doświadczenia kultury narodów europejskich, którego ostatecznie nie ukończył – ukazały się jedynie fragmenty. Do końca pozostał niekwestionowanym liderem Narodowej Demokracji.
==== Choroba i śmierć ====
[[Plik:Drozdowo park 01.jpg|mały|Park w [[Drozdowo (województwo podlaskie)|Drozdowie]], w którym Dmowski spędził ostatnie lata swojego życia.]]
Po [[Udar mózgu|udarze mózgu]], który przeszedł w 1937 roku, zamieszkał u swoich przyjaciół, w majątku dworskim Mieczysława Niklewicza we wsi [[Drozdowo (województwo podlaskie)|Drozdowo]]. Tam od 28 grudnia 1938 przechodził zapalenie płuc, zmarł o godz. 1:05 w nocy z 1 na 2 stycznia 1939 roku w Drozdowie<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Choroba Romana Dmowskiego |url = http://ebuw.uw.edu.pl/publication/106044 |czasopismo = [[Warszawski Dziennik Narodowy]] |wolumin = 1B |strony = 1 |data = 1 stycznia 1939}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Zgon Romana Dmowskiego |url = http://ebuw.uw.edu.pl/publication/106045 |czasopismo = [[Warszawski Dziennik Narodowy]] |wolumin = 2B |strony = 1 |data = 2 stycznia 1939}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Zgon Romana Dmowskiego |url = http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=50413 |czasopismo = [[Gazeta Lwowska (1810–1939)|Gazeta Lwowska]] |strony = 3 |data = nr 2 z 4 stycznia}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Ostatnie chwile Romana Dmowskiego |url = http://ebuw.uw.edu.pl/publication/106046 |czasopismo = [[Warszawski Dziennik Narodowy]] |wolumin = 3B |strony = 1–2 |data = 3 stycznia 1939}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |autor = Stanisław Mojkowski |tytuł = Ostatnia Wigilia Romana Dmowskiego |url = http://ebuw.uw.edu.pl/publication/106049 |czasopismo = [[Warszawski Dziennik Narodowy]] |wolumin = 6B |strony = 3 |data = 6 stycznia 1939}}</ref>.
===== Pogrzeb =====
Władze [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwa Narodowego]] chciały zabalsamować zwłoki, lecz nie zgodziła się na to rodzina Niklewiczów<ref name="ale">{{Cytuj stronę |
Po przewiezieniu ciała do Warszawy 5 stycznia 1939 uroczystości kontynuowano w archikatedrze warszawskiej<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Pogrzeb Romana Dmowskiego |url = http://ebuw.uw.edu.pl/publication/106048 |czasopismo = [[Warszawski Dziennik Narodowy]] |wolumin = 5B |strony = 5 |data = 4 stycznia 1939}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Hołd Warszawy Wodzowi Wielkiej Polski |url = http://ebuw.uw.edu.pl/publication/106049 |czasopismo = [[Warszawski Dziennik Narodowy]] |wolumin = 6B |strony = 2 |data = 6 stycznia 1939}}</ref>, gdzie przez 14 godzin wystawienia trumny z ciałem hołd zmarłemu oddało ok. 150 tys. osób<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Prasa polska o Romanie Dmowskim |url = http://ebuw.uw.edu.pl/publication/106051 |czasopismo = [[Warszawski Dziennik Narodowy]] |wolumin = 8B |strony = 8 |data = 8 stycznia 1939}}</ref>
Plik:Dmowski Funeral4.jpg|Uroczystości pogrzebowe w Warszawie.
Plik:Dmowski Funeral3.jpg|Pogrzeb Romana Dmowskiego w Warszawie.
Linia 126 ⟶ 125:
=== Życie prywatne ===
Dmowski nigdy się nie ożenił. W opinii większości biografów jednym z powodów była nieodwzajemniona miłość do [[Maria Piłsudska (1865–1921)|Marii Juszkiewiczowej]], późniejszej żony [[Józef Piłsudski|Józefa Piłsudskiego]]. Rywalizacja z Piłsudskim na tym tle mogła być jedną z przyczyn późniejszych antagonizmów tych polityków{{#tag:ref|cyt. „Nie brakowało jej jednak wielbicieli. Znalazł się wśród nich i Piłsudski. Jego najpoważniejszym rywalem, zabiegającym o wzajemność pięknej Marii, okazał się Roman Dmowski, późniejszy przywódca narodowej demokracji. Ta walka o kobietę obrosła w swoistą legendę. Apologeci Piłsudskiego utrzymywali, iż Maria nie odwzajemniała uczuć Dmowskiego. Odtrącony, nie mógł ponoć darować, iż zdecydowała się na małżeństwo z konkurentem. Fakt ten miał zaciążyć na utrzymującej się do końca życia wrogości dzielącej obydwu działaczy. Przeciwnicy zaś Piłsudskiego, chociaż nie negowali faktu, iż on właśnie wyszedł ostatecznie zwycięsko z rywalizacji, podkreślali jednak silne zaangażowanie uczuciowe Marii w związek z Dmowskim. Ten romans i zazdrość o przeszłość wybranki miały, ich zdaniem, zadecydować o niechęci Piłsudskiego do Dmowskiego.”
Z przekonań religijnych Dmowski był [[Deizm|deistą]] i przez całe życie pozostawał obojętny religijnie, jednak na krótko przed śmiercią nawrócił się i postanowił powrócić na łono Kościoła katolickiego
=== Podróże ===
[[Plik:Dmowski Algier.jpg|mały|194x194px|Roman Dmowski w Algierii w 1932 r.
{| class="wikitable sortable"
|+
Linia 149 ⟶ 148:
|🇧🇷 [[Brazylia]]
|-
|1904<ref>{{Cytuj |autor = Jarosław Drożdżewski |tytuł = Japoński epizod w życiu Romana Dmowskiego |data =
|🇯🇵 [[Japonia]]
|-
Linia 162 ⟶ 161:
Dmowski był publicystą politycznym i twórcą podstaw ideologii narodowej w Polsce. Cieszył się dużym autorytetem wśród znacznej części społeczeństwa. Jego najsłynniejsze publikacje to m.in.: ''Myśli nowoczesnego Polaka'' (1903), ''Niemcy, Rosja i kwestia polska'' (1908), ''Polityka polska i odbudowanie państwa'' (1925), ''Przewrót'' (1934). Przedstawiał w nich własną wizję [[patriotyzm]]u opartego na narodowych interesach i realizmie politycznym. Uważał, że Polacy, tak jak inne narody, mają do odegrania własną misję cywilizacyjną. Piętnował wady polskie takie jak bierność, lenistwo, niezdolność do pracy zbiorowej czy niezdyscyplinowanie.
