Izrael: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
Kelvin (dyskusja | edycje)
Kelvin (dyskusja | edycje)
redakcyjne, WP:SK+ToS+mSK+Bn+mSI.v2, szablon
Linia 1:
<small></small>{{Inne znaczenia|państwa w Azji|[[Izrael (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tego słowa]]}}
{{Państwo infobox
|nazwa_oryginalna = {{j|he|מדינת ישראל}}<br /><small>[[Transkrypcja (językoznawstwo)|trb.]]</small> Medinat Jisra’el
|nazwa_polska = Państwo Izrael
|flaga_obraz = Flag of Israel.svg
|herb_obraz = Coat of arms of Israel.svg
|nazwa_dopełniacz = Izraela
|p1 lata_istnienia =
|p1_flaga dewiza =
|lata_istnienia dewiza_język =
|n1 dewiza_polski =
|n1_flagalokalizacja_obraz = Israel in its region = (de-facto).svg
|dewizakonstytucja = [[Ustawa Zasadnicza = Izraela]]
|dewiza_językpaństwo =
|język_urzędowy = [[język hebrajski|hebrajski]]<ref>Do 2018 językiem urzędowym (oprócz [[język hebrajski|hebrajskiego]]) był jeszcze [[język arabski]].</ref>{{r|gw20180720}}
|dewiza_polski =
|stolica = [[Jerozolima]]<ref group=uwaga name=stolica>Kwestia stolicy Izraela jest sprawą kontrowersyjną. Siedzibą władz i konstytucyjną stolicą jest [[Jerozolima]], jednak międzynarodowoprawny status tego miasta nie został dotąd uregulowany; [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] nie uznaje suwerenności Izraela nad wschodnią, należącą do [[Zachodni Brzeg|Zachodniego Brzegu]] Jerozolimą, odmawia też uznania Jerozolimy za stolicę Izraela. Dlatego większość przedstawicielstw dyplomatycznych mieści się w [[Tel Awiw-Jafa|Tel Awiwie]].</ref><ref name="britannica">{{Cytuj stronę |url = https://www.britannica.com/place/Israel |tytuł = Israel |opublikowany = britannica.com |język = en |data dostępu = 2019-08-01}}</ref><ref name="pwn">{{encyklopedia PWN|id = 4169059|tytuł=Izrael|data dostępu=2019-08-01}}</ref>
|lokalizacja_obraz = Israel in its region (de-facto).svg
|konstytucja = [[Ustawa Zasadnicza Izraela]]
|państwo =
|język_urzędowy = [[język hebrajski|hebrajski]]<ref>Do 2018 językiem urzędowym (oprócz [[język hebrajski|hebrajskiego]]) był jeszcze [[język arabski]].</ref>{{r|gw20180720}}
|język_używany = hebrajski, arabski
|stolica = [[Jerozolima]]<ref group=uwaga name=stolica>Kwestia stolicy Izraela jest sprawą kontrowersyjną. Siedzibą władz i konstytucyjną stolicą jest [[Jerozolima]], jednak międzynarodowoprawny status tego miasta nie został dotąd uregulowany; [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] nie uznaje suwerenności Izraela nad wschodnią, należącą do [[Zachodni Brzeg|Zachodniego Brzegu]] Jerozolimą, odmawia też uznania Jerozolimy za stolicę Izraela. Dlatego większość przedstawicielstw dyplomatycznych mieści się w [[Tel Awiw-Jafa|Tel Awiwie]].</ref><ref name="britannica">{{Cytuj stronę |url = https://www.britannica.com/place/Israel |tytuł = Israel |opublikowany = britannica.com |język = en |data dostępu = 2019-08-01}}</ref><ref name="pwn">{{encyklopedia PWN|id = 4169059|tytuł=Izrael|data dostępu=2019-08-01}}</ref>
[[Tel Awiw-Jafa|Tel Awiw]]
|ustrój_polityczny = [[demokracja parlamentarna]]
|typ_państwa = [[republika]]
|głowa_państwa = [[Jicchak Herzog]]
|głowa_państwa_opis = [[Prezydent Izraela|prezydent]]
|status_terytorium =
|zależne_od =
|głowa_terytorium =
|głowa_terytorium_opis =
|w_imieniu_tekst =
|w_imieniu_urząd =
|w_imieniu =
|szef_rządu = [[Naftali Bennett]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Koniec ery Netanjahu. Naftali Bennett na czele rządu Izraela |data dostępu = 2021-06-13 |opublikowany = www.rmf24.pl |url = https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-koniec-ery-netanjahu-naftali-bennett-na-czele-rzadu-izraela,nId,5294400 |język = pl}}</ref>
|szef_rządu_opis = [[Premierzy Izraela|premier]]
|w_imieniu_tekst2 =
|w_imieniu_urząd2 =
|w_imieniu2 =
|powierzchnia = 20 &nbsp;770<ref group=uwaga name=powierzchnia>20 &nbsp;770 km² w granicach uznawanych międzynarodowo, 22 &nbsp;072 km² w granicach deklarowanych, co obejmuje [[Wzgórza Golan]] z [[Farmy Szeba|Farmami Szeba]] (ok. 1200 km²) i [[Wschodnia Jerozolima|Jerozolimę Wschodnią]] (ok. 64 km²).</ref>
|powierzchnia_wód = 2%
|powierzchnia_miejsce = 144
|ludność = 8 &nbsp;834 &nbsp;700<ref name=wzrost>{{cytuj stronę| |url = http://www.cbs.gov.il/reader/mainind/indengnew.html |tytuł = Central Bureau of Statistics |praca = Main society indicators |opublikowany = 2018-05-03 |język = en |data dostępu = 2018-05-04}}</ref>
|gęstość = 377
|gęstość_miejsce |ludność_rok = 2018
|ludność_roknarodowości = [[Żydzi]], [[Arabowie]] i = 2018inni
|ludność_miejsce = 98
|narodowości = [[Żydzi]], [[Arabowie]] i inni
|ludność_miejscepkb_rok = 982017
|pkb = {{zmiana|wzrost}}351 mld<ref name="IMF">{{cytuj stronę| |url = https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=33&pr.y=11&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=436&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |tytuł = World Economic Outlook, April 2018 |autor = International Monetary Fund |język = en |data dostępu = 2018-05-04}}</ref> [[dolar amerykański|USD]]
|pkb_rok = 2017
|pkb_osoba = {{zmiana|wzrost}}40 258{{r|IMF}} [[dolar amerykański|USD]]
|pkb = {{zmiana|wzrost}}351 mld<ref name="IMF">{{cytuj stronę| url = https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=33&pr.y=11&sy=2016&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=436&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a= |tytuł = World Economic Outlook, April 2018 |autor = International Monetary Fund |język = en |data dostępu = 2018-05-04}}</ref> [[dolar amerykański|USD]]
|dewiza_polski pkb_ppp_rok = 2017
|pkb_osoba = {{zmiana|wzrost}}40 258{{r|IMF}} [[dolar amerykański|USD]]
|pkb_ppp_osobapkb_ppp = {{zmiana|wzrost}}36317 240mld{{r|IMF}} [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
|pkb_ppp_rok = 2017
|pkb_ppp pkb_ppp_osoba = {{zmiana|wzrost}}31736 mld240{{r|IMF}} [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
|utworzenie_sposób = [[niepodległość]]
|pkb_ppp_osoba = {{zmiana|wzrost}}36 240{{r|IMF}} dolarów międzynar.
|od_kogo = spod [[Palestyna (mandat)|brytyjskiego mandatu]] [[Liga Narodów|Ligi Narodów]]
|utworzenie_sposób = [[niepodległość]]
|utworzenie_data = 14 maja 1948
|od_kogo = spod [[Palestyna (mandat)|brytyjskiego mandatu]] [[Liga Narodów|Ligi Narodów]]
|utworzenie_data likwidacja_sposób = 14 maja 1948
|likwidacja_sposóbprzez_kogo =
|przez_kogo likwidacja_data =
|likwidacja_data religia_dominująca = [[judaizm]]
|religia_dominującawaluta_nazwa = [[judaizmNowy izraelski szekel]]
|waluta_nazwa waluta_symbol = [[Nowy izraelskiILS szekel]](NIS)
|waluta_symbolUTC = ILS+2 – zima<br />UTC +3 – (NIS)lato
|UTC hymn = +2<center>[[Plik:Hatikvah – zimainstrumental.ogg]]<br /center>UTC +3 –[[Hymn latoIzraela|Hatikwa]]
|hymn_nazwa_polska = Nadzieja
|hymn = <center>[[Plik:Hatikvah instrumental.ogg]]</center>[[Hymn Izraela|Hatikwa]]
|hymn_nazwa_polskakod_ISO = NadziejaIL
|kod_ISO domena = IL[[.il]]
|domena kod_samochodowy = [[.il]]IL
|kod_samochodowy kod_samolotowy = IL4X
|kod_samolotowy numer_kierunkowy = 4X+972
|numer_kierunkowyterytoria_zależne = [[Strefa = +972Gazy]]
|terytoria_autonomiczne = [[Autonomia Palestyńska]]
|terytoria_zależne = [[Strefa Gazy]]
|mapa_obraz = Israel CIA map PL.png
|terytoria_autonomiczne = [[Autonomia Palestyńska]]
|mapa_obrazuwagi = Israel CIA map PL.png
|uwagi commons = Category:Israel
|commons = Category:Israel
}}
'''Izrael''' ({{w języku|he|יִשְרָאֵל}} ''Jisra’el''), oficjalnie '''Państwo Izrael''' ({{w języku|he|מְדִינַת יִשְרָאֵל}} {{wymowa|He-Medinat Israel.ogg}} ''Medinat Jisra’el'') – państwo na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]], położone w [[Azja Zachodnia|Azji Zachodniej]] na wschodnim brzegu [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]]. Graniczy na północy z [[Liban]]em, na północnym wschodzie z [[Syria|Syrią]], na wschodzie z [[Jordania|Jordanią]] i na południowym zachodzie z [[Egipt]]em. Przylega do niego również [[Palestyna (państwo)|Palestyna]], czyli [[Zachodni Brzeg]] oraz [[Strefa Gazy]] kontrolowane przez tymczasową strukturę administracyjną: [[Autonomia Palestyńska|Palestyńskie Władze Narodowe]] zwane potocznie Autonomią Palestyńską. Zewnętrzne granice Palestyny są kontrolowane przez władze izraelskie. Izrael pomimo stosunkowo małej powierzchni jest dość zróżnicowany demograficznie<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Skolnik |imię = Fred |tytuł = Encyclopedia Judaica |wydanie = 2 |wydawca = Macmillian |miejsce = |rok = 2007 |tom = 9 |strony = 132–232 |isbn = 0028659287}}</ref>. W populacji liczącej 7,66 miliona większość stanowią [[Żydzi]] (75%)<ref name=wzrost />. Drugą co do wielkości grupę stanowią [[Arabowie]] (20%). Mniejszą grupą etniczną są [[Samarytanie]]. Pod względem wyznaniowym w Izraelu występuje duże zróżnicowanie – obok [[judaizm|żydów]] mieszkają również [[muzułmanin|muzułmanie]] (Arabowie), [[chrześcijaństwo|chrześcijanie]] i [[druzowie]], jak również inne mniejsze grupy religijne.
 
Współczesne państwo Izrael ma swoje religijne korzenie w [[Ziemia Izraela|Ziemi Izraela]] ({{w języku|he|ארץ ישראל}} ''Erec Jisrael''), która przez 3000 lat zajmowała centralne miejsce w [[judaizm]]ie<ref name=judaism101>{{cytuj stronę| |url = http://www.jewfaq.org/israel.htm |tytuł = The Land of Israel |autor = Tracey R. Rich |praca = Judaism 101 |język = en |data dostępu = 1 lutego 2009}}</ref>. Nowożytnym ruchem politycznym, który dążył do powstania państwa Izrael był [[syjonizm]], datowany od 1884, kiedy w [[Katowice|Katowicach]] odbył się zjazd stowarzyszeń [[Chowewej Syjon|Miłośników Syjonu]] (Chowewej Syjon) z całej Europy. Na tymże zjeździe przywództwo objął [[Samuel Mohylewer]] i tu zapadły decyzje o powrocie Żydów do Palestyny i o finansowym wspieraniu emigrantów<ref>Jan Dziadul, ''Burz zbudowane, odbuduj zburzone'', [w:] „Polityka”, 2015, nr 37, s. 58.</ref>.
 
W okresie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] Wielka Brytania, walcząca z władającym terenami współczesnego Izraela [[Imperium Osmańskie|Imperium Osmańskim]], wydała tzw. [[Deklaracja Balfoura|Deklarację Balfoura]], zakładającą utworzenie w [[Palestyna|Palestynie]] „żydowskiej siedziby narodowej”. Po zakończeniu wojny [[Liga Narodów]] zgodziła się na stworzenie [[Palestyna (mandat)|Mandatu Palestyny]] pod brytyjskim protektoratem, z celem spełnienia wspomnianej obietnicy.
Linia 83 ⟶ 77:
Podczas okresu trwania [[Palestyna (mandat)|mandatu]], przybyło na te tereny około 480 tysięcy [[Żydzi|Żydów]], z których około 90% pochodziło z Europy. Stanowiło to większość z ok. 650 tysięcy Żydów obecnych na tych ziemiach w momencie ogłoszenia niepodległości<ref>{{Cytuj |tytuł = Aliyah Bet (1939-1948) |data dostępu = 2019-07-31 |opublikowany = Jewish Virtual Library |url = https://www.jewishvirtuallibrary.org/aliyah-bet-1939-1948}}</ref>. Ta masowa imigracja, w [[Historia powszechna (1918–1939)|dwudziestoleciu międzywojennym]] oraz podczas [[II wojna światowa|II wojny światowej]], zmieniła znacznie strukturę ludności i była jedną z przyczyn konfliktu ze stanowiącą do tej pory dominującą większość mieszkańców [[Arabowie|arabską]] ludnością [[Palestyna (mandat)|Palestyny]], co przejawiało się w atakach na Żydów i antybrytyjskich powstaniach. Opór [[Palestyńczycy|Palestyńczyków]] sprawił, że [[Imperium brytyjskie|Brytania]] zaczęła ograniczać imigrację [[Żydzi|żydowską]], co doprowadziło do wymierzonych w nią ataków skrajnych organizacji [[Syjonizm rewizjonistyczny|syjonistycznych]] – [[Irgun Cewai Leumi|Irgun]] i [[Lechi]]. Nie potrafiąc doprowadzić do pogodzenia zwaśnionych społeczności [[Palestyńczycy|arabskiej]] i [[Żydzi|żydowskiej]], Brytania przekazała sprawę Palestyny [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|Organizacji Narodów Zjednoczonych]].
 
W 1947 [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] zgodziła się na [[Sprawa Izraela i Palestyny w Organizacji Narodów Zjednoczonych|podział Palestyny]] na dwa państwa: żydowskie i arabskie<ref>{{cytuj stronę| |url = http://avalon.law.yale.edu/20th_century/res181.asp |tytuł = United Nations General Assembly Resolution 181 |autor = United Nations General Assembly |praca = The Avalon Project |opublikowany = 29 listopada 1947 |język = en |data dostępu = 1 lutego 2009}}</ref>. 14 maja 1948 (5 ijar 5708)<ref group="uwaga">„Dzień niepodległości” obchodzony jest w Izraelu, jak i w diasporze, według [[kalendarz żydowski|kalendarza żydowskiego]], 5 dnia miesiąca [[ijar]], a co za tym idzie jest świętem ruchomym według [[kalendarz gregoriański|kalendarza gregoriańskiego]]. (Dla przykładu w roku 2009 obchodzony był dnia 29 kwietnia, a w roku 2010 przypadł na 19 kwietnia.).</ref> zgodnie z decyzją ONZ [[proklamacja niepodległości Izraela|państwo Izrael proklamowało niepodległość]], jednak okoliczne państwa arabskie odmówiły zaakceptowania planu i rozpoczęły wojnę, włączając się w trwające od ogłoszenia decyzji ONZ walki. [[I wojna izraelsko-arabska]] potwierdziła niepodległość i poszerzyła granice państwa żydowskiego poza zasięg przewidziany przez plan ONZ. Od tamtej pory do dzisiaj Izrael nieustannie tkwi w [[konflikt izraelsko-arabski|konflikcie]] z wieloma ościennymi państwami arabskimi. Przez ten czas prowadził kilka [[Wojny izraelsko-arabskie|wojen]]<ref name="wars">{{cytuj stronę| |url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/31439/Arab-Israeli-wars |tytuł = Arab-Israeli wars |praca = Britannica Online Encyclopedia |język = en |data dostępu = 1 lutego 2009}}</ref>. Od swego powstania granice Izraela ze wszystkimi sąsiednimi państwami były tematem sporów. Jednakże Izrael podpisał traktaty pokojowe z [[traktat pokojowy izraelsko-egipski|Egiptem]] i [[Jordańsko-izraelski traktat pokojowy|Jordanią]], podejmowano także wysiłki mające doprowadzić do pokoju z [[Palestyńczycy|Palestyńczykami]]<ref name="asser">{{cytuj stronę| |url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/6669545.stm |tytuł = Obstacles to peace: Borders and settlements |autor = Martin Asser |praca = BBC News |opublikowany = 25 maja 2007 |język = en |data dostępu = 1 lutego 2009}}</ref>.
 
