Krytyczna analiza dyskursu: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8 |
Funkcja sugerowania linków: dodane 7 linków. |
||
Linia 1:
'''Krytyczna analiza dyskursu''' (KAD, {{ang.|critical discourse analysis}}) – subdyscyplina [[językoznawstwo|językoznawstwa]] na pograniczu [[Nauki społeczne|nauk społecznych]] zajmująca się [[dyskurs]]em<ref name=Fairclough1>{{Cytuj książkę |tytuł=Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language |nazwisko=Fairclough |imię=Norman |wydawca=Longman |data=1995 |isbn=978-0582219847}}</ref>. Postrzega go jako kluczowy czynnik w konstrukcji [[życie społeczne|życia społecznego]] posiadający siłę [[Sprawczość|sprawczą]]<ref name="Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej">{{Cytuj książkę | nazwisko = Duszak | imię = Anna | tytuł = Krytyczna analiza dyskursu. Interdyscyplinarne podejście do komunikacji społecznej | wydawca = Universitas | miejsce = Kraków | data = 2008 | strony = 9-29 | nazwisko2 = Fairclough | imię2 = Norman}}</ref>. Osadza jego analizę w kontekście społecznym, kulturowym i historycznym.
KAD ma zastosowanie praktyczne. Skupia się zazwyczaj na zapalnych tematach takich jak [[antysemityzm]], [[etnocentryzm]], [[Gender|nierówności genderowe]], brak obiektywizmu w [[Środki masowego przekazu|mediach]], [[nacjonalizm]], wystąpienia polityczne i [[rasizm]]<ref name=:0/>. Ustalenia badaczy dyskursu były wykorzystywane m.in. w reformie duńskiej edukacji do zmiany obowiązującego w podręcznikach szkolnych wizerunku emigranta{{Fakt|data=2016-09}}, oraz w debacie publicznej w [[Austria|Austrii]] poświęconej współczesnym przejawom antysemityzmu{{Fakt|data=2016-09}}.
== Historia ==
Linia 15:
Ponieważ KAD nie jest bynajmniej jedną ze szkół [[Analiza dyskursu|analizy dyskursu]], lecz raczej szeroko pojętym trybem jej uprawiania, nie posiada też jednolitych ram teoretycznych, które dałoby się w skrócie przedstawić. Możemy jednak wyróżnić kilka jej charakterystycznych cech:
* KAD jest nauką społeczną, która odrzuca [[aksjologia|aksjologiczną]] neutralność prowadzonych przez siebie analiz. Równolegle do nich postępuje działalność odkrywania wzajemnych powiązań praktyk dyskursywnych z [[Władza|władzą]]. KAD wyraża ocenę analizowanych zjawisk.
* KAD, wykorzystując jedną z właściwości nauk społecznych, współdeterminację procesu badawczego i przedmiotu badania, jest także świadomym narzędziem zmiany społecznej. Poprzez sam opis pewnego zjawiska dokonujemy przemiany kontekstu, w którym ono występuje – tzn. zwracamy na nie uwagę, dokonujemy jego wyrwania z tła, nadajemy mu wagi. Tym sposobem szerzymy świadomość dyskursywną i odkrywamy ukryte warstwy dyskursu. Działalność KAD można więc rozpatrywać w kategoriach uświadamiania problemów społecznych, szerzenia o nich wiedzy i usprawniania działania [[Instytucja (socjologia)|instytucji społecznych]].
* KAD nie zajmuje się czystym opisem [[język (mowa)|językowych]] właściwości [[dyskurs]]u. Stają się one przedmiotem jej zainteresowania dopiero, kiedy da się określić rodzaj powiązania pomiędzy strukturami tekstu a strukturami społecznymi. Co więcej, aby dana partia tekstów weszła w zasięg zainteresowania krytycznej analizy dyskursu, musi ona stanowić wyraz pewnego problemu, kwestii nieobojętnej dla życia społecznego, np. konfliktu pomiędzy subkulturami społecznymi, który przejawia się w tym, jak strony te mówią o sobie i jak reprezentują siebie w dyskursie.