W pierwszych latach działalności długo był krytyczny wobec chrześcijaństwa, którego normy moralne uważał za sprzeczne z założeniami i potrzebami „zdrowego, narodowego egoizmu”, skłaniał się raczej do podporządkowanego interesom państwa lub narodu na wzór protestantyzmu w wydaniu niemieckim lub angielskim
Dmowski krytykował w swoich publikacjach masonerię, dla niego Żyd był synonimem wolnomularza i odwrotnie, twierdził też, że Żydzi i wolnomularze są „winni całego zła w sferze życia gospodarczego, społecznego, polityki i moralności”<ref>{{Cytuj |autor = Przemysław Waingertner |tytuł = „Judeomasoneria” – ze stereotypu wolnomularstwa w Polsce międzywojennej |data = 1995 |url = http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.hdl_11089_13212/c/fh54Przemyslaw_Waingertner185_199.pdf}}</ref>.
=== Postawa wobec faszyzmu ===
Dmowski nie ukrywał także zainteresowania ruchami rodzącymi się w ówczesnej Europie. Wśród nich był zarówno faszyzm, jak i narodowy socjalizm. Uważał, że faszyzm włoski jest bliski ideowo endecji<ref>{{Cytuj pismo |autor = Maciej Marszał |tytuł = Polskie elity wobec faszyzmu 1922–1939 |url = http://dlibra.umcs.lublin.pl/dlibra/doccontent?id=5894 |czasopismo = Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska |data = 2011 |wolumin = Vol. 58 |strony = 123–124}}</ref>. Zdaniem publicystów historycznych sympatyzujących z poglądami narodowej demokracji było to poglądem wynikającym z upadku polskiego parlamentaryzmu po [[Przewrót majowy|zamachu majowym]], brakiem perspektyw na przywrócenie demokracji i zalegalizowaniem działalności organizacji ruchu narodowego<ref name=":0" />. W wywiadzie dla Gazety Warszawskiej w 1925 roku stwierdził:
„Gdybyśmy byli podobni do dzisiejszych Włoch, gdybyśmy mieli taką organizację jak faszyzm, gdybyśmy wreszcie mieli Mussoliniego, największego niewątpliwie człowieka w dzisiejszej Europie, niczego więcej nie byłoby nam potrzeba”<ref>{{Cytuj |autor = Roman Dmowski |tytuł = Gazeta Warszawska |data = 1925}}</ref>. Próbował naśladować [[faszyzm włoski]] tworząc Obóz Wielkiej Polski
Jego zainteresowanie wyżej wspomnianymi wynikało z faktu, iż postrzegał je jako swego rodzaju ruchy o charakterze narodowym. W przypadku hitleryzmu Dmowski z czasem zaczął odmawiać temu ruchowi miana „narodowego”. W rzeczywistości Dmowski akcentował, że stanowiąca poniekąd o ich istocie dyktatura była raczej przejawem ich słabości niż siły<ref>{{Cytuj |autor = Michał Andrzejczak |tytuł = Faszyzm włoski i hitleryzm w publicystyce Romana Dmowskiego w latach 1922–1939 |data =}}</ref>.
=== Dmowski a antysemityzm ===
Problematyka żydowska stanowiła jeden z wielu elementów, jakie były poruszane w środowisku narodowodemokratycznym<ref>M. Sobczak, ''„Kwestia żydowska” w interpretacji Romana Dmowskiego w kontekście rozważań o „interesie narodowym” i asymilacji Żydów na ziemiach polskich u schyłku XIX wieku'', „Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu”, 2003, nr 1008, „Nauki Humanistyczne” 8, s. 106.</ref>. Opublikowana przez Dmowskiego w 1909 broszura (''Kwestia żydowska. Separatyzm Żydów i jego źródła'') stanowiła wzorzec dla późniejszej publicystyki endeckiej. Autor opowiedział się przeciwko asymilacji [[Żydzi|Żydów]], uznając ją za powierzchowną i godzącą w polski interes narodowy<ref>E. Maj, ''Od „biernej masy
Dmowski bywa nazywany przez przeciwników twórcą ideologii antysemickiej w Polsce<ref>{{Cytuj |autor = Ireneusz Krzemiński |tytuł = Dmowski i antysemityzm narodowo-katolicki |czasopismo = Nigdy Więcej |data = 2016 |issn = 1428-0884 |wydanie = nr 22 |url = http://www.nigdywiecej.org/pdf/pl/pismo/22/dmowski_i_antysemityzm_narodowo-katolicki.pdf}}</ref>. Widział Żydów jako „podstawę spisku antykatolickiego z udziałem komunistów, socjalistów, liberałów, masonów i protestantów”
Dmowski uważał Żydów za sprzyjających Niemcom wrogów Polski{{#tag:ref|„Roman Dmowski oświadczył, (…) że Żydzi od dawna służyli interesom niemieckimi są straszliwymi wrogami Polski”
Prezentował poglądy o żydowskiej światowej konspiracji, która jego zdaniem kontrolowała m.in. konferencję pokojową w Paryżu. Według Dmowskiego [[syjonizm]] był próbą rządzenia światem z Palestyny{{fakt|data=2021-04}}.
W latach trzydziestych nie sprzeciwiał się radykalizacji młodzieży nacjonalistycznej i prowadzonym przez nią kampaniom antysemickim
W 1931 roku napisał i opublikował powieść „[[Dziedzictwo (powieść Romana Dmowskiego)|Dziedzictwo]]”<ref>{{Cytuj |autor = Roman Dmowski |tytuł = Dziedzictwo. Powieść, wyd. 1935. |data = |data dostępu = 2018-07-06 |opublikowany = polona.pl |url = https://polona.pl/item/dziedzictwo-powiesc,MTAwNDUwNjc/4/#info:metadata}}</ref>. Powieść ta przez krytyków oskarżana jest o antysemityzm
Jednocześnie, Dmowskiego interesował los Żydów z mniej zamożnych warstw społecznych.