Izrael jest [[demokracja pośrednia|demokratyczną]] republiką [[system parlamentarno-gabinetowy|parlamentarno-gabinetową]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Rummel |imię = Rudolph J. |tytuł = Power Kills: Democracy As a Method of Nonviolence |wydawca = Transaction Publishers |rok = 1997 |strony = 257 |isbn = 0765805235 |cytat = „Obecna lista liberalnych demokracji obejmuje: Andorę, Argentynę,... Cypr,... Izrael...” |język = en}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=70&release=317 |tytuł = Global Survey 2006: Middle East Progress Amid Global Gains in Freedom |praca = Freedom House |opublikowany = 19 grudnia 2005 |język = en |data dostępu = 1 lutego 2009}}</ref>. [[Władza wykonawcza]] spoczywa w rękach [[premierzy Izraela|premiera]], stojącego na czele [[Rząd Izraela|rządu]]. [[Władza ustawodawcza]] jest podzielona pomiędzy rząd i parlament ([[Kneset]]). Pod względem nominalnej wartości [[Produkt krajowy brutto|PKB]] gospodarka państwa znajduje się na 44. miejscu wśród największych gospodarek świata<ref>{{cytuj stronę| |url = http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/GDP.pdf |tytuł = Gross domestic product 2007 |praca = The World Bank |opublikowany = 10 września 2008 |język = en |data dostępu = 1 lutego 2009}}</ref>. Izrael zajmuje [[Lista państw świata według wskaźnika rozwoju społecznego|19. miejsce]] w rankingu [[Wskaźnik rozwoju społecznego|wskaźnika HDI]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Table1.pdf |tytuł = Human Development Indices: A statistical update 2008 – HDI rankings |praca = United Nations Development Programme |opublikowany = 2010 |język = en |data dostępu = 8 maja 2011}}</ref>, a 96. w rankingu [[wolność prasy|wolności prasy]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rsf.org/article.php3?id_article=24025 |tytuł = The ranking |praca = Reporters Without Borders |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20071017110631/http://www.rsf.org/article.php3?id_article=24025 |zarchiwizowano = 2007-10-17 |data dostępu = 1 lutego 2009 }}</ref>. [[Jerozolima]] jest stolicą państwa (proklamowaną w 1950), siedzibą rządu i największym miastem{{r|britannica|pwn}}, podczas gdy finansowym centrum Izraela jest [[Tel Awiw-Jafa|Tel Awiw]]. Jednakże ostateczny status Jerozolimy jest niewyjaśniony i z tego powodu większość państw, w tym Polska, nie uznaje jej za stolicę Izraela<ref group=uwaga name=stolica /><ref>[https://www.science.co.il/Embassies.php Lista placówek dyplomatycznych w Izraelu] (Israel Science and Technology).</ref><ref name=CIA>{{cytuj stronę |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html |tytuł = The World Factbook: Israel |data = 2019-04-16 |opublikowany = [[Centralna Agencja Wywiadowcza|CIA]] |data dostępu = 2019-04-19}}</ref><ref name=ONZ>{{cytuj stronę |url = https://www.un.org/ga/search/view_doc.asp?symbol=a/72/49(Vol.I) |tytuł = Resolutions and Decisions adopted by the General Assembly during its seventy-second session Volume I Resolutions 12 September – 24 December 2017 |opublikowany = [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] |data dostępu = 2019-07-31}}</ref><ref name=TVN24>{{cytuj stronę |url = https://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/waszczykowski-polska-uwaza-ze-stolica-izraela-jest-tel-awiw,796436.html |tytuł = Polska „w dalszym ciągu uważa, że stolicą Izraela jest Tel Awiw” |data = 2019-06-12 |opublikowany = [[TVN24]] |data dostępu = 2019-07-31}}</ref>.
 
W grudniu 2017 [[Prezydenci Stanów Zjednoczonych|prezydent Stanów Zjednoczonych]] [[Donald Trump]] oficjalnie uznał Jerozolimę za stolicę Izraela i wydał [[Departament Stanu Stanów Zjednoczonych|Departamentowi Stanu]] polecenie rozpoczęcia procedury przenoszenia amerykańskiej ambasady do tego miasta, na mocy uchwalonej w 1995 [[Ustawa o ambasadzie w Jerozolimie|ustawy o ambasadzie w Jerozolimie]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.gpo.gov/fdsys/pkg/PLAW-104publ45/html/PLAW-104publ45.htm |tytuł = Jerusalem Embassy Act of 1995 |opublikowany = gpo.gov |data dostępu = 2017-12-07}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.theguardian.com/world/2017/dec/06/trump-recognise-jerusalem-israel-capital-move-us-embassy-white-house |tytuł = Donald Trump to recognise Jerusalem as Israel’s capital and move US embassy |opublikowany = theguardian.com |język = en |data dostępu = 2017-12-07}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.foxnews.com/politics/2017/12/06/trump-officially-recognizes-jerusalem-as-israels-capital-orders-us-embassy-move.html |tytuł = Trump officially recognizes Jerusalem as Israel’s capital, orders embassy move for US |opublikowany = foxnews.com |język = en |data dostępu = 2017-12-07}}</ref>.
Linia 92 ⟶ 86:
 
== Etymologia nazwy ==
Nazwa '''Izrael''' ({{w języku|he|ישׂראל}}) pochodzi ze [[Stary Testament|Starego Testamentu]] (por. [[Księga Rodzaju]] 32,29) i oznacza: „ten, który walczy z Bogiem”<ref group=uwaga>Zobacz [[Księga Rodzaju]] 32,25-33: „(25) Gdy zaś wrócił i został sam jeden, ktoś zmagał się z nim aż do wschodu jutrzenki, (26) a widząc, że nie może go pokonać, dotknął jego stawu biodrowego i wywichnął Jakubowi ten staw podczas zmagania się z nim. (27) A wreszcie rzekł: Puść mnie, bo już wschodzi zorza! Jakub odpowiedział: Nie puszczę cię, dopóki mi nie pobłogosławisz! (28) Wtedy [tamten] go zapytał: Jakie masz imię? On zaś rzekł: Jakub. (29) Powiedział: Odtąd nie będziesz się zwał Jakub, lecz Izrael, bo walczyłeś z Bogiem i z ludźmi, i zwyciężyłeś. (30) Potem Jakub rzekł: Powiedz mi, proszę, jakie jest Twe imię? Ale on odpowiedział: Czemu pytasz mnie o imię? – i pobłogosławił go na owym miejscu. (31) Jakub dał temu miejscu nazwę Penuel, mówiąc: Mimo że widziałem Boga twarzą w twarz, jednak ocaliłem me życie. (32) Słońce już wschodziło, gdy Jakub przechodził przez Penuel, utykając na nogę. (33) Dlatego Izraelici nie jadają po dzień dzisiejszy ścięgna, które jest w stawie biodrowym, gdyż Jakub został porażony w staw biodrowy, w to właśnie ścięgno”. Tłumaczenie według [[Biblia Tysiąclecia|Biblii Tysiąclecia]].</ref> ({{j|he|שרה}} – „walczyć, bić się, wojować”, {{j|he|אֵל}} – „Bóg”). Takie imię otrzymał patriarcha [[Jakub (postać biblijna)|Jakub]]<ref group=uwaga>Zobacz [[Księga Rodzaju]] 32,29: „Powiedział: Odtąd nie będziesz się zwał Jakub, lecz Izrael, bo walczyłeś z Bogiem i z ludźmi, i zwyciężyłeś.” Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.</ref>. Niektórzy komentatorzy są odmiennego zdania, jeśli chodzi o sens znaczenia tego słowa. Uważają, że słowo ''Izrael'' pochodzi od [[czasownik]]a ''śarar'' i oznacza „Bóg zasad” albo „Bóg osądzający”{{odn|Hamilton|1995|s=334}}. Jeszcze inni tłumaczą to słowo jako „książę mocny przed Bogiem / u Boga” lub „walczący”{{odn|Wenham|1994|s=296–297}}, jak również jako „Bóg jest silny”, ewentualnie „Bóg oświeca” lub „Bóg leczy”{{odn|Tschirschnitz|1994|s=185}}. Z potomków Jakuba powstał biblijny naród, nazywany powszechnie [[Żydzi|Izraelitami]] lub „dziećmi Izraela”. Pierwsze historyczne użycie słowa ''Izrael'' pochodzi ze [[Stela Merenptaha|Steli Merenptaha]], datowanej na okres 1224–1208 p.n.e.<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = John Barton |imię = Julie Bowden |tytuł = The Original Story: God, Israel and the World |wydawca = Wm. B. Eerdmans Publishing Company |miejsce = |rok = 2004 |strony = 126 |isbn = 0-8028-2900-7}}</ref> Współczesne państwo Izrael jest powszechnie nazywane „Państwem Izrael” (hebr. ''Medinat Jisrael''). Inne proponowane nazwy, takie jak [[Ziemia Izraela]] (hebr. ''Erec Jisrael''), [[Syjon]] i [[Judea]], zostały odrzucone<ref>{{cytuj książkę |tytuł = Popular Opinion |wydawca = The Palestine Post |miejsce = |rok = 1947-12-07 |strony = 1 |isbn =}}</ref>. W pierwszych dniach niepodległości rząd używał słowa ''Izrael'' w odniesieniu do mieszkańców nowego państwa. Formalnie nazwy państwa po raz pierwszy użył minister spraw zagranicznych [[Mosze Szaret]]<ref>{{cytuj książkę |tytuł = On the Move |wydawca = TIME Magazine |miejsce = |rok = 1948-05-31 |strony =}}</ref>.
 
== Deklaracja i symbole niepodległego państwa ==
[[Proklamacja niepodległości Izraela]] odbyła się 14 maja 1948 roku. [[Flaga Izraela|Flaga państwowa]] nawiązuje do tradycyjnej żydowskiej chusty modlitewnej [[talit]] i ma kształt białego prostokąta z dwoma poziomymi niebieskimi pasami. Pośrodku flagi jest umieszczona [[Gwiazda Dawida]], która od setek lat pozostawała symbolem żydowskiej tożsamości narodowej. Oficjalnym [[herb Izraela|herbem państwowym]] jest złoty świecznik [[menora]]<ref name=Figures>{{cytuj stronę| |url = http://cbs.gov.il/publications/isr_in_n08e.pdf |tytuł = Israel In Figures 2008 |praca = Central Bureau Of Statistics |język = en |data dostępu = 13 lutego 2009}}</ref>. [[Deklaracja niepodległości Izraela]] mówi między innymi:

<blockquote>„...''Państwo Izrael otwarte będzie dla żydowskiej imigracji z Diaspory i będzie wspierać rozwój kraju dla pożytku wszystkich jego mieszkańców. Zbudowane będzie na podstawach wolności, sprawiedliwości i pokoju – tak jak je widzieli prorocy Izraela. Państwo żydowskie zapewni wszystkim swoim mieszkańcom równość społeczną i polityczne prawa niezależnie od wyznania, rasy i płci. Gwarantować będzie wolność wyznania, sumienia, słowa, edukacji i kultury. Chronić będzie miejsca święte wszystkich religii ... Wyciągamy przyjazną dłoń do wszystkich sąsiadujących z nami państw i ich narodów, oferując pokój i zgodne sąsiedztwo. Zwracamy się z wezwaniem do ustanowienia więzów współpracy z niezależnym narodem żydowskim zamieszkałym na swojej ziemi. Państwo Izrael gotowe jest wziąć udział we wspólnym wysiłku rozwoju całego Bliskiego Wschodu''...”<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/MFA/Peace%20Process/Guide%20to%20the%20Peace%20Process/Declaration%20of%20Establishment%20of%20State%20of%20Israel |tytuł = The Declaration Of The Establishment Of The State Of Israel, May 14, 1948 |praca = Israel Ministry Of Foreign Affairs |język = en |data dostępu = 13 lutego 2009}}</ref>.</blockquote>
 
== Historia ==
Linia 105 ⟶ 101:
Ziemia Izraela była święta dla Żydów od czasów [[Biblia|biblijnych]]. Według [[Tora|Tory]] Ziemia Izraela została obiecana Żydom przez [[Bóg w judaizmie|Boga]] jako ich ojczyzna<ref>Za przekładem [[Biblia Tysiąclecia|Biblii Tysiąclecia]]: „Sprowadzi cię twój Bóg, Jahwe, do ziemi, którą przodkowie twoi otrzymali w posiadanie, abyś ją odzyskał; uczyni cię szczęśliwym i rozmnoży cię bardziej niż twoich przodków” ([[Księga Powtórzonego Prawa|Pwt]] 30:5).</ref>. Najstarsza historyczna wzmianka o Izraelu znajduje się na [[Stela Merenptaha|steli Merenptaha]] (XIII w. p.n.e.) oraz prawdopodobnie na [[cokół berliński|cokole berlińskim]] (relief 21687, XV/XIV w. p.n.e.). Zgodnie z tradycyjną [[Chronologia|chronologią]] około XI wieku p.n.e. pierwszy z wielu [[Królowie Judy i Izraela|izraelskich królów]] rozpoczął panowanie nad Ziemią Izraela. [[Zjednoczone królestwo Izraela|Królestwo Izraela]] i następne państwa żydowskie istniały przez tysiąc lat<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Friedland |imię = Roger |nazwisko2 = Hecht |imię2 = Richard |tytuł = To Rule Jerusalem |wydawca = University of California Press |rok = 2000 |strony = 8 |isbn = 0520220927 |cytat = „Przez tysiąc lat Jerozolima była siedzibą żydowskiej suwerenności, miejscem panowania królów, siedzibą jego rad legislacyjnych i sądów” |język = en}}</ref>.
 
Zanim Ziemia Izraela – obszar dawnego królestwa izraelskiego – została podbita przez [[Islam|muzułmanów]] w VII wieku przechodziła kolejno pod panowanie [[Tereny królestwa Izraela anektowane przez Asyrię|Asyrii]], [[Starożytny Izrael w okresie babilońskim|Babilonii]], [[Iran|Persji]], [[Starożytny Izrael w okresie hellenistycznym|Grecji]], [[Starożytny Izrael w okresie rzymskim|Rzymu]] i [[Palestyna pod panowaniem Bizancjum|Bizancjum]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20080616163128/http://encarta.msn.com/encyclopedia_701844154_2/Palestine_Ancient.html |tytuł = Ancient Palestine |praca = Microsoft – Encyclopedia Encarta |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>. Żydowska obecność w regionie osłabła po klęsce [[Powstanie Bar-Kochby|powstania Bar-Kochby]] przeciwko [[Cesarstwo Rzymskie|cesarstwu rzymskiemu]] w 135. Skutkiem tego było wygnanie większości Żydów z Ziemi Izraela. Masakry Żydów były kontynuowane przez [[Cesarstwo Bizantyńskie|bizantyńskiego]] [[cesarz]]a [[Herakliusz (cesarz bizantyński)|Herakliusza]], który w latach 628–629 nakazał mordować wszystkich złapanych Żydów i zabronił im wstępu do Jerozolimy. Prawdopodobnie wówczas Żydzi osiągnęli najniższą liczebność w Ziemi Izraela. Jednakże wciąż pozostawali obecni w regionie, chociaż wyraźnie przemieścili się z [[Judea|Judei]] do [[Galilea|Galilei]]. W tym okresie powstały najważniejsze religijne teksty judaizmu: [[Talmud|Talmud Jerozolimski]] i [[Miszna]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Göktuğ |imię = Morçöl |tytuł = Handbook of Decision Making |wydawca = CRC Press |rok = 2006 |strony = 304 |isbn = 1574445480 |język = en}}</ref>. Ziemia Izraela została około 636 podbita przez muzułmanów. Następnie przechodziła kolejno pod panowanie [[Palestyna w kalifacie Ummajjadów|Ummajjadów]], [[Palestyna w kalifacie Abbasydów|Abbasydów]], [[Tulunidzi|Tulunidów]], [[Ichszydydzi|Ichszydydów]], [[Palestyna w kalifacie Fatymidów|Fatymidów]], [[Palestyna pod panowaniem Seldżuków|Seldżuków]], [[Palestyna pod panowaniem krzyżowców|krzyżowców]], [[Palestyna w Sułtanacie Egiptu|Ajjubidów]] i [[Palestyna pod panowaniem mameluków|mameluków]]. Po [[Bitwa pod Mardż Dabik|bitwie pod Mardż Dabik]] w 1516 r. tereny współczesnego Izraela stały się częścią [[Imperium Osmańskie]]go, które rządziło regionem do XX wieku<ref name=Britanica>{{cytuj stronę| |url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/439645/Palestine |tytuł = Palestine |praca = Encyclopedia Britannica |język = en |data dostępu = 28 lipca 2019}}</ref>.
 