== Władza społeczna jako forma kontroli ==
KAD uważa, że pewne [[Grupa społeczna|grupy społeczne]] posiadają, przynajmniej w pewnym stopniu, władzę nad myśleniem i poglądami innych grup<ref name=:0/>. Celem tej kontroli jest zapewnienie uprzywilejowanej grupie lepszej pozycji względem rangi społecznej, zamożności, dostępu do wiedzy itd.<ref>{{Cytuj|redaktor=S. Lukes|tytuł=Power|data=1986}}</ref> Zarazem te same zasoby stają się fundamentem władzy, z którego kontrola jest dzierżona. Zasoby są jednocześnie środkiem i celem. Koło dynamiki społecznej się domyka, struktury władzy się reprodukują.
Powiązania między władzą społeczną a dyskursem są dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, możliwość kontrolowania rozpowszechnionych form dyskursu (prawniczego, medialnego, naukowego, edukacyjnego itd.) sama w sobie stanowi przejaw władzy symbolicznej. Kontrolowanie dyskursu może oznaczać determinowanie kontekstu (np. sędzia, który decyduje o miejscu, dacie i uczestnikach procesu), regulowanie struktury (np. [[nauczyciel]] nakazujący uczniom powtórzenie materiału w grupkach) bądź wybór tematu (np. [[redaktor naczelny]] wybierający nagłówki na pierwszą stronę gazety). „Niemalże wszystkie poziomy i struktury kontekstu, tekstu oraz mowy mogą być w większym lub mniejszym stopniu kontrolowane przez wpływowych mówców, którym zdarza się nadużywać swojej władzy kosztem pozostałych uczestników”<ref name=:0/>.
Po drugie, kształtując formy dyskursu kształtuje się pośrednio umysły innych ludzi. Van Dijk<ref name=:0/> podaje szereg sposobów sprawowania takiej kontroli (przykłady w nawiasach):
Linia 27:
* odbiorcy przyjmują przekonania i opinie osób uchodzących za ekspertów oraz autorytety (studenci na uniwersytecie od profesorów, wierni w kościele od księdza)
* odbiorcy są intelektualnie niezdolni do podważenia lub skrytykowania dyskursu (pacjenci u lekarza, „zwyczajni ludzie” czytający o ociepleniu klimatu)
* nie istnieje alternatywa dla określonego typu dyskursu (państwowa gazeta w totalitarnym reżimie, jedyny [[podręcznik szkolny]] zaaprobowany przez ministerstwo)
* dyskurs wywołuje u odbiorcy określone umysłowe reprezentacje (wieczorne wiadomości informujące telewidzów o „ważnych wydarzeniach z kraju i ze świata”, książka popularnonaukowa tłumacząca czytelnikom podstawy genetyki)
Linia 33:
KAD zajmuje się często dyskursem politycznym<ref>{{Cytuj|autor=J. Wilson|redaktor=D. Schiffrin; D. Tannen; H. E. Hamilton|rozdział=Political Discourse|tytuł=The Handbook of Discourse Analysis|data=2001|miejsce=Oxford|wydawca=Blackwell Publishers|s=398-415}}</ref>, gdzie polityczność może być rozumiana zarówno w sensie węższym (w dyskursie uczestniczą zawodowi politycy) jak i szerszym (dyskurs dotyczy dystrybucji dóbr społecznych i kulturowych). Krytyczna analiza dyskursu politycznego zwraca szczególną uwagę na jego wymiar [[Ideologia|ideologiczny]], gdyż ideologie przekształcają znaczenie powszechnie używanych słów. Na przykład pojęcie ''wychowania'' inaczej będzie używane przez ministra edukacji identyfikującego się jako liberał, a inaczej przez ministra należącego do obozu konserwatywnego.
KAD w kontekście politycznym szuka poza tym odpowiedzi na pytania, jakie instytucje kontrolują dostęp do forum publicznego, jak na forum publicznym reprezentowane są poszczególne [[Grupa interesu|grupy interesu]], w jakich ramach mieszczą się wypowiedzi polityczne uznawane za dopuszczalne. Przedmiotem takich badań będzie też oczywiście zagadnienie [[Poprawność polityczna|poprawności politycznej]].
== Przypisy ==
| |||