{{Cytat
|treść = Małomiasteczkowy Żyd w Polsce popada w coraz większą nędzę… Na to biadanie nie zwracano u nas uwagi. Mało kto prasę żydowską czyta, a jeżeli dochodziło ono czasami do uszu polskich, nie robiono sobie z niego wiele, uszy te bowiem nawykły do skarg żydowskich, przeważnie niesłusznych. Tym razem wszakże skargi te mają aż nadto poważną podstawę. Szybkie ubożenie zawsze zresztą ubogiego małomiasteczkowego Żyda w Polsce jest niezbitym faktem
|autor = Roman Dmowski
|źródło =
Linia 196 ⟶ 195:
=== Dmowski o konflikcie w SN i ON-R ===
Dmowski niezwykle sceptycznie odnosił się do konfliktu w [[Stronnictwo Narodowe (1928–1947)|Stronnictwie Narodowym]] pomiędzy „młodymi” a grupą „starszych”. Wyraz swojemu krytycyzmowi w stosunku do młodego pokolenia narodowców, którzy w późniejszym okresie powołali do życia [[Obóz Narodowo-Radykalny]], dał w liście do księdza prałata [[Józef Prądzyński (duchowny)|Józefa Prądzyńskiego]]. Dmowski pisał, iż chcąc dotrzeć do jak najszerszego audytorium, w agitacji uciekają się do szkalowania go, częstokroć kłamiąc, że on sam opowiada się za ich wizją ruchu narodowego. Choć nie piętnował zachowania przyszłych oenerowców publicznie, ze względu na dobro swojego obozu, zdradził prałatowi, że potępia ich za „głupotę” i „szkodzenie” sprawie narodowej. Ganił ich za brak właściwej formacji i nieumiejętność długofalowego myślenia, za zaistniały stan rzeczy obwiniając także samego siebie
Dmowski wyrokował, iż działania rozłamowców za sprawą ich „umysłowych” i „politycznych” niedostatków skazane są na niepowodzenie. Artykułował nawet, że zażegnywanie konfliktu nie przyniesie rezultatu, wychodząc z założenia, iż aprobata dla rozwinięcia się sporu w dalszej perspektywie umożliwi definitywne odcięcie się oenerowców od obozu narodowego
=== Dmowski a feminizm ===
Krytycznie oceniał [[sufrażyzm]] i [[feminizm]]. Był przeciwnikiem nadania praw wyborczych kobietom, negatywnie oceniał dążenia do emancypacji kobiet<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Przeciw antysemityzmowi
=== Kontakty z sowieckimi dyplomatami ===
Dmowski oraz Narodowi Demokraci byli postrzegani jako potencjalni partnerzy dla sowieckiej dyplomacji (w opozycji do [[Józef Piłsudski|Józefa Piłsudskiego]] z powodu jego walki przez całe życie przeciwko Rosji). Wynika to z historycznego kontekstu – endecja kierowana przez Dmowskiego była antybrytyjska i antyniemiecka
== Ordery, odznaczenia i tytuły naukowe ==
Roman Dmowski generalnie i konsekwentnie odmawiał przyjmowania odznaczeń i wyróżnień
; Polskie
* [[Order Odrodzenia Polski|Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski]] (2 maja 1923)
* [[Doktor honoris causa|Doctor honoris causa]] [[Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu|Uniwersytetu Poznańskiego]] (1923)
* [[Order Orła Białego]] (pośmiertnie, 2018) nadany przez Prezydenta RP [[Andrzej Duda|Andrzeja Dudę]] 6 listopada 2018 ''jako wyraz najwyższego szacunku wobec znamienitych zasług poniesionych dla chwały, dobra i pożytku Rzeczypospolitej Polskiej, z okazji Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej''<ref>{{Monitor Polski|2019|101}}.</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://dzieje.pl/aktualnosci/prezydent-uhonorowal-posmiertnie-orderem-orla-bialego-ponad-20-wybitnych-polakow |tytuł = Prezydent uhonorował pośmiertnie Orderem Orła Białego ponad 20 wybitnych Polaków |autor = Anna Kondek-Dyoniziak |data = 11 listopada 2018 |opublikowany = dzieje.pl |data dostępu = 11 listopada 2018}}</ref>
; Zagraniczne
* [[Order Gwiazdy Rumunii|Wielka Wstęga Orderu Gwiazdy]] (Rumunia)
* [[Order Oranje-Nassau|Wielka Wstęga Orderu Oranje-Nassau]] (Holandia)
* [[Doktor honoris causa|Doctor honoris causa]] [[University of Cambridge|Uniwersytetu w Cambridge]] (1916)
== Po 1989 ==
[[Plik:POL Dmowskiego Rondo in Warsaw (1).jpg|thumb|240px|[[Rondo Romana Dmowskiego w Warszawie]] (2002)]]
Wszystkie jego utwory objęte były w 1951 roku [[Cenzura w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej|zapisem cenzury w Polsce]], podlegały natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek
Według dra Piotra Okulewicza z [[Wydział Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu|Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu]] po 1989 roku ''na stopień zainteresowania postacią Piłsudskiego nie miały już większego wpływu dawne, sięgające korzeniami okresu międzywojennego podziały i sympatie polityczne''
Za zasługi na rzecz niepodległości oraz za przyczynienie się do rozwoju polskiej świadomości narodowej, Roman Dmowski został 8 stycznia 1999 roku, w 60. rocznicę śmierci uczczony przez [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejm]] RP jako mąż stanu, specjalną uchwałą. W dokumencie zapisano:
Linia 232 ⟶ 231:
Szczególna jest rola Romana Dmowskiego w podkreślaniu ścisłego związku katolicyzmu z polskością dla przetrwania Narodu i odbudowania Państwa.
{{clear}}
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wyraża uznanie dla wybitnego Polaka Romana Dmowskiego<ref>{{Monitor Polski|1999|3|12}}.</ref>
}}
25 lipca 2014 roku [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|Sejm]] RP ponownie uczcił Dmowskiego uchwałą, która związana była z 150. rocznicą urodzin i 75. rocznicą śmierci Romana Dmowskiego
W lutym 2020 Roman Dmowski został jednym z patronów państwowej [[Instytucja kultury|instytucji kultury]] – [[Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego|Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego]], powołanej przez [[Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego|ministra kultury i dziedzictwa narodowego]] [[Piotr Gliński|Piotra Glińskiego]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://centrumprasowe.pap.pl/cp/pl/news/info/154310,13,mkidn-instytut-dziedzictwa-mysli-narodowej-im-r-dmowskiego-i-i-j-paderewskiego-(komunikat) |tytuł = MKiDN: Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej im. R. Dmowskiego i I. J. Paderewskiego (komunikat) |opublikowany = pap.pl |data = 17 lutego 2020 |data dostępu = 2020-03-31}}</ref>.