Na terenach Izraela i okupowanego przez niego [[Zachodni Brzeg|Zachodniego Brzegu]] znajdują się najświętsze miejsca judaizmu.
 
=== Syjonizm i Brytyjskibrytyjski Mandat Palestyny ===
{{osobny artykuł|Palestyna (mandat)|Historia Mandatu Palestyny|Osadnictwo żydowskie w Palestynie}}
Żydzi żyjący w [[diaspora (naród)|diasporze]] mieli odwieczną ambicję powrotu do Syjonu i Ziemi Izraela<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Rosenzweig |imię = Rafael |tytuł = The Economic Consequences of Zionism |wydawca = T. Brill Academic Publishers |rok = 1997 |strony = 1 |isbn = 9004091475 |cytat = „Syjonizm, pragnienie żydowskiego narodu powrotu do Palestyny, jest prawie tak stare jak żydowska diaspora. Jakieś Talmudycznetalmudyczne teksty... Prawie tysiąclecie później, poeta i filozof Jehuda Halevi... W XIX wieku...” |język = en}}</ref>. Ta nadzieja i pragnienie zostały wyrażone w Biblii<ref>Za przekładem [[Biblia Tysiąclecia|Biblii Tysiąclecia]]: „...Bo Prawo wyjdzie z Syjonu i słowo Jahwe z Jeruzalem” ([[Księga Izajasza]] 2:3).</ref> i są głównym tematem [[Sidur|żydowskiego modlitewnika]].
 
Po wygnaniu Żydów z katolickiej [[Hiszpania|Hiszpanii]] w 1492 roku nastąpił znaczący wzrost ich liczby w Palestynie<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Gilbert |imię = Martin |tytuł = The Routledge Atlas Of The Arab-Israeli Conflict |wydawca = Routledge |rok = 2005 |strony = 2 |isbn = 0415359007 |cytat = „Żydzi poszukiwali nowej ojczyzny po wygnaniu z Hiszpanii (1492)...” |język = en}}</ref>. W XVI wieku rozwinęły się duże żydowskie społeczności w czterech świętych miastach judaizmu: [[Jerozolima|Jerozolimie]], [[Hebron]]ie, [[Tyberiada|Tyberiadzie]] i [[Safed]]zie. W drugiej połowie XVIII wieku duża część [[Chasydyzm polski|chasydzkiej]] społeczności z [[Europa Wschodnia|Europy Wschodniej]] osiedliła się w Ziemi Świętej<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Ausubel |imię = Natan |tytuł = The Book of Jewish Knowledge |wydawca = Crown Publishers |miejsce = New York |rok = 1964 |strony = |isbn = 051709746X |język = en}}</ref>.
 
[[Plik:Herzl-balcony.jpg|mały|upright|lewo|[[Theodor Herzl]], twórca i główny ideolog [[syjonizm]]u, w 1901]]
Pierwsza duża fala nowoczesnej imigracji, znana jako [[pierwsza alija]], zaczęła się w 1881, gdy Żydzi zaczęli uciekać przed pogromami w [[Imperium Rosyjskie|Rosji]]<ref name=aliyot>{{cytuj stronę| |url = http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Immigration/immigtoc.html |tytuł = Immigration |praca = [[Jewish Virtual Library]] |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>. Do istniejącego już wcześniej teoretycznego ruchu [[Syjonizm|syjonistycznego]] austro-węgierski dziennikarz [[Theodor Herzl]] dodał nurt polityczny<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Kornberg |imię = Jacques |tytuł = Theodor Herzl: From Assimilation to Zionism |wydawca = Indiana University Press |rok = 1993 |isbn = 0253332036 |cytat = „Jak zrobił to Theodor Herzl, zasymilowany niemiecki dziennikarz lat 80., który nagle w 1890 został twórcą syjonizmu?” |język = en}}</ref>, który poprzez postawienie społeczności międzynarodowej pytania o dalsze losy „kwestii żydowskiej” dążył do stworzenia żydowskiego państwa w Ziemi Izraela<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Herzl |imię = Theodor |tytuł = The Jewish State |wydawca = American Zionist Emergency Council |rok = 1946 |isbn = 0486258491 |język = en}}</ref>. W 1896 Herzl wydał ''Der Judenstaat'' ([[język polski|pol.]] ''[[Państwo żydowskie]]''), w którym przedstawił wizję przyszłego państwa. W następnym roku otworzył [[I Kongres Syjonistyczny]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090427070421/http://www.jewishagency.org/JewishAgency/English/Jewish+Education/Compelling+Content/Eye+on+Israel/120/Chapter+One+The+Heralders+of+Zionism.htm |tytuł = Chapter One: The Heralders of Zionism |praca = Jewish Agency for Israel |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>.
 
[[Druga alija]] (1904–1913) zaczęła się po pogromie w [[Kiszyniów|Kiszyniowie]]. Około 40 &nbsp;000 Żydów osiedliło się wówczas w Palestynie. W obu tych falach imigracji wzięli udział w większości [[Judaizm#Współczesne odłamy judaizmu|Żydzi ortodoksyjni]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Stein |imię = Leslie |tytuł = The Hope Fulfilled: The Rise of Modern Israel |wydawca = Greenwood Press |rok = 2003 |strony = 88 |isbn = 0275971414 |cytat = „Tak jak w Pierwszej Aliji, tak i w Drugiej Aliji najwięcej imigrantów było niesyjonistycznymi Żydami ortodoksyjnymi...” |język = en}}</ref>, ale w drugiej alii uczestniczyli także pionierzy [[syjonizm socjalistyczny|syjonizmu socjalistycznego]], którzy założyli ruch [[kibuc]]owy<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Romano |imię = Amy |tytuł = A Historical Atlas of Israel |wydawca = The Rosen Publishing Group |rok = 2003 |strony = 30 |isbn = 0823939782 |język = en}}</ref>. Podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]] [[Wielka Brytania|brytyjski]] minister spraw zagranicznych, [[Arthur Balfour]], wydał w 1917 tzw. [[deklaracja Balfoura|deklarację Balfoura]], która stwierdzała, że ''rząd Jego Królewskiej Mości przychylnie zapatruje się na ustanowienie w Palestynie domu dla narodu żydowskiego''<ref>{{cytuj stronę| |url = http://avalon.law.yale.edu/20th_century/balfour.asp |tytuł = Balfour Declaration 1917 |praca = The Avalon Project at Yale Law School |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>. Grupa pięciu żydowskich batalionów wchodzących w skład [[Legion Żydowski|Legionu Żydowskiego]] wzięła udział w zajęciu Palestyny przez wojska brytyjskie. Arabski sprzeciw wobec brytyjskiego planu okazał się w zamieszkach 1921, na które Żydzi odpowiedzieli utworzeniem organizacji militarnych [[Hagana]], [[Irgun Cewai Leumi|Irgun]] i [[Lechi]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Scharfstein |imię = Sol |tytuł = Understanding Jewish History |wydawca = KTAV Publishing House |rok = 1996 |strony = 269 |isbn = 0881255459 |cytat = „Podczas Pierwszej i Drugiej Aliji doszło do wielu arabskich ataków na żydowskie osady... W 1920 rozwiązano [[Ha-Szomer]] i utworzono [[Hagana|Haganę]].” |język = en}}</ref>.
 
W 1922 [[Liga Narodów]] przyjęła projekt utworzenia brytyjskiego [[Palestyna (mandat)|Brytyjskiego Mandatu Palestyny]] z następującym komentarzem: ''Odbudowa Żydowskiej Siedziby Narodowej ma się dokonać bez żadnego uszczerbku dla praw ludności arabskiej w Palestynie''<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.fordham.edu/halsall/mod/1922mandate.html |tytuł = Modern History Sourcebook: League of Nations: The Mandate for Palestine, July 24, 1922 |praca = Fordham University |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>. W owym czasie większość mieszkańców Palestyny stanowili muzułmańscy Arabowie, a jedynie w Jerozolimie mieszkało większe skupisko Żydów<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Shaw |imię = J.V.W. |tytuł = A Survey of Palestine |wydawca = The Institute for Palestine Studies |miejsce = Washington |rok = 1991 |strony = 148 |tom = 1 |tytuł tomu = Prepared in December 1945 and January 1946 for the Information of the Anglo-American Committee of Inquiry |isbn = |język = en}}</ref>.
 
Żydowska imigracja była kontynuowana w [[trzecia alija|trzeciej]] (1919–1923) i [[czwarta alija|czwartej alii]] (1924–1931), podczas których do Palestyny przybyło około 100 &nbsp;000 Żydów<ref name=aliyot />. Gdy w 1921 doszło do krwawych arabskich rozruchów w [[Jafa|Jafie]], brytyjskie władze mandatowe wprowadziły ograniczenia żydowskiej imigracji i oderwały od Mandatu Palestyny wschodnie terytoria, na których utworzono arabskie państwo – [[Transjordania|Emirat Transjordanii]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Liebreich |imię = Fritz |tytuł = Britain’s Naval and Political Reaction to the Illegal Immigration of Jews to Palestine, 1945–1948 |wydawca = Routledge |miejsce = |rok = 2005 |strony = 34 |isbn = 0714656372 |język = en}}</ref>.
 
Dojście do władzy [[Adolf Hitler|Hitlera]] i wzrost [[narodowy socjalizm|nazizmu]] w latach 30. przyczyniły się do [[piąta alija|piątej alii]] (1931–1940), podczas której około 250 &nbsp;000 Żydów przybyło do Palestyny. Wywołało to wybuch [[historia Mandatu Palestyny#Rewolta arabska z 1936 r.|arabskiej rewolty]] w 1936 i doprowadziło Brytyjczyków do ogłoszenia w 1939 [[Historia Mandatu Palestyny#Trzecia „Biała księga”|trzeciej „białej księgi”]]. Przeciwdziałając ostrym restrykcjom ograniczającym wielkość żydowskiej imigracji, pojawił się tajny ruch wspierający Żydów uciekających z Europy przed [[Zagłada Żydów|Holocaustem]]. Ruch ten jest nazywany [[Alija Bet]]. W ten sposób liczba Żydów w Palestynie wzrosła z 11% ogółu mieszkańców w 1922 do 33% w 1945<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.mideastweb.org/palpop.htm |tytuł = The Population of Palestine Prior to 1948 |praca = MidEastWeb |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>.
 
=== Pierwsze lata niepodległości ===
{{osobny artykuł|Proklamacja niepodległości Izraela|I wojna izraelsko-arabska}}
Po 1945 Wielka Brytania została wmieszana w coraz bardziej agresywny konflikt z Żydami, walczącymi o swobodny dostęp żydowskiej imigracji do Palestyny. Równolegle toczące się starcia żydowsko-arabskie przekształciły się w 1947 w otwartą [[wojna domowa w Palestynie|wojnę domową]]. W 1947 brytyjski rząd wycofał się ze swoich zobowiązań w Mandacie Palestyny i oświadczył, że nie jest w stanie rozwiązać [[konflikt izraelsko-arabski|konfliktu izraelsko-arabskiego]]<ref>{{cytuj stronę| |url = https://unispal.un.org/DPA/DPR/unispal.nsf/0a2a053971ccb56885256cef0073c6d4/2248af9a92b498718525694b007239c6!OpenDocument |tytuł = Background Paper No. 47 – Palestine |praca = United Nations |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>. Nowo powstała [[Organizacja Narodów Zjednoczonych]] przyjęła 29 listopada 1947 [[Sprawa Izraela i Palestyny w Organizacji Narodów Zjednoczonych#Rezolucja nr 181|rezolucję nr 181]] o podziale Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Jerozolima miała zostać międzynarodowym miastem (''corpus separatum'') pod nadzorem ONZ<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Best |imię = Anthony |tytuł = International History of the Twentieth Century |wydawca = Routledge |miejsce = |rok = 2003 |strony = 118 |isbn = 0415207398 |język = en}}</ref>. Społeczność żydowska zaakceptowała ten plan<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/MFA/Facts+About+Israel/History/HISTORY-+Foreign+Domination.htm |tytuł = History: Foreign Domination |praca = Israel Ministry of Foreign Affairs |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>, ale [[Liga Państw Arabskich]] i społeczność arabska w Palestynie go odrzuciły<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Bregman |imię = Ahron |tytuł = A History of Israel |wydawca = Palgrave Macmillan |miejsce = |rok = 2002 |strony = 40 |isbn = 0333676319 |język = en}}</ref>. Ogłoszenie decyzji doprowadziło do rozpoczęcia walk na terytorium mandatu Palestyny{{r|wars}}.
 
[[Plik:David BG.jpg|mały|upright|lewo|[[Dawid Ben Gurion]], pierwszy [[premierzy Izraela|premier Izraela]], uważany za jednego z twórców państwa i „Ojca Narodu”]]
Mimo wszystko na dzień przed końcem brytyjskiego pełnomocnictwa w Palestynie, 14 maja 1948, ogłoszono powstanie niepodległego państwa Izrael<ref name=npr>{{cytuj stronę| |url = http://www.npr.org/news/specials/mideast/history/history3.html |tytuł = The Mideast: A Century of Conflict |praca = National Public Radio |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>. Nowa państwowość szybko uzyskała formalne uznanie wielu państw, w tym [[Polska|Polski]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://embassies.gov.il/warsaw/Relations/historia-stosunkow/Pages/historia_il-pl.aspx |tytuł = Historia stosunków |opublikowany = embassies.gov.il |data dostępu = 2018-07-05}}</ref>.
 
Wkrótce po ogłoszeniu niepodległości Izraela wojska okolicznych państw arabskich (Egiptu, Syrii, Jordanii, Libanu i Iraku) zaatakowały nowe państwo<ref name=npr />, rozpoczynając [[I wojna izraelsko-arabska|wojnę zwaną w Izraelu wojną o niepodległość, zaś przez Arabów ''An-Nakbą'', czyli „katastrofą”]]. Po roku walk ogłoszono zawieszenie broni i ustalono przebieg tymczasowych granic, tzw. ''zielonej linii''. [[Zachodni Brzeg|Zachodni Brzeg Jordanu]] i [[Wschodnia Jerozolima|Wschodnią Jerozolimę]] zajęła Jordania, natomiast [[Strefa Gazy|Strefę Gazy]] zajął Egipt. ONZ oszacowała, że podczas wojny 711 &nbsp;000 Arabów, stanowiących około 80% przedwojennej arabskiej populacji, uciekło za granicę<ref name=un>{{cytuj stronę| |url = https://unispal.un.org/DPA/DPR/unispal.nsf/9a798adbf322aff38525617b006d88d7/93037e3b939746de8525610200567883 |tytuł = General Progress Report and Supplementary Report of the United Nations Conciliation Commission for Palestine, Covering the Period from December 11, 1949 to October 23, 1950 |praca = The United Nations |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>; część z nich pod przymusem. Do ucieczki Palestyńczyków przyczyniło się nagłośnienie [[Masakra w Dajr Jasin|masakry we wsi Dajr Jasin]] dokonanej przez [[Irgun Cewai Leumi|Irgun]] i [[Lechi]]{{r|wars}}. Los palestyńskich uchodźców jest obecnie główną kwestią sporną w [[konflikt izraelsko-arabski|konflikcie izraelsko-arabskim]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.mit.edu/cis/pdf/VanEvera_flashpointsinwar.pdf |tytuł = Nature of the Flashpoint |praca = Massachusetts Institute of Technology |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>, gdyż Izrael odmawia im prawa powrotu. 11 maja 1949 Izrael został przyjęty do Organizacji Narodów Zjednoczonych<ref>{{cytuj stronę| |url = https://unispal.un.org/DPA/DPR/unispal.nsf/1ce874ab1832a53e852570bb006dfaf6/0b3ab8d2a7c0273d8525694b00726d1b |tytuł = Two Hundred and Seventh Plenary Meeting |praca = The United Nations |język = en |data dostępu = 2 lutego 2009}}</ref>.
 
