Historia Łodzi podczas I wojny światowej: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Rozbudowa |
Rozbudowa |
||
Linia 12:
Ludność tę charakteryzowało znaczne zróżnicowanie narodowościowe i wyznaniowe. W przypadku narodowości wiarygodne dane pochodzą ze spisu ludności przeprowadzonego w 1897 roku. Wówczas 46,4% mieszkańców miasta deklarowało się jako [[Polacy]], 29,4% – jako [[Żydzi]], 21,4% – jako [[Niemcy (naród)|Niemcy]], 2,4% – jako [[Rosjanie]]. Pozostałe 0,4% stanowiła ludność innych narodowości{{odn|Janczak|1980|s=219}}. Pod względem wyznania, według danych z 1914 roku, 51% mieszkańców Łodzi było [[Katolicyzm|katolikami]], 25% – [[Kościoły ewangelickie|ewangelikami]], 23% stanowili wyznawcy [[judaizm]]u, zaś 1% wyznawcy [[Prawosławie|prawosławia]]{{odn|Janczak|1980|s=214}}.
{| class="wikitable" style="float: left; margin-right: 1em; text-align: center"▼
Przed wybuchem wojny Łódź była już miastem wielkoprzemysłowym. Mieściło się w niej ponad 14% wszystkich zakładów przemysłowych działających w Królestwie Polskim, zatrudniających ponad 28% ogółu robotników Królestwa. Dominującą branżą był przemysł bawełniany, w którym w 1913 roku pracowało 70,5% robotników tej branży w Królestwie. Z łódzkich fabryk pochodziło w tymże roku aż 83% produkcji wyrobów bawełnianych w Królestwie{{odn|Puś|Badziak|1980|s=285–286}}. W Łodzi pracowało 10% włókniarzy zatrudnionych w całym Imperium Rosyjskim{{odn|Puś|Badziak|1980|s=285}}.▼
▲{| class="wikitable" style="text-align:center"
|+ Miejsce przemysłu Łodzi w gospodarce Królestwa Polskiego w 1913 roku{{odn|Puś|Badziak|1980|s=286}}
! Przemysł
Linia 56 ⟶ 54:
| '''28,5'''
|}
▲Przed wybuchem wojny Łódź była już miastem wielkoprzemysłowym. Mieściło się w niej ponad 14% wszystkich zakładów przemysłowych działających w Królestwie Polskim, zatrudniających ponad 28% ogółu robotników Królestwa. Dominującą branżą był przemysł bawełniany, w którym w 1913 roku pracowało 70,5% robotników tej branży w Królestwie. Z łódzkich fabryk pochodziło w tymże roku aż 83% produkcji wyrobów bawełnianych w Królestwie{{odn|Puś|Badziak|1980|s=285–286}}. W Łodzi pracowało 10% włókniarzy zatrudnionych w całym Imperium Rosyjskim{{odn|Puś|Badziak|1980|s=285}}.
Miastem zarządzała administracja carska, a jego [[Administratorzy Łodzi|prezydentem]] pozostawał nieprzerwanie od 22 listopada 1882 roku [[Władysław Pieńkowski (urzędnik)|Władysław Pieńkowski]] – w dziejach miasta najdłużej sprawujący rządy [[prezydent]], określany przez współczesnego mu [[Mieczysław Hertz|Mieczysława Hertza]] jako ''sługa i podnóżek władz rosyjskich''{{odn|Hertz|1933|s=8 (PDF – 18)}}{{odn|Danowska (red.)|2014|s=30–31}}. Jak miało się wkrótce okazać, nie sprostał on w najmniejszym stopniu wyzwaniom, które przyniosła Wielka Wojna – uciekł z miasta niedługo po jej wybuchu, pozostawiając jego losy w rękach mieszkańców{{odn|Hertz|1933|s=7 (PDF – 17)}}{{odn|Danowska (red.)|2014|s=29–30}}{{odn|Pawlak|1986|s=181}}{{odn|Stawiszyńska|2016|s=23–31}}.
W lipcu 1914 roku krążyły wśród łodzian pogłoski o możliwej wojnie, jednak traktowano je z niedowierzaniem. {{data|1914-07-30}} wieczorem na murach w mieście zostały rozklejone ogłoszenia o niezwłocznej [[Mobilizacja|mobilizacji]], naznaczonej rozkazem [[Mikołaj II Romanow|Mikołaja II]] na dzień {{data|1914-07-31}}, co spowodowało paniczne przygotowania administracji carskiej do opuszczenia Łodzi{{odn|Stawiszyńska|2016|s=23}}{{odn|Hertz|1933|s=3–4 (PDF – 13–14)}}. W dniu mobilizacji przed świątyniami różnych wyznań wielu łodzian sformowało pochody, które przeszły pod siedzibę Magistratu i rosyjskie koszary. Mimo że w pochodach niesiono portrety cara Mikołaja II i jego rodziny, śpiewano pieśni religijne i wznoszono wiernopoddańcze okrzyki, nie odwiodło to urzędników rosyjskich od zamiaru rychłego wyjazdu z miasta{{odn|Stawiszyńska|2016|s=23}}. Prorosyjskie sympatie mieszkańców Łodzi pogłębiły się na początku sierpnia wraz z napływem uchodźców z [[Kalisz]]a, którzy donosili o wielu ofiarach i ogromnych zniszczeniach w mieście w wyniku ostrzału przez niemiecką [[Artyleria ciężka|ciężką artylerię]]{{odn|Hertz|1933|s=12 (PDF – 22)}}{{odn|Pawlak|1986|s=180}}{{odn|Spodenkiewicz|2014|s=11–12}}.