== Wybrane publikacje Dmowskiego ==
Linia 266 ⟶ 265:
[[Plik:Warszawa, rondo Dmowskiego, 27.jpeg|mały|[[Rondo Romana Dmowskiego w Warszawie]]]]
[[Plik:Wroclaw Dmowskiego Bridge 2017 P02.jpg|mały|[[Most Dmowskiego|Most Dmowskiego we Wrocławiu]]]]
* [[Warszawa Wschodnia|Dworzec Warszawa Wschodnia im. Romana Dmowskiego]]<ref name=":4">{{Cytuj |tytuł = Roman Dmowski patronem Warszawy Wschodniej |data dostępu = 2021-04-24 |opublikowany = pkp.pl |url = https://pkp.pl/pl/pkp-aktualnosci/2822-roman-dmowski-patronem-warszawy-wschodniej}}</ref>
* W 1939 została wydana książka autorstwa Feliksa Fikusa pt. ''Roman Dmowski. 1864–1935''<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Ruch wydawniczy. Nowe książki nadesłane do redakcji |url = http://ebuw.uw.edu.pl/publication/1738 |czasopismo = [[Prosto z Mostu (tygodnik)|Prosto z Mostu]] |strony = 6 |data = 5 lutego 1939}}</ref>.
* [[Pomnik Romana Dmowskiego w Warszawie]]
* Aleja Romana Dmowskiego w Przemyślu
* Ulice Romana Dmowskiego w: Legnicy, Obornikach, Bielsku-Białej, Gdańsku, Częstochowie, Koszalinie, Piotrkowie Trybunalskim, Łomży, Poznaniu, Stalowej Woli, Wrocławiu, Koninie, Szczecinie<ref>{{Cytuj |tytuł = Mija termin dekomunizacji. Jakie efekty w Szczecinie – Region – Radio Szczecin |data dostępu = 2017-09-02 |opublikowany = radioszczecin.pl |url = http://radioszczecin.pl/1,359124,mija-termin-dekomunizacji-jakie-efekty-w-szczeci&s=1&si=1&sp=1 |język = pl}}</ref>, Słupsku, Krakowie i Bydgoszczy, Nowym Sączu, Kędzierzynie-Koźlu, Sosnowcu, Tarnowie oraz w Tychach
* Plac Romana Dmowskiego w: Białymstoku<ref>{{Cytuj |autor =
* Ronda Romana Dmowskiego w: [[Rondo Romana Dmowskiego w Warszawie|Warszawie]], Rzeszowie, Lublinie, Zamościu, Chełmie, Białej Podlaskiej, Siedlcach, Zakopanem, Zielonej Górze, Białymstoku, Tomaszowie Mazowieckim, Kętrzynie, Grudziądzu, Ostrołęce, Zambrowie
* Mosty Romana Dmowskiego w [[Most Jerzego Sulimy-Kamińskiego w Bydgoszczy|Bydgoszczy]], [[Most Dmowskiego|Wrocławiu]]
* Poświęcono mu dwie monety z serii ''Stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości'' – srebrną 10-złotową oraz złotą o nominale 200 zł, obie bite stemplem lustrzanym<ref>{{Cytuj stronę
=== Tablice upamiętniające ===
*
*
▲* Bydgoszcz<ref>{{Cytuj |tytuł = Tablicami oddano hołd ,,ojcom” niepodległej Polski – Niepodległa Bydgoszcz |data dostępu = 2021-04-24 |url = http://bydgoszczniepodlegla.pl/2020/01/25/tablicami-oddano-hold-ojcom-niepodleglej-polski/ |język = pl-PL}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Tablica upamiętniająca Romana Dmowskiego w Bydgoszczy w województwie Kujawsko-pomorskim - Miejsca pamięci narodowej w Bydgoszczy |data dostępu = 2021-04-24 |opublikowany = Pamiętaj Skąd Jesteś |url = https://pamietajskadjestes.pl/miejsca-pamieci/polska/kujawsko-pomorskie/bydgoszcz/tablica-upamietniajaca-romana-dmowskiego |język = pl-PL}}</ref>
* [[Chludowo]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Roman Dmowski ma już swoją tablicę pamiątkową w Chludowie – Misjonarze Werbiści |data dostępu = 2021-04-24 |url = https://www.chludowo.werbisci.pl/2019/08/08/roman-dmowski-ma-juz-swoja-tablice-pamiatkowa-w-chludowie/ |język = pl-PL}}</ref>
* Dąb Niepodległości „Roman Dmowski” w Warszawie<ref>{{Cytuj |tytuł = Dąb niepodległości „Roman Dmowski” w Warszawie w województwie Mazowieckim
* [[Drozdowo (województwo podlaskie)|Drozdowo]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Drozdowo
* [[Warszawa Wschodnia|Dworzec Warszawa Wschodnia im. Romana Dmowskiego]]<ref name=":4" />
* Głaz z tablicą pamiątkową na warszawskim [[Kamionek (Warszawa)|Kamionku
* Kamienica Marii Paruszewskiej w Poznaniu<ref>{{Cytuj |tytuł = Poznań
* [[Konkatedra Matki Bożej Zwycięskiej w Warszawie]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Tablica upamiętniająca Romana Dmowskiego w Warszawie w województwie Mazowieckim
* [[Kościół Matki Bożej Loretańskiej w Warszawie]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Warszawa: Odsłonięcie tablicy poświęconej Romanowi Dmowskiemu
* [[Parafia Najświętszego Imienia Jezus w Łodzi|Kościół Najświętszego Imienia Jezus w Łodzi]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Tablica upamiętniająca Romana Dmowskiego w Łodzi w województwie Łódzkim
* Kraków<ref>{{Cytuj |tytuł = Uchwala- Biuletyn Informacji Publicznej Miasta Krakowa
* Lubawa<ref>{{Cytuj |tytuł = Odsłonięcie tablicy pamiątkowej Romana Dmowskiego w Lubawie
<gallery caption="Wybrane tablica upamiętniające.">
Plik:Roman Dmowski pl Poznan.JPG|Tablica pamiątkowa na elewacji kamienicy Marii Paruszewskiej w Poznaniu
Plik:Tablica Dmowskiego w Bydgoszczy.jpg|[[Tablica pamiątkowa]] w [[Bydgoszcz
Plik:Tablica Roman Dmowski Konkatedra Matki Bożej Zwycięskiej w Warszawie.JPG|Tablica upamiętniająca Romana Dmowskiego umieszczona na fasadzie [[Konkatedra Matki Bożej Zwycięskiej w Warszawie|konkatedry Matki Bożej Zwycięskiej]] na Kamionku
Plik:Warszawa Kosciol sw. Jana 12.jpg|Tablica upamiętniająca w [[Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela w Warszawie|Bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie.]]