W pierwszych latach istnienia państwa ruch [[syjonizm socjalistyczny|syjonizmu socjalistycznego]] prowadzony przez [[Dawid Ben Gurion|Dawida Ben Guriona]] zdominował [[Partie polityczne w Izraelu|izraelską politykę]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Lustick |imię = Ian |tytuł = For the Land and the Lord: Jewish Fundamentalism in Israel |wydawca = Council on Foreign Relations Press |miejsce = |rok = 1988 |strony = 37 |isbn = 0876090366 |język = en}}</ref>. Te lata charakteryzowały się [[historia Izraela#Napływ imigrantów|masową imigracją]] Żydów ocalałych z [[Zagłada Żydów|Holocaustu]] i uciekających przed prześladowaniami z państw arabskich. W latach 1948–1958 populacja Izraela wzrosła z 800 tys. do 2 mln<ref>{{cytuj stronę| |url = http://cbs.gov.il/reader/shnaton/templ_shnaton_e.html?num_tab=st02_01&CYear=2006 |tytuł = Population, by Religion and Population Group |praca = Israel Central Bureau of Statistics |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Większość imigrantów było [[uchodźstwo|uchodźcami]] bez jakiejkolwiek własności. Byli oni zakwaterowywani w tymczasowych obozach dla uchodźców zwanych ''ma’abarot''. Przed 1952 ponad 200 tys. imigrantów mieszkało w namiotach w obozach dla uchodźców. Potrzeba rozwiązania kryzysu doprowadziła Dawida Ben Guriona do podpisania z [[Niemcy|Niemcami]] umowy o odszkodowaniach dla ofiar [[narodowy socjalizm|hitleryzmu]], co wywołało masowe protesty Żydów oburzonych z powodu postawy premiera Izraela „prowadzącego interesy” z Niemcami<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Shindler |imię = Colin |tytuł = The Land Beyond Promise: Israel, Likud and the Zionist Dream |wydawca = I.B.Tauris Publishers |miejsce = |rok = 2002 |strony = 49 |isbn = 186064774X |język = en}}</ref>.
 
Podczas lat 50. Izrael był wielokrotnie atakowany przez palestyńskich fedainów działających głównie z okupowanej przez Egipt Strefy Gazy<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Gilbert |imię = Martin |tytuł = The Routledge Atlas Of The Arab-Israeli Conflict |wydanie = 8 |wydawca = Routledge |miejsce = |rok = 2005 |strony = 58 |isbn = 0415359007 |język = en}}</ref>. W 1956 Izrael zawarł tajne przymierze z Wielką Brytanią i Francją, dążąc do odbicia [[nacjonalizacja|znacjonalizowanego]] przez Egipt [[Kanał Sueski|Kanału Sueskiego]]. Podczas [[kryzys sueski|kryzysu sueskiego]] Izraelczycy zdobyli [[Synaj (półwysep)|półwysep Synaj]], jednak pod naciskiem [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] i [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związku Radzieckiego]] wycofali się w zamian za gwarancje swobodnej [[żegluga|żeglugi]] w [[Zatoka Akaba|Zatoce Akaba]] i Kanale Sueskim<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20070526200805/http://history.sandiego.edu/gen/20th/suez.html |tytuł = The Suez Crisis |praca = University of San Diego |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>.
 
Na początku następnej dekady Izrael uprowadził z [[Argentyna|Argentyny]] [[Adolf Eichmann|Adolfa Eichmana]], który był architektem nazistowskiego projektu [[Endlösung der Judenfrage|ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Holocaust/eichmann.html |tytuł = Adolf Eichmann |praca = Jewish Virtual Library |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Jego rozprawa sądowa miała znaczny wpływ na społeczną świadomość o Holocauście<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Cole |imię = Tim |tytuł = Holocaust City: The Making of a Jewish Ghetto |wydawca = Routledge |rok = 2003 |strony = 27 |isbn = 0415929687 |cytat = „...rozprawa Eichmana bardzo podniosła świadomość społeczną o Holocauście...” |język = en}}</ref>. Do chwili obecnej Eichmann pozostaje jedyną osobą skazaną na [[kara śmierci w Izraelu|karę śmierci]] przez [[system sądowniczy Izraela|izraelskie sądy]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/MFA/Government/Law/Legal%20Issues%20and%20Rulings/JUSTICE%20MINISTRY%20REPLY%20TO%201995%20AMNESTY%20INTERNATION |tytuł = Justice Ministry Reply to Amnesty International Report |praca = Israel Ministry of Foreign Affairs |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>.
 
=== Konflikty i proces pokojowy ===
[[Plik:Six Day War Territories-pl.svg|mały|Izrael i terytoria zajęte przez Izrael w wyniku wojny sześciodniowej]]
{{osobny artykuł|Konflikt izraelsko-arabski|Konflikt izraelsko-palestyński}}
Państwa arabskie przez lata odmawiały prawa do istnienia państwa Izrael, a [[panarabizm|arabski nacjonalizm]] kierowany przez [[Gamal Abdel Naser|Nasera]] dążył do zniszczenia tego państwa<ref>{{cytuj stronę |url = http://encarta.msn.com/encnet/refpages/RefArticle.aspx?refid=761570433 |tytuł = Six-Day War |praca = Microsoft – Encyclopedia Encarta |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009 |archiwum = https://web.archive.org/web/20090606190807/http://encarta.msn.com/encnet/refpages/RefArticle.aspx?refid=761570433 |zarchiwizowano = 6 czerwca 2009 |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. W 1967 Egipt, Syria i Jordania skoncentrowały swoje wojska przy izraelskich granicach, usunęły międzynarodowe siły pokojowe [[UNEF]] i zablokowały Izraelowi dostęp do [[Morze Czerwone|Morza Czerwonego]]. Izrael uznał to za [[casus belli]] dla rozpoczęcia [[wojna prewencyjna|prewencyjnej]] [[wojna sześciodniowa|wojny sześciodniowej]], w której osiągnął zdecydowane zwycięstwo, zdobywając Zachodni Brzeg Jordanu, Strefę Gazy, Półwysep Synaj, [[Wzgórza Golan]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Smith |imię = Derek |tytuł = Deterring America: Rogue States and the Proliferation of Weapons of Mass Destruction |wydawca = Cambridge University Press |rok = 2006 |strony = 126 |isbn = 0521864658 |cytat = „Egipski prezydent Nasser polecił masową koncentrację wojsk na Synaju... casus belli przez Izrael.”}}</ref> oraz [[farmy Szeba]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://wiadomosci.wp.pl/pokoj-na-bliskim-wschodzie-niepelny-bez-syrii-i-libanu-6036348085572225a |tytuł = Pokój na Bliskim Wschodzie niepełny bez Syrii i Libanu |opublikowany = wp.pl |data dostępu = 2019-07-28}}</ref> ''Zielona linia'' z 1949 stała się granicą administracyjną pomiędzy Izraelem a terytoriami okupowanymi. Granice Jerozolimy zostały poszerzone, poprzez włączenie [[Wschodnia Jerozolima|Wschodniej Jerozolimy]]. Przyjęte 30 lipca 1980 [[Ustawa Zasadnicza Izraela|prawo Jerozolimy]] określiło ją jako ''całą i zjednoczoną stolicę Izraela'', będącą siedzibą [[Prezydent Izraela|prezydenta]], [[Kneset]]u, [[Rząd Izraela|rządu]] i [[system sądowniczy Izraela|Sądu Najwyższego]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.knesset.gov.il/laws/special/eng/basic10_eng.htm |tytuł = Basic Law: Jerusalem, Capital of Israel |praca = The Knesset |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Ruch ten nie został zaakceptowany przez większość społeczności międzynarodowej{{fakt|data=2021-05}}.
 
[[Plik:Golda Meir 03265u.jpg|mały|upright|lewo|Premier [[Golda Meir]], która ustąpiła ze stanowiska po [[wojna Jom Kipur|wojnie Jom Kipur]]]]
Klęska arabskich państw w wojnie w 1967 r. doprowadziła do wzrostu znaczenia niepaństwowych arabskich organizacji zbrojnych, takich jak [[Organizacja Wyzwolenia Palestyny]] (OWP), która wzywała do ''walki zbrojnej jako jedynego sposobu wyzwolenia ojczyzny''<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.nytimes.com/2005/03/13/magazine/13PALESTINIANS.html?pagewanted=2 |tytuł = The Interregnum |opublikowany = 13 marca 2005 |praca = The New York Times |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/MFA/Foreign+Relations/Israels+Foreign+Relations+since+1947/1947-1974/33+The+Palestinian+National+Covenant-+July+1968.htm |tytuł = The Palestinian National Covenant, July 1968 |opublikowany = 17 lipca 1968 |praca = Israel Ministry of Foreign Affairs |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Na przełomie lat 60. i 70. palestyńskie organizacje rozpoczęły serię [[Lista arabskich zamachów w Izraelu|ataków terrorystycznych w Izraelu]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20170820032517/http://www.palestinefacts.org:80/pf_1967to1991_terrorism_1970s.php |tytuł = Israel 1967–1991 – Terrorist Attacks 1970s |praca = Palestine Facts |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref> i [[Lista zamachów na cele izraelskie|na cele izraelskie na świecie]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.nytimes.com/2008/01/27/world/middleeast/27habash.html?pagewanted=2&ei=5088&en=9767c2c5b87668e6&ex=1359090000&partner=rssnyt&emc=rss |tytuł = George Habash, Palestinian Terrorism Tactician, Dies at 82 |opublikowany = 27 lutego 2008 |praca = The New York Times |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Jednym z ataków terrorystycznych była dokonana przez organizację [[Czarny Wrzesień (organizacja)|Czarny Wrzesień]] [[Masakra w Monachium|masakra izraelskich sportowców]] podczas [[Letnie Igrzyska Olimpijskie 1972|Letnich Igrzysk Olimpijskich w Monachium w 1972 r.]] Izrael odpowiedział [[operacja Gniew Boży|operacją Gniew Boży]], zabijając osoby odpowiedzialne za morderstwa olimpijczyków<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Crowdy |imię = Terry |tytuł = The Enemy Within: A History of Espionage |wydawca = Osprey Publishing |rok = 2006 |strony = 333 |isbn = 1841769339}}</ref>.
 
Podczas ważnego żydowskiego święta religijnego [[Jom Kipur]] 6 października 1973 wojska egipskie i syryjskie niespodziewanie zaatakowały siły Izraela na okupowanych przez niego terytoriach, rozpoczynając [[wojna Jom Kipur|wojnę Jom Kipur]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/october/6/newsid_2514000/2514317.stm |tytuł = 1973: Arab states attack Israeli forces |praca = BBC On This Day |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Wojna zakończyła się 26 października zwycięstwem Izraela. Egipcjanie i Syryjczycy zostali odparci kosztem wielkich strat własnych<ref>{{encyklopedia PWN|id = 3997551|tytuł=wojny izraelsko-arabskie|data dostępu=2019-07-28}}</ref>. Komisja Agranata oczyściła rząd z zarzutów odpowiedzialności za wojnę, ale niezadowolenie społeczeństwa zmusiło premier [[Golda Meir|Goldę Meir]] do rezygnacji z urzędu{{fakt|data=2021-05}}.
 
[[Wybory parlamentarne w Izraelu w 1977 roku]] były ważnym punktem zwrotnym w historii izraelskiej polityki. Po 29 latach rządzenia [[lewica]] musiała oddać władzę w ręce prawicowo-centrowego bloku partyjnego [[Likud]], na czele którego stał [[Menachem Begin]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Bregman |imię = Ahron |tytuł = A History of Israel |wydawca = Palgrave Macmillan |rok = 2002 |strony = 169 |isbn = 0333676319 |cytat = „Z dystansu możemy powiedzieć, że 1977 był punktem zwrotnym...”}}</ref>. W tym samym roku egipski prezydent [[Anwar as-Sadat]] przyjechał do Izraela i przemówił w [[Kneset|Knesecie]], co było pierwszym uznaniem faktu istnienia żydowskiego państwa przez arabskiego polityka<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Bregman |imię = Ahron |tytuł = A History of Israel |wydawca = Palgrave Macmillan |rok = 2002 |strony = 171 |isbn = 0333676319}}</ref>. Rok później Anwar as-Sadat i Menachem Begin podpisali [[porozumienie z Camp David]] i w następnym roku [[traktat pokojowy izraelsko-egipski]]. Izrael rozpoczął proces wycofania się z Półwyspu Synaj i zgodził się na rozpoczęcie negocjacji nad [[autonomia|autonomią]] okupowanych [[Zachodni Brzeg|Zachodniego Brzegu]] i [[Strefa Gazy|Strefy Gazy]]<ref>{{Cytuj |data dostępu = 2019-07-31 |opublikowany = mfa.gov.il |url = https://mfa.gov.il/mfa/foreignpolicy/peace/guide/pages/camp%20david%20accords.aspx |tytuł = Camp David Accords}}</ref>. Równocześnie rząd Begina zachęcał do rozbudowy [[osiedla żydowskie|osiedli żydowskich]] na Zachodnim Brzegu, co było przyczyną wzrostu napięć z Palestyńczykami.
 
7 czerwca 1981 izraelskie siły powietrzne zbombardowały i zniszczyły [[Irak|iracki]] reaktor atomowy w [[Osirak]]. [[Mosad|Izraelski wywiad]] podejrzewał, że Irak przygotowywał się do zbudowania własnej [[broń jądrowa|bomby atomowej]]. W 1982 Izrael zaangażował się w [[wojna domowa w Libanie|libańską wojnę domową]], którą wykorzystywała Organizacja Wyzwolenia Palestyny, by z terytorium [[Liban]]u atakować i ostrzeliwać północny Izrael. Interwencja przekształciła się w [[wojna libańska|wojnę libańską]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Bregman |imię = Ahron |tytuł = A History of Israel |wydawca = Palgrave Macmillan |rok = 2002 |strony = 199 |isbn = 0333676319}}</ref>. W 1986 Izraelczycy wycofali się z większości terytorium Libanu, ale do 2000 utrzymywali przygraniczną strefę bezpieczeństwa, w której bezpieczeństwa strzegła [[Armia Południowego Libanu]]. W międzyczasie 1 października 1985 roku Izrael przeprowadził na terenie Tunezji [[operacja Drewniana Noga|operację „Drewniana Noga”]]. W 1987 wybuchła [[pierwsza intifada]], masowe powstanie Palestyńczyków przeciwko izraelskiej okupacji Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu Jordanu<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20080324052024/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761579974/Intifada.html |tytuł = Intifada |praca = Microsoft – Encyclopedia Encarta |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. W ciągu następnych sześciu lat w fali przemocy, która zalała terytoria okupowane, zginęło ponad tysiąc ludzi (wielu z nich było ofiarami wewnętrznego palestyńskiego terroru)<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Stone |imię = Russell A. |nazwisko2 = Zenner |imię2 = Walter P. |tytuł = Critical Essays on Israeli Social Issues and Scholarship |wydawca = SUNY Press |rok = 1994 |strony = 246 |isbn = 0791419592 |cytat = „Pod koniec 1991... były rezultatem wewnętrznego palestyńskiego terroru.” |język = en}}</ref>. Przeciągające się starcia mocno osłabiały izraelską gospodarkę. Dopiero uwikłanie się [[Jasir Arafat|Arafata]] w [[I wojna w Zatoce Perskiej|I wojnie w Zatoce Perskiej]] po stronie Iraku osłabiło jego pozycję i doprowadziło do wygaśnięcia siły powstania w 1991<ref>{{cytuj stronę| |url = http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9D0CE7DB173EF93AA35751C1A967958260 |tytuł = After 4 Years, Intifada Still Smolders |nazwisko = Haberman |imię = Clyde |praca = The New York Times |opublikowany = 9 grudnia 1991 |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>.
 
