|
'''Heloci''' ([[gr.]] εἵλωτες ''heilotes'' - jeniec)<ref>[https://web.archive.org/web/20150330133714/http://slownik-online.pl/kopalinski/C05DDCBDE6F75DE6C12565DD0048A4BA.php ''Słownik Wyrazów Obcych'']. Według [[Benedetto Bravo]], [[Ewa Wipszycka]], ''Historia Starożytnych Greków'', t. 1, s. 147 : "Nazwa ''heilotes'' (heloci), określająca ludność zależną w polis spartańskiej, jest niejasna."</ref> – jedna z warstw ludności [[Sparta|Sparty]], składająca się z mieszkańców podbitej [[Lakonia|Lakonii]] i [[Mesenia|Mesenii]].
Przywiązani do ziemi [[niewolnictwo|niewolnicy]]<ref>[[Ustrój polityczny Aten (Stary Oligarcha)|Ustrój Aten]] (1,11) używa określenia ''δοῦλος'' (niewolnik).</ref>, byli podstawową siłą roboczą na spartańskiej wsi, pracującą na utrzymanie [[spartiaci|spartiatów]] ([[hoplici|hoplitów]]). Mieli ograniczone prawa, nie posiadali wolności osobistej, nie można było ich sprzedać (byli własnością państwa). Uprawiali ziemię spartiatów, z czego 100% plonów mogli wykorzystywać na własne utrzymanie<ref>"[[Tyrtajos]] mówi o czasach przed drugą [[wojny meseńskie|wojną meseńską]], że Meseńczycy musieli oddawać połowę plonów, co przy niskiej wówczas wydajności ziemi musiało być bardzo ciężkie, pozostawiano helotom minimum niezbędne do biologiczne go przetrwania. Natomiast [[Plutarch]] wspomina o stałej daninie w naturze od helotów lakońskich, której wysokości nie wolno było podnosić. Była to wersja dla helotów znacznie dogodniejsza, dająca szansę wzbogacenia (obserwować to możemy zwłaszcza po dłuższym okresie, gdy technika uprawy roli poszła naprzód, a daniny pozostały nie zmienione)." ''Historia Starożytnych Greków'', t. I, s. 223.</ref>. Wolno im było zakładać rodziny, gdyż zwiększali w ten sposób swoją liczebność i jednocześnie tak cenną dla Spartan siłę roboczą. Mogli posiadać skromny majątek oraz praktykować swoją [[religia|religię]]. Poza tym heloci byli obowiązani do osobistych posług wobec Spartan (towarzyszyli na przykład swym panom w czasie wypraw wojennych jako [[peltasta|lekkozbrojni]]), wykonywania prac drewną, stawania do robót publicznych na wezwanie władz<ref>''Historia Starożytnych Greków'', loc. cit. [[Bitwa pod Platejami|Pod Platejami]] miało być 5 tysięcy Spartan i 35 tysięcy lekkozbrojnych helotów ([[Herodot]] ks. 9, 28).</ref>.
Heloci zasłużeni wobec Sparty mogli uzyskać wyzwolenie, którego indywidualny Spartanin nie mógł im przyznać. W źródłach można spotkać kilka określeń dla różnych kategorii helotów zmieniających status: ''aphetai'' (wyzwoleni), ''adespotoi'' ("bez panów"), ''desposionautai'' (związani z flotą) i ''neodamodeis'' ("nowi członkowie demosu"). Brak danych, wedle jakich kryteriów przydzielano do nich i czym się różniły one między sobą<ref>''Historia Starożytnych Greków'', loc. cit.</ref>.
Obawa buntu helotów był jednym z podstawowych czynników determinujących charakter całego życia spartańskiego<ref>''Poddani bowiem Tesalów, tzw. [[Penestae|penestowie]], często przeciw nim bunty podnosili, podobnie jak i przeciw Lakończykom heloci; przecież ci nieustannie czyhają niejako aby wykorzystać nieszczęścia swych panów.'' [[Arystoteles]], ''[https://www.academia.edu/12461747/ARYSTOTELES_POLITYKA_EDYCJA_KOMPUTEROWA_WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL_MAIL_HISTORIAN_at_Z.PL_MMIV Polityka]'' II, 6, 2. ''(...) heloci często się buntują'' (tamże, II, 7, 8).</ref>. Spartanie niechętnie udawali się na dalekie wyprawy<ref>Widać to z odpowiedzi, którą [[Kleomenes I]] miał dać [[Arystagoras]]owi: ''Gościu z Miletu, oddal się ze Sparty przed zachodem słońca; bo nierozumną czynisz propozycję Lacedemończykom, chcąc ich powieść drogą, która od morza trwa trzy miesiące.'' ([[Herodot]] ks. 5, 50)</ref>, byli przeciwni udziałowi w konfliktach, które wymagałyby wysyłania dużej armii, część jej była potrzebna do pilnowania helotów.
[[Tukidydes]] opisuje sytuację, gdy ''szukali Lacedemończycy pozoru dla wysłania z kraju helotów, którzy korzystając ze złej sytuacji Sparty, kiedy Pilos i mietek znajdowało się w rękach nieprzyjaciela, mogliby wywołać rozruchy. Lękając się ich natury buntowniczej i ich wielkiej liczby, albowiem przy wszystkich prawie decyzjach liczą się Lacedemończycy z zagadnieniem helotów – uciekli się nawet raz do podstępu. Tych helotów, którzy według własnego mniemania odznaczyli się na wojnie, wezwali do zgłoszenia się. Zapowiedzieli, że dadzą im wolność. W rzeczywistości miała to być próba: sądzili bowiem, że ci heloci, którzy najbardziej pragną wolności, pierwsi także ośmielą się zbuntować przeciw Lacedemończykom. Wybrano z nich około dwóch tysięcy; z wieńcami na głowie obchodzili oni świątynie jako ci, którzy mają być wyzwoleni; niedługo potem zniknęli i nikt nie wiedział, co się z nimi stało''<ref>''Wojna peloponeska''] IV, 80. Por. [[Ryszard Kulesza (historyk)|Ryszard Kulesza]], [http://otworzksiazke.pl/images/ksiazki/sparta/sparta.pdf ''Sparta V - IV wieku p.n.e''], s. 50. W innym miejscu (VII, 19) Tukidydes podaje ''Lacedemończycy wysyłali pod wodzą Spartiaty Ekkritosa około sześciuset hoplitów wybranych spomiędzy doborowych helotów i neodamodów''. "Służba w charakterze hoplity wymagała ćwiczeń, co oznacza, iż helotów jakoś różnicowano, skoro dawano im do rąk broń (chyba że szkolono ich tak, jak w Rzymie [[gladiator]]ów)." Kulesza, s. 56.</ref>.
Zawierając [[pokój Nikiasza]] Ateny i Sparta zawarły także przymierze, zobowiązujące obie strony do wzajemnej pomocy w razie ataku państwa trzeciego. Znaczący był punkt o udzieleniu pomocy Sparcie także w wypadku buntu helotów: ''Jeśli zaś zbuntują się niewolnicy'' (''ἡ δουλεία ἐπανιστῆται''), ''Ateńczycy przyjdą Lacedemończykom w miarę swych sił z pomocą''<ref>''Wojna peloponeska'' V, 23.</ref>, przy braku zobowiązania wzajemnego.
== Zobacz też ==
* [[Krypteja]]
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
|