Linia 321 ⟶ 319:
== Przypisy ==
{{Przypisy|
* <ref name="Adam Zamoyski The Polish">Adam Zamoyski, ''The Polish Way'', Londyn, John Murray, 1987, s. 329.</ref>
* <ref name="bliskopolski.pl-Dmowski Roman">{{cytuj stronę |url = http://www.bliskopolski.pl/ludzie/roman-dmowski/ |tytuł = Dmowski Roman |opublikowany = bliskopolski.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="catalog.hathitrust.org-konserwatyści">{{cytuj stronę |url = http://catalog.hathitrust.org/Record/011442234 |tytuł = P. Dmowski o konserwatystach: Roman Dmowski: „Upadek myśli konserwatywnej w Polsce”, Warszawa
* <ref name="celat.ulaval">[https://web.archive.org/web/20091222012603/http://www.celat.ulaval.ca/histoire.memoire/Mem_et_postcom/P_Okulewicz_pl.doc Piotr Okulewicz: Józef Piłsudski: Między apologią a odrzuceniem].</ref>
* <ref name="Cenzura PRL posłowie Zbigniew">Cenzura PRL, posłowie Zbigniew Żmigrodzki, Wrocław 2002, s. 10.</ref>
* <ref name="Damian Szymczak2014">{{cytuj stronę |url = http://gpcodziennie.pl/26504-zabic-endeka.html#.VUN44NJdX6c |tytuł = Zabić endeka |autor = Damian Szymczak |data = 2014-01-13 |opublikowany = [[Gazeta Polska Codziennie]]
* <ref name="dzieje.pl-Dmowski">{{cytuj stronę |url = http://dzieje.pl/postacie/roman-dmowski |tytuł = Roman Dmowski (1864–1939) |data = 15 maja 2009 |opublikowany = dzieje.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="eioba.pl-patriota">{{cytuj stronę |url = http://www.eioba.pl/a/2adm/roman-dmowski-patriota-maz-stanu-polityk-narodowiec |tytuł = Roman Dmowski – patriota, mąż stanu, polityk, narodowiec |autor = Ignacy Chrzanowski, Władysław Konopczyński |data = 5 sierpnia 2009 |opublikowany = eioba.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="Eugeniusz Romer Pamiętnik">Eugeniusz Romer, ''Pamiętnik Paryski 1918–1919'', przypisy Andrzej Garlicki, Ryszard Świętek, t. I, Wrocław 2010, s. 25.</ref>
* <ref name="Ezra Mendelsohn Żydzi Europy3">Ezra Mendelsohn, ''Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym.'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992, s. 65.</ref>
* <ref name="Ezra Mendelsohn Żydzi Europy4">Ezra Mendelsohn, ''Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992, s. 65.</ref>
* <ref name="instytuthistoryczny.pl-organizacje społeczne">{{cytuj stronę |url = http://www.instytuthistoryczny.pl/component/content/article/53-kalendarium/polska-zabory-1815-1914/k0080-zabor-austriacki/za-organizacje-spoleczne-polityczne-militarne/537-organizacje-spoleczne-polityczne-militarne-zabor-austriacki/ |tytuł = Polskie organizacje społeczne, polityczne, militarne – 1864–1914 – zabór austriacki |opublikowany = instytuthistoryczny.pl |data dostępu = 2015-05-09}}</ref>
* <ref name="instytuthistoryczny.pl-przeciwdziałanie">{{cytuj stronę |url = http://www.instytuthistoryczny.pl/component/content/article/75-kalendarium/polska-zabory-1815-1914/k0120-zabor-rosyjski/przeciwdzialanie-spoleczenstwa-polskiego-zr/560-zr-przeciwdzialanie-spoleczenstwa-polskiego/ |tytuł = Przeciwdziałanie społeczeństwa polskiego – 1864–1914 – zabór rosyjski |opublikowany = instytuthistoryczny.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="ipsb.nina.gov.pl-Grabski">{{cytuj stronę |url = http://www.ipsb.nina.gov.pl/index.php/a/stanislaw-grabski |tytuł = Stanisław Grabski |autor = Henryk Wereszycki |opublikowany = ipsb.nina.gov.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="ipsb.nina.gov.pl-Nowicki">{{cytuj stronę |url = http://www.ipsb.nina.gov.pl/index.php/a/stanislaw-nowicki |tytuł = Stanisław Nowicki |autor = Jerzy Pietrzak |opublikowany = ipsb.nina.gov.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="japonia-online.pl-japoński epizod">{{cytuj stronę |url = http://japonia-online.pl/article/287 |tytuł = Japoński epizod w życiu Romana Dmowskiego |autor = Jarosław Drożdżewski |data = 24 kwietnia 2014 |opublikowany = japonia-online.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="jbc.bj.uj.edu.pl-dodatek-głosu-narodu">{{cytuj pismo |autor = Michał Arcichowski |tytuł = Historja walki o spolszczenie szkolnictwa w latach 1905–1907 na terenie b. Kongresówki |url = http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/plain-content?id=194868 |czasopismo = Głos Narodu |odpowiedzialność = Antoni Krzywy |wydanie = 97 |wolumin = Życie |strony = 9 |data = 9 kwietnia 1933}}</ref>
* <ref name="jozefdarski.pl-panslawizm">{{cytuj stronę |url = http://jozefdarski.pl/uploads/zalacznik/7134/geopolitykanet-rosyjskipanslawizmjakoideageopolityczna.pdf |tytuł = Rosyjski panslawizm jako idea geopolityczna |autor = Piotr Eberhardt |opublikowany = jozefdarski.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="Jędrzej Giertych O Piłsudskim">[[Jędrzej Giertych]], O Piłsudskim, Londyn 1987, s. 23–24.</ref>
* <ref name="Kazimierz Władysław Kumaniecki">Kazimierz Władysław Kumaniecki, Zbiór najważniejszych dokumentów do powstania państwa polskiego, Warszawa, Kraków 1920, s. 30.</ref>