[[Plik:Bill Clinton, Yitzhak Rabin, Yasser Arafat at the White House 1993-09-13.jpg|mały|[[Icchak Rabin]] i [[Jasir Arafat|Jaser Arafat]] ściskają sobie dłonie przy prezydencie [[Bill Clinton|Billu Clintonie]], przy podpisaniu ''Deklaracji Pokojowych Intencji'' – 13 września 1993]]
[[Wybory parlamentarne w Izraelu w 1992 roku]] wygrała lewicowa [[Izraelska Partia Pracy]], na której czele stał [[Icchak Rabin]], propagujący zawarcie kompromisu z arabskimi sąsiadami Izraela<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20070914065512/http://www.bc.edu/research/cjl/meta-elements/texts/cjrelations/resources/education/Israel_Palestine/cold_war_ends.htm |tytuł = From the End of the Cold War to 2001 |praca = Boston College |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. W następnym roku [[Szimon Peres]] w imieniu Izraela i [[Jasir Arafat|Jaser Arafat]] w imieniu Organizacji Wyzwolenia Palestyny podpisali [[porozumienia z Oslo]], które otworzyły drogę do utworzenia [[Autonomia Palestyńska|Autonomii Palestyńskiej]] na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy. ''Deklaracja Pokojowych Intencji'' była przyznaniem przez OWP prawa do istnienia państwa żydowskiego i deklaracją wyrzeczenia się terroryzmu. W 1994 doszło do podpisania [[Jordańsko-izraelski traktat pokojowy|traktatu pokojowego izraelsko-jordańskiego]], co uczyniło z Jordanii drugie państwo arabskie, które znormalizowało swoje stosunki z Izraelem<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Harkavy |imię = Robert E. |nazwisko2 = Neuman |imię2 = Stephanie G. |tytuł = Warfare and the Third World |wydawca = Palgrave Macmillan |rok = 2001 |strony = 270 |isbn = 0312240120 |cytat = „Jordania w 1994 stała się drugim państwem, które po Egipcie podpisało traktat pokojowy z Izraelem...” |język = en}}</ref>.
 
Arabskie poparcie społeczne dla porozumienia zostało zniweczone przez masakrę w [[Makpela|Grobowcu Patriarchów]] w [[Hebron]]ie<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/MFA/Archive/Peace+Process/1994/GENERAL+YATOM+PRESS+CONFERENCE+-+27-Feb-94.htm?DisplayMode=print |tytuł = General Yatom Press Conference – 27-Feb-1994 |praca = Israel Ministry Of Foreign Affairs |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>, kontynuowanie [[osiedla żydowskie|żydowskiego osadnictwa]], budowę kolejnych punktów kontrolnych (''checkpoints'') oraz pogarszającą się sytuację gospodarczą. Izraelskie poparcie społeczne również zmalało w wyniku serii samobójczych zamachów terrorystycznych przeprowadzonych przez [[Hamas]]. Dokonane w listopadzie 1995 [[Zamach na Icchaka Rabina|zabójstwo premiera Icchaka Rabina]] przez prawicowego Żyda wstrząsnęło całym krajem.
 
Pod koniec lat 90. premier [[Binjamin Netanjahu]] zgodził się na wycofanie Izraela z [[Hebron]]u i podpisał ''Wye River Memorandum'', przekazując większe uprawnienia Autonomii Palestyńskiej<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.knesset.gov.il/process/docs/wye_eng.htm |tytuł = The Wye River Memorandum – October 23, 1998 |praca = The Knesset |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. [[Wybory parlamentarne w Izraelu w 1999 roku|Wybrany w 1999]] premier [[Ehud Barak]] wycofał w 2000 izraelskie wojska z południowego Libanu i wznowił negocjacje pokojowe z Palestyńczykami. Podczas rozmów w [[Camp David]] złożył Jaserowi Arafatowi propozycję uregulowania [[Konflikt izraelsko-palestyński|konfliktu palestyńsko-izraelskiego]], idąc na największe ustępstwa w historii (m.in. uznając podział Jerozolimy na części żydowską i arabską, która zostałaby stolicą [[Palestyna (państwo)|państwa palestyńskiego]]). Jednak Arafat odrzucił ten plan<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Gelvin |imię = James L. |tytuł = The Israel-Palestine Conflict: One Hundred Years of War |wydawca = Cambridge University Press |rok = 2005 |strony = 240 |isbn = 0521852897 |język = en}}</ref>. Po załamaniu się rozmów wybuchła [[intifada Al-Aksa]].
 
W wyniku [[wybory parlamentarne w Izraelu w 2003 roku|wyborów parlamentarnych w 2003 roku]] nowym premierem został [[Ariel Szaron]], który początkowo usiłował siłą zdławić palestyńskie powstanie, a następnie od 2004 wbrew opinii swojej partii [[Likud]] rozpoczął promocję planu jednostronnego wycofania żydowskich osiedli ze Strefy Gazy<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3136516,00.html |tytuł = Demolition of Gaza homes completed |praca = [[Jedi’ot Acharonot]] |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Równocześnie rozpoczął budowę [[mur bezpieczeństwa|muru bezpieczeństwa]], który oddzielił terytorium Autonomii Palestyńskiej od Izraela<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.securityfence.mod.gov.il/Pages/ENG/questions.htm |tytuł = Questions and Answers |praca = Israel’s Security Fence |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009 |archiwum = https://web.archive.org/web/20131003072906/http://www.securityfence.mod.gov.il/Pages/ENG/questions.htm |zarchiwizowano = 3 października 2013 |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. W styczniu 2006 Ariel Szaron doznał [[udar mózgu|udaru mózgu]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4608100.stm |tytuł = Sharon’s stroke blood ‘drained’ |praca = BBC News |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref> i został zastąpiony przez [[Ehud Olmert|Ehuda Olmerta]].
 
W lipcu 2006 libańska organizacja [[Hezbollah]] uprowadziła dwóch izraelskich żołnierzy i ostrzelała północ Izraela, co doprowadziło do wybuchu [[II wojna libańska|drugiej wojny libańskiej]]. Wojna zakończyła się zawieszeniem broni i utworzeniem w południowym Libanie strefy buforowej, w której bezpieczeństwa pilnują powiększone międzynarodowe siły pokojowe [[UNIFIL]]<ref name=UN1701>{{cytuj stronę| |url = https://www.un.org/press/en/2006/sc8808.doc.htm |tytuł = Permanent Ceasefire to Be Based on Creation Of Buffer Zone Free of Armed Personnel Other than UN, Lebanese Forces |praca = United Nations Security Council |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>.
 
6 września 2007 izraelskie siły powietrzne zbombardowały i zniszczyły syryjskie instalacje nuklearne w rejonie [[Dajr az-Zaur (muhafaza)|Dajr az-Zaur]]. Izraelski wywiad podejrzewał, że Syria przygotowuje się do uruchomienia własnego programu nuklearnego<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/09/20/AR2007092002701.html |tytuł = Israel, U.S. Shared Data On Suspected Nuclear Site |praca = The Washington Post |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. 27 listopada 2007 izraelski premier Ehud Barak i palestyński prezydent [[Mahmud Abbas]] zgodzili się na wznowienie negocjacji, dążąc do osiągnięcia porozumienia do końca 2008. W połowie 2008 rozpoczęły się także tajne rozmowy pokojowe izraelsko-syryjskie, prowadzone przy pośrednictwie [[Turcja|Turcji]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.guardian.co.uk/world/2008/may/21/israelandthepalestinians.syria |tytuł = Syria and Israel officially confirm peace talks |praca = The Guardian |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>.
 
Pod koniec 2008 zakończyło się zawieszenie broni z [[Hamas]]em, który wznowił ostrzał rakietowy Izraela prowadzony z terytorium Strefy Gazy. Izrael zareagował rozpoczęciem [[operacja Płynny Ołów|operacji Płynny Ołów]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.smh.com.au/news/world/israeli-jets-pound-hamas/2008/12/29/1230399085970.html |tytuł = Israeli jets pound Hamas |praca = The Sydney Morning Herald |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.smh.com.au/news/world/battleground-gaza/2009/01/04/1231003847085.html |tytuł = Battleground Gaza: Israeli ground forces invade the strip |praca = The Sydney Morning Herald |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. 17 stycznia 2009 Izrael ogłosił jednostronne zawieszenie broni i wycofał swoje wojska ze Strefy Gazy, stawiając warunek wstrzymania ostrzału rakietowego i przemytu broni do Strefy<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090119111545/http://www.haaretz.com:80/hasen/spages/1056246.html |tytuł = IDF begins Gaza troop withdrawal, hours after ending 3-week offensive |praca = [[Ha-Arec]] |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Po kilku dniach Hamas zgodził się na zawieszenie broni, stawiając warunek zniesienia blokady Strefy Gazy i otworzenia przejść granicznych. Od tamtej pory dochodzi do sporadycznych naruszeń zawieszenia broni przez pojedyncze przypadki ostrzału Izraela oraz ataki na patrole izraelskiej straży granicznej.
 
== Geografia ==
Linia 176 ⟶ 172:
Izrael jest położony na kontynencie [[azja]]tyckim, na wschodnim wybrzeżu [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]] {{Współrzędne|32°00′41″N 34°53′12″E|type:city|umieść=w tekście}}. Graniczy od północy z [[Liban]]em, od północnego wschodu z [[Syria|Syrią]], od wschodu z [[Jordania|Jordanią]] i od południowego zachodu z [[Egipt]]em. Zaledwie 7-kilometrowy odcinek wybrzeża [[Morze Czerwone|Morza Czerwonego]] zapewnia Izraelowi dostęp do niego.
 
Uznany międzynarodowo obszar Izraela różni się od oficjalnych danych tego państwa. [[Centralna Agencja Wywiadowcza|CIA]] podaje w „The World Factbook” powierzchnię Izraela: 20 770&nbsp;km² (w tym 20 330&nbsp;km² lądu i 440&nbsp;km² wód)<ref name="cia">{{cytuj stronę |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html |tytuł = The World Factbook – Israel |autor = |praca = Central Intelligence Agency |język = en |opublikowany = |data dostępu = 2019-04-23}}</ref>. Jednakże Izrael za część swojego terytorium uznaje zajęte w trakcie [[wojna sześciodniowa|wojny sześciodniowej]]: [[Wschodnia Jerozolima|Wschodnią Jerozolimę]] (anektowaną w 1980) oraz [[Wzgórza Golan]] (przyłączone w 1982). Dlatego, wedle danych izraelskich, obszar państwa wynosi 22 072&nbsp;km² (w tym 21 643&nbsp;km² lądu i 429&nbsp;km² wód){{r|Figures}}. Razem z terytoriami [[Autonomia Palestyńska|Autonomii Palestyńskiej]] (z wyłączeniem [[Strefa Gazy|Strefy Gazy]]) wynosi zaś 27 799&nbsp;km²<ref>{{cytuj stronę| |url = http://cbs.gov.il/shnaton57/st01_01.pdf |tytuł = Area of Districts, Sub-Districts, Natural Regions and Lakes |praca = Israel Central Bureau of Statistics |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>.
 
Oficjalna łączna długość granic Izraela wynosi 1017&nbsp;km, z czego z Egiptem 266&nbsp;km, Jordanią 238&nbsp;km, Libanem 79&nbsp;km, Syrią 76&nbsp;km, Strefą Gazy 51&nbsp;km i Autonomią Palestyńską 307&nbsp;km. Długość granic morskich wynosi 273&nbsp;km<ref name=cia />.
Linia 183 ⟶ 179:
Pomimo swojej małej powierzchni Izrael charakteryzuje się dużą różnorodnością geograficzną, od [[Negew|pustyni Negew]] na południu do łańcuchów górskich [[Galilea|Galilei]], [[góra Karmel|Karmelu]] i Wzgórz Golan na północy. Nadmorska [[równina Szaron]] jest domem dla 70% populacji państwa.
 
Na ukształtowanie geograficzne kraju wpływa przede wszystkim [[Dolina Jordanu|Rów Jordanu]], który stanowi część wielkiego [[Rów Abisyński|Rowu Abisyńskiego]]. Ta wielka [[synklina]] jest położona na wschód od centralnego masywu [[Wyżyna Judzka|Gór Judzkich]] i przebiega na całej długości wschodniej części Izraela<ref name="Optimus Pascal">{{cytuj książkę |nazwisko = Humphreys |imię = Andrew |nazwisko2 = Tilbury |imię2 = Neil |tytuł = Praktyczny przewodnik: Izrael i terytoria palestyńskie |wydawca = Optimus Pascal |miejsce = Bielsko-Biała |rok = 2000 |isbn = 8387696889}}</ref>. Doliną Jordanu płynie najdłuższa spośród przepływających przez Izrael rzek, czyli [[Jordan (rzeka)|Jordan]] (długość 250&nbsp;km). Źródła Jordanu znajdują się na północy, na zboczach góry [[Hermon]] (2814 m [[n.p.m.]]), która jest najwyższym szczytem Izraela przy uwzględnieniu anektowanych [[Syria|syryjskich]] [[Wzgórza Golan|Wzgórz Golan]]. Najwyższym szczytem wewnątrz uznanych międzynarodowo granicach państwowych jest Micpe Shlagim (2224 m n.p.m.), a właściwie nienazwany szczyt dalej na zachód (2236 m n.p.m.)<ref>{{Cytuj |tytuł = Middle East :: Israel – The World Factbook – Central Intelligence Agency |data dostępu = 2019-07-31 |opublikowany = cia.gov |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html}}</ref>. Następnie rzeka przepływa przez [[Emek ha-Chula|dolinę Hula]], wpada do [[Jezioro Tyberiadzkie|Jeziora Tyberiadzkiego]], z którego wypływa na południe i kończy swój bieg w [[Morze Martwe|Morzu Martwym]]. Lustro wody znajduje się w najniższym punkcie [[Ziemia|Ziemi]] – 408 m [[p.p.m.]] (i ciągle się obniża)<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/1990_1999/1999/4/FOCUS%20on%20Israel-%20The%20Living%20Dead%20Sea |tytuł = The Living Dead Sea |praca = Israel Ministry of Foreign Affairs |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Na południe od Morza Martwego znajduje się [[Zatoka Akaba]] i [[Morze Czerwone]].
 
Innymi izraelskimi rzekami są: [[Aleksander (rzeka)|Aleksander]], [[Besor]], Hadera, [[Jarkon]], [[Jarmuk]], [[Kiszon]], [[Lachisz (rzeka)|Lachisz]], Sa’ar i Sorek.
 
[[Plik:Ramon Crater 2.jpg|mały|[[Ramon (krater)|Ramon]] na [[Negew]]ie]]
Wyjątkową formą geologiczną Izraela i [[Synaj (półwysep)|półwyspu Synaj]] są powstałe w wyniku erozji ziemi kratery, zwane ''makhteshim''<ref>{{cytuj stronę| |url = http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1486/ |tytuł = Makhteshim Country |praca = UNESCO World Heritage |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Największym ''makhteshim'' na świecie jest [[Ramon (krater)|krater Ramon]] na pustyni Negew<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Jacobs |imię = Daniel |tytuł = Israel and the Palestinian Territories: The Rough Guide |wydawca = Rough Guides |rok = 1998 |strony = 284 |isbn = 1858282489 |cytat = „Niezwykły Makhtesh Ramon – największy naturalny krater na świecie...” |język = en}}</ref> (jego długość wynosi 40&nbsp;km, a szerokość od 2 do 10&nbsp;km). Raport w sprawie środowiska naturalnego basenu Morza Śródziemnego informuje, że ze wszystkich państw położonych w basenie Izrael ma najwyższą liczbę gatunków roślin na metr kwadratowy<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20080601025750/http://www.haaretz.com:80/hasen/spages/988204.html |tytuł = More endangered than rain forests? |praca = Ha-Arec |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>.
 
