Kapitalizm: Różnice pomiędzy wersjami

*▼

=== Teorie liberalne ===▼

Według [[Liberalizm gospodarczy|liberalizmu gospodarczego]], gospodarka kapitalistyczna jest w stanie stałego zagrożenia przez interwencję państwową. [[Neoliberalizm|Neoliberałowie]] twierdzą, że wielokrotnie już państwa niszczyły dobrze, według nich, rozwijającą się gospodarkę przez złe [[Ustawa|ustawy]], a także, że ogromne straty może przynieść również spowodowana przez nieodpowiedzialną [[Polityka|politykę]] państwa destabilizacja systemu finansowego lub pieniądza. Wywołuje to ich zdaniem poważne kryzysy gospodarcze, np. [[wielki kryzys]] lub kryzys w [[Argentyna|Argentynie]] w 2001 roku<ref>[http://mises.pl/blog/2013/07/01/rothbard-depresje-gospodarcze-przyczyny-i-leczenie/ Murray N. Rothbard: Depresje gospodarcze – przyczyny i leczenie].</ref>.▼

Wielką zwolenniczką kapitalizmu była [[Ayn Rand]], autorka [[filozofia obiektywistyczna|filozofii obiektywistycznej]]. Jej zdaniem kapitalizm jest jedynym ustrojem gwarantującym wolność i umożliwiającym ludziom racjonalne dbanie o własny interes. Inne ustroje krytykowała jako oparte na użyciu siły<ref>Jacek Władysław Bartyzel; ''Rand, Ayn'', Artur Winiarczyk (red.): Encyklopedia „Białych Plam”, s. 183–186.</ref>.▼

=== Kapitalizm według Adama Smitha ===▼

Adam Smith uważany jest za pierwszego teoretyka tego, co powszechnie nazywamy kapitalizmem. W swej pracy z 1776 roku [[Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów]] podał zasadę, według której w obrębie stabilnego systemu handlu i ewaluacji, jednostki chcące się bogacić będą dążyły do coraz większej specjalizacji własnej pracy. Człowiek w takiej sytuacji w sposób naturalny, bez ingerencji państwa, doprowadzi do wzrostu wartości wytwarzanego produktu. Co koniec końców spowoduje, że cała [[gospodarka]] będzie bardziej wydajna, a co za tym idzie bogatsza. Smith uważał, że chronienie niektórych producentów doprowadzi do spadku efektywności produkcji, a [[tezauryzacja]] monety prowadzi wprost do wzrostu cen. Stworzona przez niego teoria tego jak swobodna wymiana dóbr popycha jednostki do działania we wspólnym interesie, stała się podstawą teorii, nazwanej później ekonomią polityczną, a następnie po prostu [[ekonomia|ekonomią]]. Wpłynęła również na teorię prawa i polityki, zastępując dotąd dominujące podejście merkantylistyczne.▼

Smith twierdził, że gdy ludzie dokonują wymiany cenią bardziej to, co chcą otrzymać w zamian, od tego co sami oferują. Gdyby było odwrotnie do wymiany by nie doszło, gdyż przynajmniej jedna ze stron wolałaby zatrzymać to co obecnie posiada – wartościowszy dla siebie towar. To założenie stało się podstawą koncepcji obustronnie korzystnej wymiany, w której obie strony dążą do uzyskania korzyści.▼

Adam Smith jest często określany jako „ojciec kapitalizmu” (oraz „ojciec ekonomii”). On sam określał preferowany przez siebie system jako „system naturalnej wolności”. Jednakże Smith definiował „kapitał” jako zasób, a „zysk” jako przewidywanie uzyskania dochodu z ulepszeń dokonanych na tym zasobie. Dla Smitha właśnie ulepszanie kapitału powinno stać się głównym wysiłkiem ekonomii i systemu politycznego.▼

Główna różnica między współczesnymi teoretykami kapitalizmu a Adamem Smithem polega na odejściu od laborystycznej teorii wartości, używanej przez Smitha, po tym kiedy stała się ona centralnym założeniem marksizmu.▼

[[Plik:Anti-capitalism color.jpg|thumb|Piramida hierarchii w kapitalizmie według środowisk lewicowych]]▼