* <ref name="kresowiacy.com-Dmowski-cz.I">{{cytuj stronę |url = http://kresowiacy.com/2013/08/149-lat-temu-urodzil-sie-roman-dmowski-cz-1/ |tytuł = 149 lat temu urodził się Roman Dmowski cz. 1 |autor = Justyna Kozicka |data = 9 sierpnia 2013 |opublikowany = kresowiacy.com |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="kresowiacy.com-Dmowski-cz.II">{{cytuj stronę |url = http://kresowiacy.com/2014/08/roman-dmowski-czesc-ii/ |tytuł = Roman Dmowski – część II |data = 9 sierpnia 2014 |opublikowany = kresowiacy.com |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="kresowiacy.com-Dmowski–cz.I">{{cytuj stronę |url = http://kresowiacy.com/2014/08/roman-dmowski-2/ |tytuł = Roman Dmowski – część I |data = 9 sierpnia 2014 |opublikowany = kresowiacy.com |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="kresy24.pl-Między Zbruczem a Karpatami">{{cytuj stronę |url = http://kresy24.pl/17517/miedzy-zbruczem-a-karpatami/ |tytuł = Między Zbruczem a Karpatami |autor = Karol Wierczak |data = 11 października 2012 |opublikowany = kresy24.pl |data dostępu = 2015-05-09}}</ref>
* <ref name="kresykedzierzynkozle.home.pl-Listowski">{{cytuj książkę |autor = Witold Listowski |tytuł = Ludobójstwo OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich: Dawne Kresy Południowo-Wschodnie w optyce historycznej i współczesnej |url = http://www.kresykedzierzynkozle.home.pl/attachments/File/Ksiazka_Ludobojstwo_OUN-UPA_tom_5_srodki.pdf |wydawca = P.P.P. Arsgraf |miejsce = Kędzierzyn-Koźle |data = 2013 |strony = 18 |isbn = 978-83-6399-904-9 |rozdział = Początki ruchów dążących do usamodzielnienia się Ukrainy według Jędrzeja Giertycha |nazwisko r = Jankiewicz |imię r = Leszek S. |data dostępu = 2015-05-09}}</ref>
* <ref name="ksiazki.wp.pl-zamach-majowy-1">{{cytuj stronę |url = http://ksiazki.wp.pl/gid,15636951,page,11,tytul,Zamach-majowy-i-Polska-w-swietle-odtajnionych-materialow-sowieckich,galeria.html?ticaid=114d41&_ticrsn=3 |tytuł = Zamach majowy i Polska w świetle odtajnionych materiałów sowieckich |data = 10 maja 2013 |opublikowany = ksiazki.wp.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="ksiazki.wp.pl-zamach-majowy-2">{{cytuj stronę |url = http://ksiazki.wp.pl/gid,15636951,page,3,tytul,Zamach-majowy-i-Polska-w-swietle-odtajnionych-materialow-sowieckich,galeria.html |tytuł = Zamach majowy i Polska w świetle odtajnionych materiałów sowieckich |data = 10 maja 2013 |opublikowany = ksiazki.wp.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="Kunert Andrzej Krzysztof">{{Cytuj |autor = Małgorzata Smogorzewska |tytuł = Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny. Tom I, A–D. |data = 1998 |isbn = 83-7059-392-5 83-7059-391-7 |inni = Andrzej Krzysztof Kunert (red.) |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Sejmowe |s = 388 |oclc = 830195159}}</ref>
* <ref name="Kwestia żydowska 1930">''Kwestia żydowska'', 1930.</ref>
* <ref name="Marian Kukiel Dzieje Polski">[[Marian Kukiel]], ''Dzieje Polski porozbiorowe. 1795–1921'', Spotkania, Paryż 1983, s. 638.</ref>
* <ref name="Murray Baumgarten Peter Kenez">Murray Baumgarten, Peter Kenez, Bruce Allan Thompson, ''Varieties of Antisemitism: History, Ideology, Discourse'', 2009, s. 175.</ref>
* <ref name="narodowcy.net-Wojciechowska">{{cytuj książkę |autor = Małgorzata Wojciechowska |tytuł = Roman Dmowski: Polityka polska Odbudowanie państwa |url = http://narodowcy.net/download/Roman%20Dmowski%20-%20Polityka%20polska,%20odbudowanie%20panstwa%20_t1.pdf |wydawca = Instytut Wydawniczy „Pax” |miejsce = Warszawa |data = 1989 |strony = 48, 91 |isbn = 83-2110-983-7 |tom = 1 |rozdział = IV. Niepodległość Polski a interesy państw rozbiorczych, III. Rok przełomowy |data dostępu = 2015-05-09}}</ref>
* <ref name="narodowikonserwatysci.pl-Rola Niemiec">{{cytuj stronę |url = http://narodowikonserwatysci.pl/2015/02/03/rola-niemiec-w-programie-polski-niepodleglej/ |tytuł = Rola Niemiec w programie Polski niepodległej |autor = Piotr Pranajtis |data = 3 lutego 2015 |opublikowany = narodowikonserwatysci.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="nowyobywatel.pl-Patriotyczne wizje Popławskiego">{{cytuj stronę |url = http://nowyobywatel.pl/2012/04/13/przez-lud-do-narodu-patriotyczne-wizje-jana-ludwika-poplawskiego/ |tytuł = Przez lud do narodu. Patriotyczne wizje Jana Ludwika Popławskiego |autor = Rafał Łętocha |data = 13 kwietnia 2012 |opublikowany = nowyobywatel.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="Order Odrodzenia Polski Trzechlecie-s15">{{cytuj książkę |tytuł = Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924 |url = http://kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/plain-content?id=87843 |wydawca = [[Prezydium Rady Ministrów]] |miejsce = Warszawa |data = 1926 |strony = 15}}</ref>
* <ref name="panstwo">[[Norbert Wójtowicz]], ''Dyplomacja Dmowskiego'', „Niezależna Gazeta Polska” (Dodatek specjalny IPN) 2009, nr 1(35), s. VI-VIII [http://www.panstwo.net/1070-dyplomacja-dmowskiego panstwo.net – Dyplomacja Dmowskiego].</ref>
* <ref name="Paweł Brojek2013">{{cytuj stronę |url = http://prawy.pl/portal_aktual/historia/1349-jan-chudzik-sekretarz-romana-dmowskiego-i-ofiara-rzadow-sanacji |tytuł = Jan Chudzik – sekretarz Romana Dmowskiego i ofiara rządów sanacji |autor = Paweł Brojek |data = 2013-05-14 |opublikowany = prawy.pl |data dostępu = 2015-05-01}}</ref>