[[Zasoby naturalne|Bogactwami naturalnymi]] wykorzystywanymi w budownictwie są: [[żwir]], [[skała|skały]], [[piasek]], [[glina]], [[wapień]] i [[gips]]. W przemyśle wykorzystuje się: [[potas]], [[brom]], [[magnez]], [[Halit|sól]] i [[fosforany]]{{r|Figures}}.
Linia 195 ⟶ 191:
Izrael jest krajem trzech zasadniczych [[klimat]]ów, rozciągniętych [[południk]]owo. [[Klimat śródziemnomorski]] ([[Oliwka (roślina)|oliwki]], [[Winorośl|winogrona]] itp.) występuje w pasmie [[nizina|nizin]] ([[równina|równin]]) położonych na wybrzeżu Morza Śródziemnego. Znajdują się tutaj między innymi takie nadbrzeżne miasta jak [[Tel Awiw-Jafa|Tel Awiw]] i [[Hajfa]]. Klimat śródziemnomorski charakteryzuje się chłodnymi i deszczowymi zimami oraz długimi i gorącymi latami. W paśmie wzgórz centralnych występuje [[klimat umiarkowany]]. Klimat ten charakteryzuje się ciepłą i wilgotną wiosną, gorącym i suchym latem, oraz chłodną i wilgotną jesienią. Podczas zimy niewykluczone opady śniegu. [[Jerozolima]] ma co najmniej jeden dzień opadów śniegu w roku. Regiony górzyste są wystawione na działanie zimnego wiatru i śnieżyc; szczyt góry Hermon jest najbardziej zaśnieżonym miejscem<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Goldreich |imię = Yair |tytuł = The Climate of Israel: Observation, Research and Application |wydawca = Springer |rok = 2003 |strony = 85 |isbn = 030647445X |język = en}}</ref>. Natomiast w Dolinie Jordanu występuje [[klimat równikowy|klimat tropikalny]], charakteryzujący się niewielką roczną [[temperatura powietrza|amplitudą temperatur]].
 
Najwyższa temperatura na kontynencie [[azja]]tyckim (53,9&nbsp;[[Skala Celsjusza|°C]], 129,0 [[Skala Fahrenheita|°F]]) została zarejestrowana 22 czerwca 1942 w kibucu [[Tirat Cewi]] w północnej części Doliny Jordanu<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20131128084534/http://www.ncdc.noaa.gov:80/oa/climate/globalextremes.html |tytuł = Global Measured Extremes of Temperature and Precipitation |praca = National Oceanic and Atmospheric Administration |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Natomiast najniższa temperatura w Izraelu została zarejestrowana 7 lutego 1950 w Dolinie Bet Netofa i wynosiła – 13,7&nbsp;°C{{r|Figures}}. W okresie od maja do września deszcze w Izraelu są rzadkością<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20101011024621/http://www.weather.com/outlook/travel/businesstraveler/wxclimatology/monthly/graph/ISXX0026 |tytuł = Average Weather for Tel Aviv-Yafo |praca = The Weather Channel |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20110629084331/http://www.weather.com/outlook/events/weddings/wxclimatology/monthly/graph/ISXX0010 |tytuł = Average Weather for Jerusalem |praca = The Weather Channel |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>.
<Center><gallery>
Plik:Klimadiagramm-metrisch-deutsch-Beersheba-Israel.png|Wykres średnich temperatur w [[Beer Szewa|Be’er Szewie]]
Linia 212 ⟶ 208:
[[Plik:Office of the President of Israel by David Shankbone.jpg|mały|Biuro [[Prezydent Izraela|Prezydenta Izraela]] w 2007]]
{{osobny artykuł|Ustrój polityczny Izraela|Partie polityczne w Izraelu}}
Izrael jest [[demokracja|demokratycznym]] państwem, ma [[system parlamentarny]] z powszechnym [[Prawo wyborcze|prawem wyborczym]]<ref name=cia />. [[Prezydent Izraela]] wybierany przez parlament na okres 7 lat jest [[głowa państwa|głową państwa]], ale jego obowiązki są jedynie ceremonialne<ref name=cia2>{{cytuj stronę| |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2077.html |tytuł = The World Factbook – Field Listing – Executive Branch |praca = Central Intelligence Agency |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Prezydent desygnuje na [[premierzy Izraela|premiera]] członka parlamentu, będącego zazwyczaj liderem partii lub koalicji wyborczej, która wygrała wybory. Premier jest szefem [[Rząd Izraela|rządu]] i najsilniejszym ogniwem [[władza wykonawcza|władzy wykonawczej]]<ref name=cia2 /><ref>W latach 1992–2001 w Izraelu wprowadzono system bezpośredniego wyboru premiera. Stwierdzono jednak, iż taki system nie sprawdza się, ponieważ wygrywająca wybory partia polityczna miała trudności ze sformowaniem koalicji rządowej.</ref>. [[Władza ustawodawcza|Władzę ustawodawczą]] tworzy 120-osobowy [[parlament]], nazywany [[Kneset]]em. [[Poseł|Posłowie]] są wybierani według [[ordynacja wyborcza|ordynacji proporcjonalnej]], która przewiduje dwuprocentowy próg wyborczy<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.knesset.gov.il/description/eng/eng_mimshal_beh.htm |tytuł = The Electoral System in Israel |praca = The Knesset |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Długość [[kadencja (politologia)|kadencji]] wynosi cztery lata. Kneset może w każdej chwili rozwiązać rząd poprzez przegłosowanie [[wotum nieufności]]. [[Ustawa Zasadnicza Izraela]] pełni rolę niespisanej [[konstytucja|konstytucji]]<ref name=cia /><ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Mazie |imię = Steven |tytuł = Israel’s Higher Law: Religion and Liberal Democracy in the Jewish State |wydawca = Lexington Books |rok = 2006 |strony = 34 |isbn = 0739114859 |język = en}}</ref>.
 
Izrael ma trójpoziomowy [[system sądowniczy Izraela|system sądowniczy]]. Na najniższym poziomie są sądy magistrackie (374 sądy), usytuowane w większości miast w całym kraju. Nad nimi są sądy okręgowe (138 sądów), służące do [[apelacja (prawo)|apelacji]] i jako sądy pierwszej instancji. Są one usytuowane w pięciu z sześciu [[Dystrykty Izraela|dystryktów]]. Trzecim i najwyższym poziomem jest położony w Jerozolimie [[Sąd Najwyższy (Izrael)|Sąd Najwyższy]]. Spełnia on podwójną rolę: jest to najwyższy sąd apelacyjny oraz umożliwia obywatelom i osobom niemającym obywatelstwa wnoszenie skarg przeciwko decyzjom władz państwowych<ref name=judiciary>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/MFA/Government/Branches%20of%20Government/Judicial/The%20Judiciary-%20The%20Court%20System |tytuł = The Judiciary: The Court System |praca = Israel Ministry of Foreign Affairs |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>.
 
Izrael nie jest członkiem [[Międzynarodowy Trybunał Karny|Międzynarodowego Trybunału Karnego]], ponieważ obawia się, że sąd mógłby ulegać politycznym naciskom<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/2000_2009/2002/6/Israel%20and%20the%20International%20Criminal%20Court |tytuł = Israel and the International Criminal Court |praca = Israel Ministry of Foreign Affairs |język = en |archiwum = https://archive.is/62pz |zarchiwizowano = 2012-06-04 |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Izraelski system prawny wzoruje się na wielu rozwiązaniach [[Wielka Brytania|brytyjskiego]] [[Common law|systemu prawnego]], które dostosowano do wymogów i potrzeb [[Halacha|prawa żydowskiego]]<ref name=cia />. Opiera się on na zasadzie [[stare decisis]], która w systemie prawa ''common law'' oznacza, że wcześniejsze decyzje sądów muszą być uznawane za [[precedens]]y, stanowiące prawo. Sprawy rozsądzają zawodowi sędziowie, a nie rady przysięgłych<ref name=judiciary />. [[Małżeństwo|Małżeństwa]] i [[rozwód|rozwody]] podlegają pod jurysdykcję odpowiednich sądów religijnych: żydowskich (88 sądów), muzułmańskich, druzyjskich lub chrześcijańskich. Prawem pracy zajmują się sądy pracy (53 sądy). W 2007 w Izraelu czynnych zawodowo było 38 &nbsp;017 prawników{{r|Figures}}. Wybór sędziów spoczywa w rękach członków parlamentarnej komisji sprawiedliwości, Sądu Najwyższego i członków [[Izraelska Izba Adwokacka|Izraelskiej Izby Adwokackiej]]<ref name=judiciary />.
 
[[Ustawa Zasadnicza Izraela|Ustawa Zasadnicza]]: Godność Ludzka i Wolność broni [[wolność|wolności]] i [[prawa człowieka|praw człowieka]] w Izraelu. Izrael jest jedynym państwem regionu, które zostało umieszczone w rankingu ''Wolny„Wolny”''<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=363&year=2007&country=7199 |tytuł = Map of Freedom in the World: Israel |praca = Freedom House |opublikowany = 2007 |język = en |data dostępu = 1 lutego 2009}}</ref> przez organizację [[Freedom House]] (terytoria okupowane otrzymały status „Nie Wolny”). Ranking ten ocenia poziom praw cywilnych i politycznych w danym kraju<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=202&year=2005 |tytuł = Press Freedom Rankings by Region 2005 |praca = Freedom House |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20070325145453/http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=202&year=2005 |zarchiwizowano = 2007-03-25 |data dostępu = 4 lutego 2009 }}</ref>. Podobnie organizacja [[Reporterzy bez Granic]] umieściła Izrael na 50. miejscu w rankingu 168 państw ocenianych pod względem wolności prasy (najwyższe miejsce w Południowo-Zachodniej Azji)<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.rsf.org/rubrique.php3?id_rubrique=639 |tytuł = Worldwide Press Freedom Index 2006 |praca = Reporters Without Borders |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20061101161142/http://www.rsf.org/rubrique.php3?id_rubrique=639 |zarchiwizowano = 2006-11-01 |data dostępu = 4 lutego 2009 }}</ref>. Jednakże takie organizacje jak [[Amnesty International]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.amnesty.org/en/region/israel-and-occupied-territories |tytuł = Israel – Occupied Territories |praca = Amnesty International |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref> i [[Human Rights Watch]]<ref>{{cytuj | url = https://web.archive.org/web/20090204222404/http://www.hrw.org/en/middle-eastn-africa/israel-and-occupied-territories |tytuł = Israel and the Occupied Territories |opublikowany = Human Rights Watch |język = en |data dostępu = 2009-02-04}}</ref> często stawiają Izraelowi zarzuty naruszania praw człowieka odnośnie do trwającego [[Konflikt izraelsko-palestyński|konfliktu izraelsko-palestyńskiego]]. Izraelskie organizacje, takie jak np. [[B’tselem]], również stawiają podobne zarzuty<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.btselem.org/English/Publications/Summaries/200205_Land_Grab.asp |tytuł = Land Grab: Israel’s Settlement Policy in the West Bank |praca = B’Tselem |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>.
 
W 2007 izraelska policja dysponowała 28 &nbsp;526 funkcjonariuszami, do których trzeba dodać 6584 funkcjonariuszy służb więziennych. W 2007 otworzyli oni ogółem 442 &nbsp;908 akt spraw{{r|Figures}}.
 
=== Stosunki międzynarodowe ===
[[Plik:Foreign relations of Israel (map).png|mały|upright=1.8|{{legenda|#0000FF|kraje utrzymujące stosunki dyplomatyczne z Izraelem}} {{legenda|#00F5FF|kraje, z którymi stosunki dyplomatyczne są zawieszone}} {{legenda|#00EE00|kraje, które zerwały stosunki dyplomatyczne z Izraelem}} {{legenda|#EE7942|kraje nieutrzymujące stosunków dyplomatycznych z Izraelem}} {{legenda|#FF1493|kraje utrzymujące z Izraelem jedynie kontakty handlowe}}]]
{{osobny artykuł|Polityka zagraniczna Izraela}}
Izrael utrzymuje [[dyplomacja|stosunki dyplomatyczne]] ze 160 państwami i ma 93 [[misja dyplomatyczna|misje dyplomatyczne]] na całym świecie<ref name=relations>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/MFA/About%20the%20Ministry/Diplomatic%20missions/Israel-s%20Diplomatic%20Missions%20Abroad |tytuł = Israel’s Diplomatic Missions Abroad: Status of relations |praca = Israel Ministry of Foreign Affairs |opublikowany = 18 stycznia 2009 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Jedynie trzech członków [[Liga Państw Arabskich|Ligi Państw Arabskich]] znormalizowało swoje stosunki z Izraelem: Egipt podpisał traktat pokojowy w 1979, Jordania podpisała traktat pokojowy w 1994, a [[Mauretania]] nawiązała pełne stosunki dyplomatyczne w 1999. Trzech innych członków Ligi Arabskiej: [[Maroko]], [[Tunezja]] i [[Oman]] zerwało stosunki dyplomatyczne podczas Intifady w 2000<ref name=relations />. [[Niger]], który nawiązał stosunki w listopadzie 1996, zerwał je w kwietniu 2002. [[Wenezuela]] i [[Boliwia]] zerwały stosunki dyplomatyczne w styczniu 2009<ref name=relations />. Izraelskie prawo nazywa Liban, Syrię, Iran, Arabię Saudyjską, Irak i Jemen krajami wrogimi<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.justice.gov.il/NR/rdonlyres/129A5B6A-20D6-4C3B-9785-1C6B6763394A/0/CRCengfull.pdf |tytuł = Initial Periodic Report of the State of Israel Concerning the Implementation of the Convention of the Rights of the Child |praca = Israel Ministry of Justice |opublikowany = 2001 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref> i obywatele Izraela nie mogą ich odwiedzać bez uzyskania pozwolenia Ministerstwa Spraw Wewnętrznych<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090407144043/http://www.mfa.gov.il/MFAHeb/MFAArchive/2004/horaot+din+israeli0304.htm |tytuł = הוראות הדין הישראלי |praca = Israeli Ministry of Foreign Affairs |opublikowany = 2004 |język = he |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Od 1994 Izrael jest członkiem forum Dialog Śródziemnomorski, w którym przy pomocy [[NATO]] współpracuje ze sobą siedem państw basenu [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]], dążąc do nawiązania lepszych kontaktów i utrzymania stabilizacji oraz bezpieczeństwa regionu<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.nato.int/med-dial/home.htm |tytuł = NATO’s Mediterranean Dialogue |praca = North Atlantic Treaty Organization |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Według jednych źródeł obywatele Izraela mogą podróżować bez wizy (bądź dostać wizę na granicy) do 161 państw<ref>{{Cytuj |tytuł = Henley Passport Index 2008 to 2018 |data dostępu = 2018-08-08 |opublikowany = Henley Passport Index |url = https://www.henleypassportindex.com/passport-index |język = en}}</ref>, a według innych do 146<ref>{{Cytuj |tytuł = Global Passport Power Rank The Passport Index 2018 |czasopismo = Passport Index – All the world’s passports in one place. |data dostępu = 2018-08-08 |url = https://www.passportindex.org/byRank.php |język = en}}</ref>.
 