== Pierwsze cztery miesiące wojny ==
=== Główny Komitet Obywatelski ===
W związku z trwającą ucieczką z Łodzi dotychczasowej carskiej administracji, już {{data|1914-08-01}} ze strony łódzkiego Komitetu Giełdowego i duchowieństwa wszystkich wyznań została wysunięta propozycja powołania w mieście władzy obywatelskiej, co zaowocowało zawiązaniem się (na zebraniu organizacyjnym w Domu Ludowym przy ul. Przejazd 34, ob. [[Ulica Juliana Tuwima w Łodzi|ul. Juliana Tuwima]]) tymczasowej tzw. Rady
* [[Antoni Stamirowski]] – przewodniczący prezydium, prezes Towarzystwa Akcyjnego
* [[Stanisław Silberstein]] – I wiceprzewodniczący prezydium, współwłaściciel Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych [[Markus Silberstein|Markusa Silbersteina]], [[Filantropia|filantrop]],
* inż. [[Tadeusz Sułowski]] – II wiceprzewodniczący prezydium, inżynier elektryk z zakładów
* [[Józef Adamowicz (krajoznawca)|Józef Adamowicz]] – sekretarz GKO, prawnik i ekonomista, nauczyciel, krajoznawca,
* inż. [[Eugeniusz Krasuski]] – sekretarz GKO, inżynier chemik w zakładach Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Przemysłowych [[Ludwik Grohman|Ludwika Grohmana]] przy ul. Emilii (ob. [[Ulica ks. bpa Wincentego Tymienieckiego w Łodzi|ul. ks. bp. Wincentego Tymienieckiego]] 22/26),
* [[Maks Kernbaum]] – skarbnik GKO, współwłaściciel i kierownik zakładów Towarzystwa Akcyjnego Manufaktury Wełnianej „[[Hugo Wulfsohn|Hugo Wulffsohn]]” przy ul. Piotrkowskiej 78,
* [[Juliusz Triebe]] – zastępca skarbnika GKO, [[fabrykant]], współzałożyciel fabryki Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Kapeluszowych „Herman Schlee” przy ul. Targowej 2,
* [[Henryk Barciński]] – współwłaściciel zakładów „Przemysł Wełniany S. Barciński i S-ka” przy ul. Tylnej 4/8, działacz społeczny,
* dr inż. Alfred Biedermann – inżynier chemik, doktor [[Filozofia|nauk filozoficznych]], współwłaściciel Zakładów Przemysłowych Wyrobów Bawełnianych [[Robert Biedermann|Roberta Biedermanna]] przy ul. Widzewskiej (ob. [[Ulica Jana Kilińskiego w Łodzi|ul. Jana Kilińskiego]] 1/3 i 2),
* [[Jan Czeraszkiewicz]] – adwokat, dyrektor Gimnazjum Polskiego (ob. [[I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Łodzi|I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika]]) przy ul. Nowo Cegielnianej (ob. [[Ulica Stanisława Więckowskiego w Łodzi|ul. płk. dr. Stanisława Więckowskiego]] 41), prowadzonego przez Towarzystwo „Uczelnia”,
* [[Karol Eisert]] – przemysłowiec, kolekcjoner dzieł sztuki,
* Gustaw Wilhelm Geyer jr. – współwłaściciel Zakładów Przemysłu Bawełnianego „Ludwik Geyer” SA przy ul. Piotrkowskiej 282/284,
* [[Leon Grohman]] – współwłaściciel zakładów Towarzystwa Akcyjnego Zakładów Przemysłowych Ludwika Grohmana,
* [[Edward Heiman-Jarecki]] – współwłaściciel Przędzalni Bawełny i Farbiarni „Wola” w [[Warszawa|Warszawie]], działacz społeczny, fundator gmachu Gimnazjum Polskiego przy ul. Nowo Cegielnianej (ob. I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika przy ul. płk. dr. Stanisława Więckowskiego 41),
* [[Oskar Kindler]] – współwłaściciel zakładów Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Półwełnianych „R. Kindler” w [[Pabianice|Pabianicach]],
* dr Józef Konic – finansista, wiceprezes łódzkiego Komitetu Giełdowego,
* ks. [[Henryk Przeździecki (duchowny)|Henryk Przeździecki]] – pierwszy [[proboszcz]] [[Parafia św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Łodzi|parafii św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny]] przy [[Ulica Ogrodowa w Łodzi|ul. Ogrodowej]] 22,
* [[Zygmunt Richter]] – współwłaściciel przędzalni i wykańczalni wełny założonych przez [[Józef Richter|Józefa Richtera]] u zbiegu ulic Długiej i Radwańskiej (ob. ul. prof. Bohdana Stefanowskiego 17),
* [[Karol Scheibler III]] – dyrektor naczelny zakładów włókienniczych Towarzystwa Akcyjnego Manufaktur Bawełnianych [[Karol Scheibler|Karola Scheiblera]],
* dr Henryk Trenkner – [[Epidemiologia|epidemiolog]] ze szpitala im. Anny Marii (ob. [[Szpital Pediatryczny im. Janusza Korczaka w Łodzi|Szpital Pediatryczny im. Janusza Korczaka]]),
* dr Ignacy Watten – [[Kardiochirurgia|kardiochirurg]] ze Szpitala Fabrycznego (ob. [[III Szpital Miejski im. dr. Karola Jonschera w Łodzi|III Szpital Miejski im. dr. Karola Jonschera]]),
* [[Józef Wolczyński]] – działacz spółdzielczy i społeczny.