* <ref name="pogonowski.com-Roman Stanisław Dmowski">{{cytuj stronę |url = http://www.pogonowski.com/display_pl.php?textid=1058 |tytuł = Roman Stanisław Dmowski – zasłużony działacz i geopolityk |autor = Iwo Cyprian Pogonowski |data = 17 października 2009 |opublikowany = pogonowski.com |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="poland.us-członek endecji">{{cytuj stronę |url = http://www.poland.us/strona,13,6347,0,roman-stanislaw-dmowski-czlonek-endecji.html |tytuł = Roman Stanisław Dmowski – Członek endecji |autor = Ewa Michałowska Walkiewicz |data = 21 września 2010 |opublikowany = poland.us |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="polonus.sk-rocznica">{{cytuj stronę |url = http://polonus.sk/?p=1686&lang=pl |tytuł = Roman Dmowski (1864–1939) – 75 rocznica śmierci i 150 rocznica urodzin |autor = Waldemar Ireneusz Oszczęda |opublikowany = polonus.sk |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="polskapartianarodowa.org-Niemcy, Rosja i kwestia polska">{{cytuj stronę |url = http://www.polskapartianarodowa.org/index.php?option=com_content&task=view&id=306&Itemid=92 |tytuł = Niemcy, Rosja i kwestia polska |opublikowany = polskapartianarodowa.org |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="Polskie ordery i odznaczenia-s60">{{cytuj książkę |tytuł = Polskie ordery i odznaczenia |wydawca = Wydawnictwo Interpress |miejsce = Warszawa |rok = 1989 |strony = 60}}</ref>
* <ref name="polskie-sluzby.pl-Pierwsza Wojna Światowa">{{cytuj stronę |url = http://polskie-sluzby.pl/pierwsza-wojna-swiatowa/ |tytuł = Pierwsza Wojna Światowa |data = 10 listopada 2014 |opublikowany = polskie-sluzby.pl |data dostępu = 2015-05-09}}</ref>
* <ref name="polskieradio.pl-przeciwnik">{{cytuj stronę |url = http://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/752846,Roman-Dmowski-%E2%80%93-przeciwnik-Pilsudskiego |tytuł = Roman Dmowski – przeciwnik Piłsudskiego |data = 9 sierpnia 2014 |opublikowany = polskieradio.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="Por np Tomasz i Daria Nałęcz">Por. np. Tomasz i Daria Nałęcz, ''Józef Piłsudski
* <ref name="poznan.pl-dmowski">{{cytuj stronę |url = http://www.poznan.pl/powstanie/hi_biografie/biografie_dmowski.html |tytuł = Powstanie Wielkopolskie – Biografie |opublikowany = poznan.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="prawy.pl-75 lat">{{cytuj stronę |url = http://www.prawy.pl/polityka-prywatnosci/4562-75-lat-temu-zmarl-roman-dmowski-tworca-niepodleglosci-polski |tytuł = 75 lat temu zmarł Roman Dmowski – twórca niepodległości Polski |autor = Paweł Brojek |opublikowany = prawy.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="prawy.pl-twórca niepodległości">{{cytuj stronę |url = http://www.prawy.pl/wiara/4562-75-lat-temu-zmarl-roman-dmowski-tworca-niepodleglosci-polski |tytuł = 75 lat temu zmarł Roman Dmowski – twórca niepodległości Polski |autor = Paweł Broje |data = 1 stycznia 2014 |opublikowany = prawy.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="R Dmowski Polityka polska">R. Dmowski, ''Polityka polska i odbudowanie państwa'', przedmową i komentarzem opatrzył [[Tomasz Wituch|T. Wituch]], t. 1, Warszawa 1988, s. 217.</ref>
* <ref name="Raport o stanie wiary w Polsce">''Raport o stanie wiary w Polsce'' – [[Józef Michalik]] w rozmowie z [[Grzegorz Górny|Grzegorzem Górnym]] i [[Tomasz Terlikowski|Tomaszem P. Terlikowskim]], Wyd. [[Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne|Polwen]], Radom 2011, s. 132, {{ISBN|978-83-7557-113-4}}.</ref>
* <ref name="Richard S Levy Antisemitism">Richard S. Levy, ''Antisemitism: A Historical Encyclopedia of Prejudice and Persecution'', 2005, s. 182; cytat: ''In general, Dmowski shared the antisemitic views of the Catholic Church at that time, seeing Jews as the linchpin of an anti-Catholic conspiracy involving communists, socialists, liberals, Freemasons, and Protestants.''</ref>
* <ref name="Richard S Levy World Fascism">Richard S. Levy, ''World Fascism: A Historical Encyclopedia – Tom 1''; Cytat: ''Dmowski tried to emulate Italian Fascism by setting up the extraparliamentary Greater Poland Camp (Oboz Wielkiej Polski; OWP)''.</ref>
* <ref name="Robert Kotowski2009-s281">{{cytuj książkę |autor = Agnieszka Janiak-Jasińska |autor2 = Katarzyna Sierakowska |autor3 = Andrzej Szwarc |tytuł = Działaczki społeczne, feministki, obywatelki. Samoorganizowanie się kobiet po 1918 roku (na tle porównawczym) |wydawca = Wydawnictwo Neriton |miejsce = Warszawa |rok = 2009 |strony = 281 |rozdział = Między polityką a działalnością społeczną – Narodowa Organizacja Kobiet w dwudziestoleciu międzywojennym |autor r = Robert Kotowski |tom = II |isbn = 978-83-7543-101-8 |język = pl}}</ref>
* <ref name="Roman Dmowski Polityka polska">Roman Dmowski, ''Polityka polska i odbudowanie państwa''. Wrocław: Nortom 2009, s. 322.</ref>
* <ref name="Roman Dmowski życiorys">{{cytuj stronę |url = http://www.romandmowski.pl/default.php?dzial=zyciorys&nazwa=dluzszy |tytuł = Roman Dmowski – życiorys |data dostępu = 2015-01-31}}</ref>
* <ref name="romandmowski-dluzszy">[http://www.romandmowski.pl/default.php?dzial=zyciorys&nazwa=dluzszy Roman Dmowski – Życiorys].</ref>
* <ref name="romandmowski.pl">[http://www.romandmowski.pl/default.php?dzial=teksty&id=27 List Romana Dmowskiego do księdza prałata Józefa Prądzyńskiego].</ref>