[[Stany Zjednoczone]], [[Niemcy]], [[Wielka Brytania]] i [[Indie]] znajdują się wśród najbliższych sojuszników Izraela. Pierwszym krajem, który uznał istnienie państwa żydowskiego był [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|Związek Radziecki]] (14 maja 1948). Stany Zjednoczone uważają Izrael za swojego głównego sojusznika w południowo-zachodniej Azji<ref>{{cytuj stronę |url = http://italy.usembassy.gov/pdf/other/RL33476.pdf |tytuł = Israel: Background and Relations with the United States |autor = Carol Migdalovitz |praca = Congressional Research Service (via the U.S. Mission to Italy) |opublikowany = 6 lipca 2007 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20060924052625/http://italy.usembassy.gov/pdf/other/RL33476.pdf |zarchiwizowano = 24 września 2006 |data dostępu = 4 lutego 2009 }}</ref>. Pomimo że Turcja i Izrael nawiązały normalne stosunki dyplomatyczne w 1991, to Turcja współpracowała z Izraelem już od 1949. Jednakże Turcja jest drugim pod względem wielkości muzułmańskim państwem regionu i rząd turecki podlega silnym naciskom ze strony społeczeństwa oraz innych państw muzułmańskich<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Abadi |imię = Jacob |tytuł = Israel’s Quest for Recognition and Acceptance in Asia: Garrison State Diplomacy |wydawca = Routledge |rok = 2004 |strony = 4–6 |isbn = 0714655767 |język = en}}</ref>. Silne więzi łączące Izrael z Niemcami obejmują współpracę naukową, edukacyjną, gospodarczą i wojskową<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/middle_east/article3564572.ece |tytuł = Israel welcomes new Germany to a celebration of its 60th birthday |autor = Roger Boyes |praca = Times Online |opublikowany = 17 marca 2008 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Indie ustanowiły pełne stosunki dyplomatyczne z Izraelem w 1992 i od tej pory mocno współpracują kulturalnie i wojskowo<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.westerndefense.org/bulletins/Dec-01.htm |tytuł = India and Israel: Dawn of a New Era |autor = Dinesh Kumar |praca = Jerusalem Institute for Western Defense |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20020228151609/http://www.westerndefense.org/bulletins/Dec-01.htm |zarchiwizowano = 2002-02-28 |data dostępu = 4 lutego 2009 }}</ref>. Wielka Brytania uznała państwo żydowskie 29 stycznia 1949 i od tej pory brytyjscy przywódcy dwukrotnie odwiedzili Izrael, który zajmuje 23. miejsce wśród największych partnerów handlowych Brytanii. Brytyjczycy traktują kontakty z Izraelem jako naturalne, ponieważ jest to ich dawne terytorium mandatowe<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.fco.gov.uk/en/about-the-fco/country-profiles/middle-east-north-africa/israel/?profile=tradeInvestment&pg=6 |tytuł = Trade and Investment with the UK |praca = Uk Foreign and Commonwealth Office |opublikowany = 22 października 2007 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20090124134847/http://www.fco.gov.uk/en/about-the-fco/country-profiles/middle-east-north-africa/israel/?profile=tradeInvestment&pg=6 |zarchiwizowano = 24 stycznia 2009 |data dostępu = 4 lutego 2009 }}</ref>. [[Iran]] utrzymywał stosunki dyplomatyczne z Izraelem za czasów panowania dynastii [[Dynastia Pahlawi|Pahlawi]], zostały one jednak zerwane podczas [[Irańska rewolucja islamska|rewolucji irańskiej]] w 1979<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Abadi |imię = Jacob |tytuł = Israel’s Quest for Recognition and Acceptance in Asia: Garrison State Diplomacy |wydawca = Routledge |rok = 2004 |strony = 37–49 |isbn = 0714655767 |język = en}}</ref>.
 
Izrael jest członkiem następujących międzynarodowych organizacji: [[Bank Rozrachunków Międzynarodowych]], [[Bank Światowy]], [[CERN|Europejska Organizacja Badań Jądrowych]] (obserwator), [[Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju]], [[Interpol]], [[Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju]], [[Międzyamerykański Bank Rozwoju]], [[Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej]], [[Międzynarodowa Izba Handlowa]] (sygnatariusz), [[Międzynarodowa Konfederacja Związków Zawodowych]], [[Międzynarodowa Korporacja Finansowa]], [[Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji]], [[Międzynarodowa Organizacja Morska]], [[Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna]], [[Międzynarodowa Organizacja Pracy]], [[Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa]], [[Międzynarodowy Fundusz Walutowy]], [[Międzynarodowy Komitet Olimpijski]], [[Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca]], [[Międzynarodowy Trybunał Karny]], [[Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny]], [[Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie]] (partner), [[Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego]], [[Organizacja Narodów Zjednoczonych]], [[UNESCO|Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury]], [[Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Rozwoju Przemysłowego]], [[Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa]], [[Organizacja ds. Zakazu Broni Chemicznej|Międzynarodowa Organizacja ds. Zakazu Broni Chemicznej]] (sygnatariusz), [[Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju]], [[Organizacja Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego]] (obserwator), [[Światowy Związek Pocztowy|Powszechny Związek Pocztowy]], [[Światowa Organizacja Celna|WCO]], [[Światowa Organizacja Handlu]], [[Światowa Organizacja Meteorologiczna]], [[Światowa Organizacja Turystyki]], [[Światowa Organizacja Własności Intelektualnej]], [[Światowa Organizacja Zdrowia]] i inne<ref name=cia />.
Linia 234 ⟶ 230:
[[Plik:Israel districts numbered.png|mały|upright|'''Dystrykty Izraela''':<br />'''(1)'''&nbsp;[[Dystrykt Północny (Izrael)|Północny]], '''(2)'''&nbsp;[[Hajfa (dystrykt)|Hajfa]], '''(3)'''&nbsp;[[Dystrykt Centralny (Izrael)|Centralny]], '''(4)'''&nbsp;[[Tel Awiw (dystrykt)|Tel Awiw]], '''(5)'''&nbsp;[[Jerozolima (dystrykt)|Jerozolima]], '''(6)'''&nbsp;[[Dystrykt Południowy (Izrael)|Południowy]]<br />'''Terytoria okupowane''':<br />'''(A)'''&nbsp; [[Wzgórza Golan]], '''(B)'''&nbsp; [[Judea i Samaria]] oraz [[Autonomia Palestyńska]]<br />'''Terytoria opuszczone przez Izrael''':<br />'''(C)'''&nbsp; [[Strefa Gazy]]]]
{{osobny artykuł|Dystrykty Izraela|Miasta w Izraelu}}
Państwo Izrael jest podzielone na sześć głównych dystryktów, nazywanych ''mehozot'' ([[język hebrajski|hebr.]] מחוזות, ''mahoz''): [[Dystrykt Północny (Izrael)|Północny]], [[Hajfa (dystrykt)|Hajfa]], [[Dystrykt Centralny (Izrael)|Centralny]], [[Tel Awiw (dystrykt)|Tel Awiw]], [[Jerozolima (dystrykt)|Jerozolima]] i [[Dystrykt Południowy (Izrael)|Południowy]]. Dodatkowo dystrykty są podzielone na piętnaście poddystryktów, nazywanych ''nafot'' (hebr. נפות, ''nafa''), które dalej dzielą się na pięćdziesiąt naturalnych regionów<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20181009113953/http://www.cbs.gov.il/shnaton53/download/st_eng01.doc |tytuł = Introduction to the Tables: Geophysical Characteristics |praca = Central Bureau of Statistics |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>.
 
=== Władze samorządowe ===
Linia 245 ⟶ 241:
Izrael okupuje następujące tereny: [[Zachodni Brzeg|Zachodni Brzeg Jordanu]], [[Wschodnia Jerozolima]], [[Wzgórza Golan]] i [[farmy Szeba]]. Są to obszary zdobyte na Jordanii, Syrii i Libanie podczas wojny sześciodniowej w 1967. Przez pewien czas okupowany był [[Synaj (półwysep)|półwysep Synaj]], który na mocy traktatu pokojowego z 1979 powrócił do Egiptu<ref>{{Cytuj |autor = Elisha Efrat |tytuł = Geography and Politics in Israel since 1967 |data = 2005 |miejsce = London-Totowa N.J. |wydawca = Frank Cass & Co. Ltd. |s = 83, 90, 92–93, 103}}</ref>.
 
[[Strefa Gazy]] była okupowana przez Izrael od 1967 do 2005, kiedy ewakuowano ze Strefy wszystkie żydowskie osiedla z ich mieszkańcami, jako część planu jednostronnego wycofania się. Izrael przez cały czas kontroluje przestrzeń powietrzną i granicę morską Strefy Gazy. Izraelskiej kontroli podlegają także przejścia graniczne i przepływ towarów. Natomiast odpowiedzialność za sytuację wewnętrzną spoczywa na [[Hamas]]ie<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.nytimes.com/2007/09/19/world/middleeast/19gaza.html?_r=1 |tytuł = Isolation of Gaza Chokes Off Trade |autor = Steven Erlanger |praca = The New York Times |opublikowany = 19 września 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>.
 
Po zajęciu tych terytoriów przez Izrael w 1967 na każdym z nich zaczęto tworzenie, nielegalnych w świetle prawa międzynarodowego, [[osiedla żydowskie|osiedli żydowskich]]. W stosunku do Wschodniej Jerozolimy i Wzgórz Golan, tereny te podporządkowano izraelskiej jurysdykcji, przyłączając je do Izraela i ofiarując mieszkańcom izraelskie obywatelstwo. Natomiast Zachodni Brzeg pozostał pod wojskową okupacją. Tereny te obecnie są powszechnie uznawane za miejsce powstania przyszłego [[Palestyna (państwo)|państwa palestyńskiego]]. Większość negocjacji dotyczących tych terenów opierała się na rezolucji ONZ nr 242, która wzywała Izrael do wycofania się z zajętych terenów w zamian za normalizację stosunków z arabskimi państwami. Zasada ta jest nazywana: „ziemia za pokój”<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3340641,00.html |tytuł = Isolation of Gaza Chokes Off Trade |praca = Jedi’ot Acharonot |opublikowany = 16 grudnia 2006 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1181570258086&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull |tytuł = Syria ready to discuss land for peace |autor = Mark Weiss |praca = The Jerusalem Post |opublikowany = 12 czerwca 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?pagename=JPost/JPArticle/ShowFull&cid=1173879095966 |tytuł = Egypt: Israel must accept the land-for-peace formula |praca = The Jerusalem Post |opublikowany = 15 marca 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>.
 
Zachodni Brzeg jest zamieszkany przez pierwotną, głównie arabską, ludność [[Palestyńczycy|palestyńską]], w tym historycznych mieszkańców tych terenów oraz [[Palestyńczycy|palestyńskich]] [[uchodźstwo|uchodźców]] z przybyłych na [[Zachodni Brzeg]] wcześniej, zwłaszcza w okresie [[I wojna izraelsko-arabska|wojny]] z 1948<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.un.org/unrwa/publications/pdf/uif-dec04.pdf |tytuł = UNRWA in Figures: Figures as of December 31, 2004 |praca = United Nations |opublikowany = 31 grudnia 2004 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20050409071314/http://www.un.org/unrwa/publications/pdf/uif-dec04.pdf |zarchiwizowano = 9 kwietnia 2005 |data dostępu = 4 lutego 2009 }}</ref> i bezpośrednio wcześniej. Po klęsce w wojnie 1967 Palestyńczycy znaleźli się pod izraelską administracją wojskową. Po 1993 większa część miast i populacji arabskiej zamieszkującej te tereny znalazła się pod wewnętrzną jurysdykcją [[Autonomia Palestyńska|Autonomii Palestyńskiej]]. Izrael zachowuje prawo do częściowej wojskowej kontroli, chociaż w okresach arabskich niepokojów [[Siły Obronne Izraela|izraelska armia]] kilkakrotnie wkraczała i przywracała całkowitą wojskową kontrolę. Podczas [[Intifada Al-Aksa|intifady Al-Aksa]], w odpowiedzi na serię samobójczych zamachów terrorystycznych, izraelski rząd rozpoczął budowę [[mur bezpieczeństwa|muru bezpieczeństwa]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.securityfence.mod.gov.il/Pages/ENG/questions.htm |tytuł = Questions and Answers |praca = Israel’s Security Fence |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009 |archiwum = https://web.archive.org/web/20131003072906/http://www.securityfence.mod.gov.il/Pages/ENG/questions.htm |zarchiwizowano = 3 października 2013 |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>, który pomimo licznych sprzeciwów powstaje częściowo na terenach arabskich<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.btselem.org/english/Publications/summaries/200512_Under_the_Guise_of_Security.asp |tytuł = Under the Guise of Security: Routing the Separation Barrier to Enable Israeli Settlement Expansion in the West Bank |praca = B’Tselem |opublikowany = 2005 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>.
 
== Siły zbrojne ==
[[Plik:F-15I Ra'am.jpg|mały|upright|[[McDonnell Douglas F-15 Eagle|F-15I ''Ra’am'']] z 69 Dywizjonu IDF/AF]]
{{osobny artykuł|Siły Obronne Izraela|Siły Powietrzne Izraela}}
[[Siły Obronne Izraela]] ([[język hebrajski|hebr.]] צבא הגנה לישראל, ''Cwa Hagana L-Israel'', w skrócie ''CaHaL'') składają się z wojsk [[Wojska Lądowe Izraela|lądowych]], [[Siły Powietrzne Izraela|sił powietrznych]] i [[Izraelski Korpus Morski|marynarki wojennej]]. Zostały powołane do życia podczas [[I wojna izraelsko-arabska|wojny o niepodległość]] w 1948, z połączenia żydowskich organizacji paramilitarnych (głównie [[Hagana|Hagany]])<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20080412082705/http://dover.idf.il:80/IDF/English/about/History/40s/1948/default.htm |tytuł = History: 1948 |autor = Roger Boyes |praca = Israel Defense Forces |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Siły zbrojne mają także w swoich szeregach wywiad wojskowy [[Aman (wywiad)|Aman]], który współpracuje z [[Mosad]]em, [[Szin Bet]] i tajną agencją wywiadowczą [[Lakam]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Henderson |imię = Robert D.A. |tytuł = Brassey’s International Intelligence Yearbook |wydawca = Brassey’s Inc. |rok = 2003 |strony = 97 |isbn = 1574885502 |język = en}}</ref>. Uczestnictwo w licznych wojnach i konfliktach zbrojnych spowodowało, że Siły Obronne Izraela są jednymi z najlepiej wyćwiczonych na polu walki sił zbrojnych na świecie<ref>{{cytuj stronę| |url = https://www.globalsecurity.org/military/world/israel/idf.htm |tytuł = Israel Defense Forces – Tzvah Haganah L’Yisrael |praca = GlobalSecurity.org |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>.
 
Według rankingu ''Global Firepower''<ref>[https://www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail.php?country_id=israel Global Firepower].</ref> (2021) izraelskie siły zbrojne stanowią 20. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 16 mld dolarów (USD)<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.globalfirepower.com/country-military-strength-detail.asp?country_id=Israel |tytuł = Israel |opublikowany = [[Global Firepower]] |język = en |data dostępu = 2014-08-09}}</ref>.
 
Większość Izraelczyków podlega [[pobór (wojsko)|poborowi wojskowemu]] w wieku osiemnastu lat. Mężczyźni służą przez trzy, a kobiety przez dwa lata<ref>{{cytuj stronę| |url = https://www.globalsecurity.org/military/world/israel/idf.htm |tytuł = The Israel Defense Forces |autor = Netanel Lorch |praca = Israel Ministry of Foreign Affairs |opublikowany = 31 maja 1997 |język = en |data dostępu = 2010-12-28}}</ref>. Po ukończeniu służby zasadniczej następuje przeniesienie do sił rezerwowych, które każdego roku przeprowadzają kilkutygodniowe ćwiczenia obejmujące rezerwistów do lat czterdziestu. Większość kobiet jest zwolniona z ćwiczeń sił rezerwowych. Większości arabskich obywateli Izraela (poza druzami) oraz osobom zaangażowanym w [[Judaizm|studia religijne]] przysługuje zwolnienie ze służby wojskowej, i to pomimo faktu, że zwalnianie studentów [[jesziwa|jesziw]] jest od wielu lat źródłem niezadowolenia izraelskiego społeczeństwa<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Stendel |imię = Ori |tytuł = The Arabs in Israel |wydawca = Sussex Academic Press |rok = 1997 |strony = 191 |isbn = 1898723230 |język = en}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://www.haaretz.com/hasen/pages/ArticleContent.jhtml?itemNo=860256 |tytuł = Cool law, for wrong population |autor = Nehemia Shtrasler |praca = Ha-Arec |opublikowany = 16 maja 2007 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20071001050353/http://www.haaretz.com/hasen/pages/ArticleContent.jhtml?itemNo=860256 |zarchiwizowano = 1 października 2007 |data dostępu = 4 lutego 2009 }}</ref>. Alternatywą jest odbycie obowiązkowej służby wojskowej w służbach pomocniczych, takich jak szpitale, szkoły i inne instytucje opieki społecznej<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20070703004159/http://www.nbn.org.il/students/sherut_leumi.htm |tytuł = Sherut Leumi (National Service) |praca = Nefesh B’Nefesh |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. W efekcie takiego działania poboru, Siły Obronne Izraela utrzymują około 168 &nbsp;000 żołnierzy w służbie czynnej i dodatkowych 408 &nbsp;000 w siłach rezerwowych<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20080625035443/http://www.inss.org.il/upload/(FILE)1206270841.pdf |tytuł = Israel |praca = The Institute for National Security Studies |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>.
 
