Żywotek: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian |
|||
Linia 6:
== Krój ==
Żywotek wykonany jest z [[aksamit]]u, najczęściej w czarnym kolorze, także bordowym, granatowym, ciemnej zieleni i brązie. Cały żywotek jest usztywniony [[Tektura|tekturą]] i podszyty [[Płótno|płócienną]] lub [[Len|lnianą]] podszewką. Żywotek uszyty jest z pięciu części. Tylna część żywotka, zwana jest ''opleckiem'' ze ''szczytkiem'' (trójkątne wycięcie pośrodku). Do ''oplecka'' przyszyte są przednie części – dwie ''przedniczeki'', połączonych z góry z ''opleckiem'' ramiączkami<ref>{{Cytuj |autor = Józef Gajek |tytuł = Atlas polskich strojów ludowych |data = 1954 |wolumin = cz. 3, wyd. II |wydawca = PTL}}</ref>.
Krój żywotka ulegał zmianom. Najstarsze, z pierwszej połowy XIX wieku miały 7 cm wysokości, współczesne dochodzą do 20–25 cm<ref name=":4">{{Cytuj |autor = Małgorzata Kiereś |tytuł = Strój ludowy górali wiślańskich |data = 2002 |miejsce = Wisła |kropka = S.74,75}}</ref>. [[Plik:Żywotek, strój cieszyński, detal 01.jpg|mały|Wypukły haft o motywach roślinnych na żywotku (detal)]]
Linia 17:
Żywotek starszego typu był obszywany srebrnym lub złotym [[Galon (pasmanteria)|galonem]], [[Sutasz|sutaszem]] lub tasiemką. Do haftowania używano srebrnych lub złotych nici, które często przyozdabiano drobnymi metalowymi i szklanymi perełkami, cieniutkimi posrebrzanymi i pozłacanymi sprężynkami, rureczkami lub malutkimi cekinami. Najstarszy typ haftu zapożyczony z bogatych wzorów mieszczańskich to okazały pełny, wypukły haft o motywach roślinnych (stylizowane kwiaty, liście, kłosy)<ref name=":0" />.
Kobiety uczyły się haftu czasem w [[Zakon|przyzakonnych]] szkołach<ref>{{Cytuj |autor = Marian Dębiniok |tytuł = O Góralach, Wałachach, Lachach i Lachach na Śląsku Cieszyńskim |data = 2010 |wydawca = Vydavatelstvi Regio, Muzeum Śląska Cieszyńskiego}}</ref>, zwykle jednak od starszych, doświadczonych hafciarek. Hafciarki żywotków używały prostego urządzenia zwanego ''rómka'' (ramka), czyli krosna hafciarskiego<ref>{{Cytuj |autor = Rys. Ewa Milerska |tytuł = Haft na żywotku cieszyńskim |data = 1985 |wydanie = Sekcja Folklorystyczna przy Zarządzie Głównym PZKO |opis = s. 1 |miejsce = Czeski Cieszyn |kropka = Zeszyt XIII}}</ref>. [[Plik:Janina Marcinkowa-żywotek-haft-Cieszyn.jpg|mały|[[Janina Marcinkowa]] – etnografka, haftująca żywotek.]]
Umiejętność wyszywania była powszechna, jednak najzdolniejsze osoby robiły to w celach zarobkowych. Zwykle były to kobiety uboższe, nie posiadające ziemi. Prawie w każdej wsi była hafciarka specjalizująca się w hafcie na żywotkach, z której usług korzystały inne kobiety<ref>{{Cytuj |autor = E. Milerska |tytuł = Haft na żywotku cieszyńskim}}</ref>.
Z biegiem lat nie tylko zmieniał się krój żywotka. Ze względu na małą dostępność nici i taśm ozdobnych, w okresie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] starszy typ haftu złotą i srebrną nicią zaczął być zastępowany haftem kolorową nicią jedwabną<ref>{{Cytuj |autor = Dorota Simonides, Piotr Kowalski |tytuł = Kultura ludowa śląskiej ludności rodzimej |data = 1991 |data dostępu = 2021-11-13 |isbn = 83-85218-52-1 |miejsce = Wrocław |wydawca = Volumen |s = 152 |oclc = 31608266 |url = https://www.worldcat.org/oclc/31608266}}</ref>. Zwiększyła się natomiast powierzchnia zdobiona. Zmianom uległy również motywy dekoracyjne. W dalszym ciągu były to [[Ornament (sztuka)|ornamenty]] roślinno-kwiatowe, ale haft stawał się mniejszy i delikatniejszy<ref name=":4" />.
Powstawanie, od lat 50-tych XX wieku licznych zespołów folklorystycznych, jak np. [[Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej]] czy [[Zespół Pieśni i Tańca „Olza”|Zespół „Olza”]] na Zaolziu, ich wzrastająca popularność spowodowała wzrost zapotrzebowanie na nowe stroje ludowe. Wzrosło także w środowisku cieszyńskim zainteresowanie sprawianiem kobiecych strojów cieszyńskich w celach prywatnych na przykład na śluby, [[Konfirmacja|konfirmacje]], bale.
| |||