* <ref name="romandmowski.pl-edukacja w gimnazjum">{{cytuj stronę |url = http://www.romandmowski.pl/default.php?dzial=ciekawostki&id=6 |tytuł = Dmowski i Sienkiewicz – edukacja w gimnazjum |autor = Mariusz Kułakowski |opublikowany = romandmowski.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="romandmowski.pl-nasz patriotyzm">{{cytuj stronę |url = http://www.romandmowski.pl/default.php?dzial=teksty&id=32 |tytuł = Nasz patriotyzm |opublikowany = romandmowski.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="romandmowski.pl-rodzeństwo">{{cytuj stronę |url = http://www.romandmowski.pl/default.php?dzial=ciekawostki&id=5 |tytuł = Ile rodzeństwa miał Roman Dmowski? |autor = Mariusz Kułakowski |opublikowany = romandmowski.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="romandmowski.pl-życiorys-wersja krótsza">{{cytuj stronę |url = http://www.romandmowski.pl/default.php?dzial=zyciorys&nazwa=krotszy |tytuł = Życiorys – wersja krótsza |opublikowany = romandmowski.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="ruchnarodowy.org-Historia">{{cytuj stronę |url = http://ruchnarodowy.org/historia-ruchu-narodowego |tytuł = Historia Ruchu Narodowego |opublikowany = ruchnarodowy.org |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="Ryszard Świętek Lodowa ściana">Ryszard Świętek, ''Lodowa ściana
* <ref name="Sam Dmowski nie zrobił nic">„Sam Dmowski (…) nie zrobił nic, żeby w swojej partii powstrzymać rosnącą falę nastrojów pronazistowskich” – Ezra Mendelsohn, ''Żydzi Europy Środkowo-Wschodniej w okresie międzywojennym'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992, s. 105.</ref>
* <ref name="Sejm uczcił 150 rocznicą">{{cytuj stronę |url = http://historia.org.pl/2014/07/26/sejm-uczcil-150-rocznica-urodzin-i-75-rocznica-smierci-romana-dmowskiego/ |tytuł = Sejm uczcił 150. rocznicą urodzin i 75. rocznicą śmierci Romana Dmowskiego |data dostępu = 2014-08-03}}</ref>
* <ref name="sztetl.org.pl-Dmowski">{{cytuj stronę |url = http://www.sztetl.org.pl/pl/person/181,roman-dmowski/ |tytuł = Dmowski Roman |opublikowany = sztetl.org.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="szturm.com.pl-Koncepcje">{{cytuj stronę |url = http://szturm.com.pl/index.php/miesiecznik/item/72-koncepcje-panstwa-i-narodu-romana-dmowskiego-w-okresie-do-1914r |tytuł = Koncepcje państwa i narodu Romana Dmowskiego w okresie do 1914 r. |autor = Filip Paluch |data = 31 marca 2015 |opublikowany = szturm.com.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="Słowo Polskie nr 327 Lwów">
* <ref name="uchwała nr 201 XL 10 Rady">{{cytuj stronę |url = http://edziennik.bialystok.uw.gov.pl/WDU_B/2010/76/1161/Akt.pdf |tytuł = uchwała nr 201/XL/10 Rady Miasta Zambrów z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie nadania nazw rondom |autor = Dziennik Urzędowy Województwa Podlaskiego |opublikowany = bialystok.uw.gov.pl |język = pl |data dostępu = 2014-11-29}}</ref>
* <ref name="Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej">{{cytuj stronę |url = http://www.romandmowski.pl/default.php?dzial=odmowskim&id=10 |tytuł = Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 stycznia 1999 r. w sprawie uczczenia 60. rocznicy śmierci Romana Dmowskiego |data dostępu = 2009-03-05}}</ref>
* <ref name="ugcycow.pl-Historia">{{cytuj stronę |url = http://www.ugcycow.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=19&menu=50&strona=1 |tytuł = Historia administracyjna Gminy Cyców |opublikowany = ugcycow.pl |data dostępu = 2015-05-08}}</ref>
* <ref name="Ukraina i Ukraińcy-Stoczewska-146">{{cytuj książkę |autor = Barbara Stoczewska |tytuł = Ukraina i Ukraińcy w polskiej myśli politycznej: Od końca XIX wieku do wybuchu II wojny światowej |url = https://books.google.pl/books?id=4XyaAgAAQBAJ&pg=PA146&lpg=PA146#v=onepage&q&f=false |wydawca = AFM Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne |data = 26 października 2013 |strony = 145–146 |isbn = 978-83-7571-222-3 |data dostępu = 2015-05-09}}</ref>
* <ref name="wyborcza-3001444-startsz">[http://wyborcza.pl/1,76498,3001444.html?as=1&ias=2&startsz=x
* <ref name="Śledztwo w sprawie zajść-s1">{{cytuj pismo |tytuł = Śledztwo w sprawie zajść w Brzozowie |url = http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/plain-content?id=194092 |czasopismo = [[Głos Narodu]] |strony = 1 |data = nr 132 z 17 maja 1933}}</ref>
}}
Linia 401 ⟶ 399:
* [https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/130443/edition/122684/content ''Napad na tie politycznem'']. „[[Nowości Ilustrowane|Nowości Illustrowane]]”. 27, s. 3 (zdjęcie), 13, 8 lipca 1911.
* ''The Lands of Partitioned Poland, 1795–1918'', [[Piotr Wandycz]], [[Donald W. Treadgold]], Peter F. Sugar; University of Washington Press, Washington 1974.
* {{Cytuj |autor = [[Roman Wapiński]]; |tytuł = Roman Dmowski |data = 1988 |isbn = 83-2220-480-9 |miejsce = Lublin |wydawca = Wyd. Lubelskie |oclc = 834994944}}
* [[Jan Dobraczyński]], ''[[Spadające liście]], powieść historyczna o Romanie Dmowskim'', Warszawa 2010.
* Władyka Wiesław, ''Drugie życie Dmowskiego'', [w:] „Polityka”, 47/2012, s. 58–61.
Linia 415 ⟶ 413:
* [https://web.archive.org/web/20090228100248/http://ww6.tvp.pl/6946,20090215881445.strona Film dokumentalny Leszka Myczki poświęcony Romanowi Dmowskiemu]
* [https://polona.pl/search/?filters=creator:%22Dmowski,_Roman_(1864--1939)%22,public:1,hasTextContent:0&sort=title%20asc Publikacje Romana Dmowskiego] w serwisie [http://polona.pl Polona.pl]
* [https://cbmn.pl/roman-dmowski Publikacja Romana Dmowskiego] w serwisie [https://cbmn.pl/ Cyfrowa Biblioteka Myśli Narodowej]
{{Drugi rząd Wincentego Witosa}}
|