W składzie Komitetu znalazło się zatem dwunastu przedstawicieli [[Kapitalizm|kapitalistycznej]] [[Burżuazja|burżuazji]], dziewięciu – [[Zawód|zawodowej]] [[Inteligencja (społeczeństwo)|inteligencji]] i jeden wywodzący się z [[Proletariat#Terminologia epoki industrialnej|proletariatu]]{{odn|Hertz|1933|s=9 (PDF – 19)}}. Późniejsi krytycy – m.in. historyk prof. Władysław Bortnowski z [[Uniwersytet Łódzki|Uniwersytetu Łódzkiego]] – wskazywali brak reprezentatywności Komitetu oraz [[Egoizm etyczny|etyczny egoizm]], wyrażający się w chęci stanięcia na straży swych interesów, jako motyw podjęcia działania przez większość jego członków. Z takim podejściem polemizuje Paweł Spodenkiewicz, wskazując na zaufanie społeczne, którym łodzianie obdarzyli Komitet{{odn|Spodenkiewicz|2014|s=11–12}}.
=== Bitwa pod Łodzią ===
Linia 90 ⟶ 92:
Mimo że bitwa łódzka toczyła się nie na ulicach miasta, lecz na jego przedmieściach, część pocisków spadła na obszar gęstej zabudowy, zwłaszcza w północnych, wschodnich i centralnych rejonach Łodzi, powodując ofiary śmiertelne i rannych wśród mieszkańców oraz uszkodzenia budynków. W okresie od 17 listopada do 6 grudnia 1914 roku Centralny Komitet Milicji Obywatelskiej odnotował na terenie miasta łącznie 135 ofiar śmiertelnych i 99 rannych{{odn|Stawiszyńska|2016|s=457}}.
{| class="wikitable" style="float: left; margin-right: 1em; text-align: center"
|+ Zabici i ranni w Łodzi w czasie bitwy łódzkiej
! Dzielnica MO || I || II || III || IV || V || VI || VII || VIII || IX || Razem
Linia 107 ⟶ 109:
{| class="wikitable collapsible collapsed"
|+ Nieruchomości uszkodzone podczas bitwy łódzkiej
!
Dzielnica MO ! Lokalizacja
! Numery posesji / obiekty
Linia 304 ⟶ 307:
| {{Lzero|''11''}}
|-
|rowspan=
| ul. Cegielniana <small>(ob. [[Ulica Stefana Jaracza w Łodzi|ul. Stefana Jaracza]] i część [[Ulica Stanisława Więckowskiego w Łodzi|ul. płk. dr. Stanisława Więckowskiego]]<br />do [[Ulica Gdańska w Łodzi|ul. Gdańskiej]])</small>
| 31, 42, 61, 67, 74
Linia 344 ⟶ 347:
| 6
| {{Lzero|1}}
|-
|colspan=2| ''w źródle nie podano dokładnej lokalizacji''
| {{Lzero|23}}
|- style="background:#EAECF0"|
|colspan=2 style="text-align:right"| ''Razem:''
Linia 488 ⟶ 494:
{| class="wikitable collapsible collapsed col-1-text-align-right col-3-text-align-right"
|+ Wydatki i straty wojenne poniesione przez miasto
! style="text-align:center"|
L.p. ! Wyszczególnienie wydatków i strat
! style="text-align:center"| Suma<br />w [[Marka polska|markach polskich]]
|- style="background:#E6E6FF"|
| '''I.'''
Linia 699 ⟶ 706:
== Uwagi ==
{{Uwagi|
<ref name="uwaga1">Prezydent miasta Władysław Pieńkowski nie przyjął propozycji objęcia stanowiska przewodniczącego Rady, tłumacząc się nadmiarem obowiązków, po czym {{data|1914-08-03}} wyjechał z miasta. Ze strony Rady otrzymał tytuł honorowego prezesa.</ref>
<ref name="uwaga2">W 1951 roku została wchłonięta przez przedłużoną w kierunku północnym dwujezdniową [[Ulica Zachodnia w Łodzi|ul. Zachodnią]].</ref>
<ref name="uwaga3">Z uwagi na niewielką długość ulicy numer posesji prawdopodobnie błędny.</ref>
| |||