=== Kapitalizm według Karola Marksa ===▼

W ujęciu [[Karl Marx|Karola Marksa]] kapitalizm był jednym ze sposobów produkcji, jakie w toku dziejów nastąpił po [[feudalizm]]ie, a w swej dającej się zaobserwować formie rozwinął się najpełniej w krajach Europy zachodniej<ref>[http://www.1917.net.pl/node/10088 J.Lewandowski, W.B.Sztyber: ''Formacje społeczno-ekonomiczne''].</ref>. Kapitalizm w tym rozumieniu miał upaść pod ciężarem własnych, wewnętrznych sprzeczności, które miały doprowadzić do rewolucji, a w ostateczności przejścia do socjalizmu, a następnie komunizmu. Według Marksa społeczeństwa kapitalistyczne można było sprowadzić do dwóch zasadniczych klas: osób posiadających kapitał (kapitalistów, burżuazję) i jego nie posiadających, czyli proletariatu. Krytykę kapitalizmu oparł on na rozwinięciu pojęcia wartości dodatkowej. [[wartość dodana|Wartość dodatkowa]] (niem. ''Mehrwert'') jest to różnica pomiędzy rzeczywistą wartością pracy włożonej przez robotnika w wytworzenie produktu, a jego rzeczywistym wynagrodzeniem jakie za tę samą pracę otrzymuje. Wartość dodatkowa jest źródłem zysku kapitalisty, umożliwiającym dalszą akumulację kapitału. Jest jednak również przyczyną nędzy robotnika, gdyż wynagrodzenie jakie on otrzymuje wystarczy zaledwie na przeżycie i ponowne podjęcie pracy.▼

Społeczeństwa kapitalistyczne charakteryzuje [[fetyszyzm towarowy]], to jest skupienie się na przedmiocie jako [[towar]]ze nie zaś jako na produkcie, co według Marksa nieuchronnie prowadzi do pominięcia w społecznej świadomości, wysoce krzywdzącego dla rzeczywistych wytwórców, procesu produkcji. Ponadto fetyszyzacja towaru prowadzi do uprzedmiotowienia stosunków międzyludzkich, odkąd wszelkie interakcje stają się procesem wymiany przedmiotów. Produkt zostaje oderwany od jego wytwórcy, który traci panowaniem nad nim, co więcej staje się od niego zależny, gdyż od ich powodzenia na rynku zależy egzystencja robotników.▼

Według Karola Marksa pogłębiająca się [[Minimum egzystencji|nędza]] prowadzi do wyczerpania się eksploatacyjnych możliwości kapitalizmu, co nieuchronnie ma prowadzić z jednej strony do walki pomiędzy [[kapitalista]]mi, a z drugiej między nimi a proletariatem. Ma to być kolejna odsłona dziejowego dramatu walki klas, co jednak po upadku kapitalizmu powinno zaprowadzić ludzkość do ustroju komunistycznego, w którym po zniesieniu prywatnej własności znikną wszelkie bolączki gospodarki kapitalistycznej. Jednak według reguł tej samej logiki dziejowej, kapitalizm był koniecznym etapem w rozwoju ludzkości, co więcej pożądanym, gdyż pozwolił z jednej strony na realny wzrost możliwości akumulacyjnych człowieka i wytworzenia niespotykanego nigdy wcześniej bogactwa, z drugiej zaś po raz pierwszy w historii objął zasięgiem jednego systemu gospodarczego cały glob, co jest koniecznym warunkiem ustanowienia gospodarki komunistycznej.▼

=== Alterglobalizm ===▼

Kapitalizm jest także krytykowany przez [[Ruch alterglobalistyczny|środowiska alterglobalistyczne]], które uważają, że [[globalizacja]] to nowa forma [[imperializm]]u, która prowadzi do podziału na kraje wyzyskujące i wyzyskiwane.▼

=== Keynesizm ===▼

Stojąca w opozycji do [[neoliberalizm|neoliberałów]] szkoła badaczy kapitalizmu, [[Keynesizm|keynesiści]], upatruje w nieskrępowanym wolnym rynku tendencji naturalnie prowadzących do kryzysów wynikających z nieracjonalnej alokacji zasobów przez [[Rynek (ekonomia)|rynek]] i okresowych [[Fluktuacja|fluktuacji]] [[popyt]]u. Przezwyciężanie takich kryzysów dokonuje się, ich zdaniem, m.in. poprzez stymulowanie inflacji, [[Interwencjonizm|interwencjonizm państwowy]], wprowadzenie masowych robót publicznych, a także rozbudowany system ochrony socjalnej. Działania te finansowane są z wyższych obciążeń podatkowych lub [[Deficyt budżetowy|deficytu budżetowego]].▼