Kryzys wieku III: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →Kryzys militarny: drobne redakcyjne |
m drobne red. (interpunkcja); drobne w przypisach |
||
Linia 1:
[[Plik:Romanworld271AD.jpg|thumb|280px|Cesarstwo Rzymskie (ciemnoczerwony kolor), [[Septymia Zenobia|Królestwo Palmyry]] (czerwony kolor) oraz [[Cesarstwo galijskie]] (różowy kolor) w 271 roku n.e.]]
[[Plik:Aurelian Walls Rome 2011 1.jpg|thumb|280px|[[Mur Aureliana]] opasający Rzym został zbudowany z powodu wzrostu zagrożenia najazdami barbarzyńców]]
'''Kryzys III wieku''' – szereg wydarzeń politycznych, militarnych, gospodarczych
== Geneza ==
Brak legitymizacji władzy u następców Aleksandra Sewera stał się przyczyną ciągłych rewolt wojskowych i nagłego przekazywania cesarskiej purpury kolejnym kandydatom. Jednym z powodów tego stanu rzeczy była stopniowa militaryzacja cesarstwa, której usiłowali zapobiec bardziej dalekowzroczni doradcy Aleksandra<ref>{{
== Charakterystyka kryzysu ==
Kryzys III wieku historycy nazywają także „wiekiem anarchii”, „okresem przejściowym”, „epoką żołnierzy-cesarzy” lub „monarchią wojskową”<ref>
=== Kryzys polityczny ===
Większość cesarzy dochodziła do władzy drogą wojskowych przewrotów dokonywanych za pomocą armii granicznych. Władcy ci utrzymywali władzę przez kilka miesięcy i ginęli najczęściej z rąk własnych żołnierzy, w trakcie kolejnego przewrotu. W sumie w latach 235–284 co najmniej 51 osób otrzymało, prawomocnie lub nie, tytuł cesarza
W czasie tym stołeczny [[Rzym]] stracił na swym politycznym znaczeniu, gdyż cesarze większość czasu spędzali w prowincjach, broniąc najechanych ziem. Ponieważ władców obwoływały legiony, cesarz nie potrzebował aprobaty senatu czy ludu rzymskiego. Wielu cesarzy tego okresu nawet nie odwiedziło Rzymu w ciągu swoich rządów, rezydując w innych miastach cesarstwa jak [[Nikomedia]], [[Trewir]] czy [[Mediolan]], skąd bliżej było do wciąż zagrożonych najazdami granic.
Linia 17:
=== Kryzys gospodarczy ===
Potrzeba obrony granic przed najazdami plemion germańskich i armii perskiej zmuszała cesarzy do nadmiernego rozbudowania armii, której koszty utrzymania wzrosły i gospodarka rzymska nie była w stanie ich udźwignąć. By utrzymać system zaopatrywania armii, cesarze narzucali na ludność olbrzymie ciężary fiskalne i uzupełniali braki w skarbcu poprzez tzw. „[[psucie monety]]”, tj. wypuszczanie w obieg monety, która zamiast szlachetnych kruszców zawierała dużą domieszkę metali nieszlachetnych. „Psucie monety” prowadziło do [[hiperinflacja|hiperinflacji]], którą próbowano opanować narzędziami gospodarki nakazowej. Z drugiej strony instytucje podatkowe nie chciały pobierać [[podatek|podatku]] w bezwartościowej monecie, a zamiast tego w produktach. [[Gospodarka]] cesarstwa powróciła skutkiem tego w znacznej części do stanu [[handel wymienny|gospodarki towarowej]]. Spowodowało to z kolei upadek miast, zwłaszcza w zachodniej części imperium.
== Przebieg ==
Okres kryzysu można umownie podzielić na 4 podokresy:
* W pierwszym z nich, trwającym od śmierci Aleksandra Sewera (235) do śmierci [[Decjusz (cesarz rzymski)|Decjusza]] (251) charakterystyczne było stopniowe narastanie oznak kryzysu przy równoczesnych bezskutecznych próbach zapobieżenia mu.
* W drugim, trwającym od śmierci cesarza Decjusza (251) do pojmania [[Walerian I|Waleriana I]] (260) chaos ogarniający państwo nasilił się przy równoczesnym
* Trzeci, obejmujący okres [[jedynowładztwo|jedynowładztwa]] [[Galien]]a ([[260]]–[[268]]) charakteryzuje się utrzymaniem (lub nawet narastaniem) oznak upadku przy równoczesnych reformach, zwłaszcza wojskowych, które w przyszłości pozwoliły na przezwyciężenie kryzysu.
* Ostatni podokres, trwający od śmierci Galiena ([[268]]) do objęcia władzy przez [[Dioklecjan]]a ([[284]]) charakteryzuje się stopniowym przezwyciężaniem kryzysu oraz odbudową granic i reformami konsolidującymi państwo.
== Skutki ==
* Trwający dwa wieki proces wzmacniania autorytetu i zakresu władzy cesarskiej uczynił z princepsów władców absolutnych, których głównym oparciem miało stać się zamiast senatu – wojsko. Nową fazę w rozwoju cesarstwa nazwano dominatem (od słowa ''dominus'', czyli „pan”).
* Senat rzymski został ograniczony do administrowania miastem Rzym i dekoracji w systemie nowej władzy.
* Powołano [[Tetrarchia|tetrarchię]] (współrządy 4 cesarzy), dla lepszej ochrony granic wciąż olbrzymiego imperium.
* Reformy administracyjne Dioklecjana zmieniły oblicze cesarstwa: podzielił [[Prowincje rzymskie|prowincje]], zwiększając ich liczbę z 50 do 110 i pogrupował je w 13 [[Diecezja (starożytność)|diecezji]].
* W nowym podziale administracyjnym
* Armia – która osiągnęła niesłychaną liczbę 600 000 żołnierzy – została podzielona na stacjonującą w głębi państwa i graniczną.
* By zwalczyć hiperinflację, wprowadzono nową monetę złotą (''aureus'') i srebrną (''argentus'').
* Ustanowiono dekret o cenach maksymalnych, za którego złamanie groziła kara śmierci.
* Wprowadzono przymus dziedziczenia zawodu z ojca na syna.
* Imperium nieodwracalnie straciło:
** północną część [[Germania Inferior|Germanii Inferior]] (dzisiejszą Holandię, na północ od [[Ren]]u),
** prowincję [[Dacja|Dację]],
** fragment prowincji [[Germania Superior|Górnej Germanii]] (dzisiejsza [[Badenia-Wirtembergia]])
**
**
* Początek kryzysu zakończył epokę [[Pax Romana]], trwającą 265 lat.
Linia 48:
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Iwaszkiewicz | imię = Piotr | tytuł = Władcy i wodzowie starożytności, słownik |
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Zieliński | imię = Tadeusz | tytuł = Cesarstwo rzymskie |
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Cameron | imię = Averil | autor link = Averil Cameron | tytuł = Późne cesarstwo rzymskie |
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Brown | imię = Peter Robert Lamont | autor link = Peter Brown (historyk) | tytuł = Świat późnego antyku. Od Marka Aureliusza do Mahometa | inni = Alicja Podzielna (tłum.) |
* {{
[[Kategoria:Cesarstwo Rzymskie]]
|