[[Plik:Merkava4 MichaelMass01.jpg|mały|upright|lewo|Główny izraelski czołg pola walki [[Merkawa]]]]
Siły zbrojne korzystają w większości z nowoczesnych systemów uzbrojenia, które zostały zaprojektowane i wyprodukowane w Izraelu, pozostała część pochodzi z importu. Największym zagranicznym dostawcą uzbrojenia są Stany Zjednoczone. Oczekuje się, że amerykańska pomoc wojskowa w latach 2008–2017 wyniesie 30 miliardów [[dolar amerykański|dolarów]]<ref name=nyt>{{cytuj stronę| |url = http://www.nytimes.com/2007/08/17/world/middleeast/17israel.html |tytuł = Israel to Get $30 Billion in Military Aid From U.S. |autor = Steven Erlanger |praca = The New York Times |opublikowany = 17 sierpnia 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Rozwijany przez Stany Zjednoczone i Izrael system [[rakietowy pocisk antybalistyczny|obrony antyrakietowej]] [[Chetz-2|Arrow]] jest jednym z najsprawniejszych na świecie<ref>{{cytuj stronę| |url = http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1173879211495&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull |tytuł = Arrow can fully protect against Iran |autor = [[Ja’akow Kac (dziennikarz)|Ja’akow Kac]] |praca = The Jerusalem Post |opublikowany = 30 marca 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Państwo rozwinęło także swój własny program [[czołg podstawowy|czołgu podstawowego]] [[Merkawa]]. Po [[wojna Jom Kipur|wojnie Jom Kipur]] Izrael stworzył własną sieć [[satelita rozpoznawczy|satelitów szpiegowskich]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20071114114530/https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/kent-csi/docs/v44i5a04p.htm |tytuł = Israel’s Quest for Satellite Intelligence |autor = E.L. Zorn |praca = Central Intelligence Agency |opublikowany = 8 maja 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Po wystrzeleniu satelity [[Ofeq]] Izrael dołączył do grona siedmiu państw mających zdolność wystrzeliwania takich satelitów<ref>{{cytuj stronę| |url = http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1181570245958&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull |tytuł = Analysis: Eyes in the sky |autor = Yaakov Katz |praca = The Jerusalem Post |opublikowany = 11 czerwca 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Od początku swego istnienia państwo wydaje znaczną część swojego [[produkt krajowy brutto|produktu krajowego brutto]] na obronność. Na przykład w 1984 wydatki na obronność wynosiły 24% PKB. Obecnie wydatki stanowią 9,4% PKB<ref name=cia />.
 
Izrael nie podpisał [[układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej|układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej]] i celowo utrzymuje dwuznaczną politykę dezinformacji o swoim własnym [[broń jądrowa|potencjale jądrowym]], chociaż jest powszechnie uznawany za kraj mający do dyspozycji broń jądrową<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090316090111/http://www.iaea.org/NewsCenter/Transcripts/2004/alahram27072004.html |tytuł = Transcript of the Director General’s Interview with Al-Ahram News |autor = Mohamed ElBaradei |praca = International Atomic Energy Agency |opublikowany = 27 lipca 2004 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Podczas [[I wojna w Zatoce Perskiej|I wojny w Zatoce Perskiej]] w 1991 nałożono obowiązek wyposażenia wszystkich domów i mieszkań w Izraelu w specjalnie wzmocnione pomieszczenia, które przystosowano do ochrony przed użyciem [[broń chemiczna|broni chemicznej]] i [[broń biologiczna|biologicznej]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20070504100844/http://www.israelhomeowner.com/Glossary.asp |tytuł = Glossary |praca = Israel Homeowner |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Izrael podpisał, lecz nie ratyfikował [[Konwencja o zakazie broni chemicznej|Konwencji o zakazie broni chemicznej]]. Nie podpisał natomiast [[Konwencja o broni biologicznej|Konwencji o broni biologicznej]]<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Stempień |imię = Marta |nazwisko2 = Tołwiński |imię2 = Maciej |tytuł = Efektywność międzynarodowych reżimów nieproliferacji broni biologicznej i chemicznej |url = https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/1414 |czasopismo = Polityka i Społeczeństwo |wolumin = 4(13) |wydanie = |strony = 124 |data = 2015 |issn = |data dostępu = 2019-04-20}}</ref>.
 
== Gospodarka ==
Linia 271 ⟶ 267:
[[Plik:Eilat's Harbor.JPG|mały|lewo|[[Port Ejlat]]]]
[[Plik:Wheat-haHula-ISRAEL2.JPG|mały|Uprawy pszenicy w Izraelu]]
Izrael jest uznawany za najbardziej rozwinięty gospodarczo i przemysłowo kraj [[Bliski Wschód|Bliskiego Wschodu]]. Został umieszczony na 30. miejscu w rankingu [[Bank Światowy|Banku Światowego]] według [[wskaźnik łatwości prowadzenia działalności gospodarczej|wskaźnika łatwości prowadzenia działalności gospodarczej]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.doingbusiness.org/EconomyRankings/?regionid=426 |tytuł = Economy Rankings |praca = The World Bank Group |opublikowany = 2008 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref> oraz na 23. miejscu w rankingu [[Światowe Forum Ekonomiczne|Światowego Forum Ekonomicznego]] według [[Globalny raport konkurencyjności|wskaźnika konkurencyjności wzrostu]]<ref name="wef">{{cytuj stronę |url = http://www.weforum.org/pdf/gcr/2008/rankings.pdf |tytuł = The Global Competitiveness Index rankings and 2007–2008 comparisons |praca = World Economic Forum |opublikowany = 2008 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20081206133820/http://www.weforum.org/pdf/gcr/2008/rankings.pdf |zarchiwizowano = 2008-12-06 |data dostępu = 1 lutego 2009 }}</ref>. Znajduje się na drugim miejscu na świecie (za Stanami Zjednoczonymi) pod względem liczby firm rozpoczynających działalność gospodarczą. Ma największą liczbę przedsiębiorstw (poza Ameryką Północną) notowanych na giełdzie [[NASDAQ]]<ref>{{cytuj stronę | url = http://web.archive.org/web/20120306040912/http://www.nasdaq.com/newsroom/news/pr2005/ne_section05_019.stm |tytuł = NASDAQ Appoints Asaf Homossany as New Director for Israel |autor = Assaf Kedem |praca = NASDAQ |opublikowany = 6 stycznia 2005 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. W 2007 Izrael zajął 44. miejsce na świecie pod względem wysokości [[produkt krajowy brutto|produktu krajowego brutto]] (232,7 mld dolarów) i 22. miejsce w [[parytet siły nabywczej|parytecie siły nabywczej]] (33 299 dolarów)<ref name=IMF-gdp>{{cytuj stronę| |url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/01/weodata/weorept.aspx?sy=2008&ey=2008&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=436&s=NGDP_R%2CNGDP_RPCH%2CNGDP%2CNGDPD%2CNGDP_D%2CNGDPRPC%2CNGDPPC%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CPPPSH%2CPPPEX%2CPCPI%2CPCPIPCH%2CPCPIE%2CPCPIEPCH%2CLUR%2CLE%2CLP%2CGGB%2CGGB_NGDP%2CBCA%2CBCA_NGDPD&grp=0&a=&pr1.x=38&pr1.y=7 |tytuł = Report for Selected Countries and Subjects |praca = International Monetary Fund |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. W 2007 Izrael zaproszono do przystąpienia do [[Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju|Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3400955,00.html |tytuł = Israel invited to join the OECD |autor = Israel Money |praca = [[Jedi’ot Acharonot]] |opublikowany = 16 maja 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>, która propaguje współpracę między państwami przestrzegającymi zasad demokracji i [[wolny rynek|wolnego rynku]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20070615162755/http://www.oecd.org/pages/0,3417,en_36734052_36734103_1_1_1_1_1,00.html |tytuł = About OECD |praca = Organisation for Economic Co-operation and Development |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>.
 
Środkiem płatniczym Izraela są [[Nowy izraelski szekel|nowe szekle]] (NIS). Zostały one wprowadzone do obiegu 1 kwietnia 1985, zastępując starego [[Szekel|szekla]] (1 NIS = 1000 starych szekli), który w 1980 wyparł lirę izraelską (1 stary szekel = 10 lir), nazywaną szterlingiem izraelskim (nazwa pochodząca z czasów brytyjskiego [[Palestyna (mandat)|Mandatu Palestyny]]). Nowy szekel dzieli się na 100 [[Agora (moneta)|agor]]. W obiegu funkcjonują monety o nominałach 10 i 50 agor, 1, 5 i 10 szekli oraz banknoty o nominałach 20, 50, 100 i 200 szekli.
Linia 279 ⟶ 275:
Pomimo ograniczonych [[Zasoby naturalne|bogactw naturalnych]] intensywny rozwój sektorów rolnictwa i przemysłu uczynił z Izraela państwo samowystarczalne pod względem produkcji żywności (poza zbożami i wołowiną). Ważnymi towarami importowanymi są [[paliwa kopalne]] i uzbrojenie. Wartość importu w 2007 wyniosła 73,6 mld dolarów{{r|Figures}}. Eksport obejmuje owoce, warzywa, leki, oprogramowanie, produkty chemiczne, uzbrojenie i diamenty. Wartość eksportu w 2007 wyniosła 70,9 mld dolarów. [[Deficyt handlowy|Deficyt]] w handlu zagranicznym wyniósł 2,7 mld dolarów{{r|Figures}}.
 
Większość energii elektrycznej produkuje się ze spalania węgla, gazu ziemnego i ropy naftowej. W 2007 zużycie energii elektrycznej wyniosło 15,268 [[kilowatogodzina|MWh]]{{r|Figures}}. Korzystne położenie geograficzne Izraela powoduje, że występują tam idealne warunki do rozwoju technologii wykorzystujących [[energetyka słoneczna|energię słoneczną]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.npr.org/templates/transcript/transcript.php?storyId=15503716 |tytuł = Israel Pushes Solar Energy Technology |autor = Linda Gradstein |praca = National Public Radio |opublikowany = 22 października 2007 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref><ref name=zenith>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20110523231237/http://www.businessweek.com/globalbiz/content/mar2008/gb20080326_485582.htm |tytuł = At the Zenith of Solar Energy |autor = Neal Sandler |praca = Business Week |opublikowany = 26 marca 2008 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref><ref name="sun energy">{{cytuj stronę |url = http://www.cbc.ca/news/reportsfromabroad/parry/20070815.html |tytuł = Looking to the sun |autor = Tom Parry |praca = Canadian Broadcasting Corporation |opublikowany = 15 sierpnia 2007 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20070819090824/http://www.cbc.ca/news/reportsfromabroad/parry/20070815.html |zarchiwizowano = 19 sierpnia 2007 |data dostępu = 5 lutego 2009 }}</ref>. Izraelscy inżynierowie wdrażają innowacyjne technologie do życia codziennego, a korporacje technologii energetyki słonecznej realizują projekty na całym świecie<ref name=zenith /><ref name="sun energy" />. Ponad 90% izraelskich domów używa energii słonecznej do ogrzewania wody – jest to najwyższy wskaźnik na świecie<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.environmentcalifornia.org/uploads/at/56/at563bKwmfrtJI6fKl9U_w/Solar-Water-Heating.pdf |tytuł = Solar Water Heating (How California Can Reduce Its Dependence on Natural Gas) |autor = Bernadette Del Chiaro |praca = Environment California Research and Policy Center |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20070926033214/http://www.environmentcalifornia.org/uploads/at/56/at563bKwmfrtJI6fKl9U_w/Solar-Water-Heating.pdf |zarchiwizowano = 2007-09-26 |data dostępu = 5 lutego 2009 }}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?pagename=JPost/JPArticle/ShowFull&cid=1222017430932 |tytuł = Bright ideas |autor = Ehud Zion Waldoks |praca = The Jerusalem Post |opublikowany = 1 października 2008 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://www.neaman.org.il/neaman/publications/publication_item.asp?fid=590&parent_fid=490&iid=3639 |tytuł = Solar energy for the production of heat |praca = Samuel Neaman Institute |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20071106034326/http://www.neaman.org.il/neaman/publications/publication_item.asp?fid=590&parent_fid=490&iid=3639 |zarchiwizowano = 2007-11-06 |data dostępu = 3 lutego 2009 }}</ref>.
 
Mając niewielkie zasoby wody pitnej, Izrael udoskonalił różnorodne technologie oszczędzania wody, w tym [[Irygacja (rolnictwo)|nawadnianie kropelkowe]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/mfa/facts%20about%20israel/land/focus%20on%20israel-%20development%20of%20limited%20water%20reso |tytuł = Development of Limited Water Resources- Historical and Technological Aspects |praca = Israeli Ministry of Foreign Affairs |język = en |data dostępu = 3 lutego 2009}}</ref>. Rolnictwo jest ważną gałęzią izraelskiej gospodarki. Areał upraw rolniczych w 2007 wynosił 285 100 [[hektar]]ów{{r|Figures}}.
 
Izrael jest światowym liderem w technologiach [[odsalanie|odsalania]] i oczyszczania wody, wykorzystania [[energia geotermalna|energii geotermalnej]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://pqasb.pqarchiver.com/jrep/access/1271587481.html?dids=1271587481:127&nbsp;1587481&FMT=ABS&FMTS=ABS:FT&date=May+28%2C+2007&author=Mitch+Ginsburg&pub=The+Jerusalem+Report&edition=&startpage=13&de/ |tytuł = A Hotter Holy Land |autor = Mitch Ginsburg |praca = The Jerusalem Report |opublikowany = 28 maja 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>, rozwoju [[Wysoka technika|technologii hi-tech]] i [[telekomunikacja|telekomunikacji]]. Powstała izraelska ''Silicon Wadi'', która jest porównywana z amerykańską [[Dolina Krzemowa|Doliną Krzemową]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.thehindubusinessline.com:80/businessline/2001/01/11/stories/151139ue.htm |tytuł = Israel keen on IT tie-ups |autor = Rishi Kumar |praca = The Hindu Business Line |opublikowany = 10 stycznia 2001 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20101115191446/http://www.thehindubusinessline.com/businessline/2001/01/11/stories/151139ue.htm |zarchiwizowano = 15 listopada 2010 |data dostępu = 4 lutego 2009 }}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090212180723/http://www.ebusinessforum.com/index.asp?doc_id=7798&layout=rich_story |tytuł = The secret of Israel’s success |praca = The Economist |opublikowany = 14 listopada 2005 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. [[Intel|Intel Corporation]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1171894528658&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull |tytuł = Intel to expand Jerusalem R&D |autor = Avi Krawitz |praca = The Jerusalem Post |opublikowany = 27 lutego 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref> i [[Microsoft|Microsoft Corporation]]<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.microsoft.com/Israel/RnD/about/team.html |tytuł = Israel R&D Center: Leadership Team |praca = Microsoft |opublikowany = 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref> wybudowały w Izraelu swoje pierwsze zagraniczne [[Prace badawczo-rozwojowe|działy badań i rozwoju]]. Swoje siedziby otworzyły tutaj także korporacje [[IBM]], [[Cisco Systems|Cisco]] i [[Motorola]]. W lipcu 2007 amerykański miliarder [[Warren Buffett]], będący właścicielem holdingu [[Berkshire Hathaway]], kupił za 4 mld dolarów swoją pierwszą nieamerykańską spółkę, izraelską Iscar Metalworking<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.iht.com/articles/2007/05/06/bloomberg/bxwarren.php |tytuł = Buffett is ready to buy a ‘big business’ |autor = Josh P. Hamilton i Jesse Westbrook |praca = Herald Tribune |opublikowany = 7 maja 2007 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20090626071741/http://www.iht.com/articles/2007/05/06/bloomberg/bxwarren.php |zarchiwizowano = 26 czerwca 2009 |data dostępu = 4 lutego 2009 }}</ref>. Od lat 70. Izrael otrzymuje pomoc ekonomiczną od Stanów Zjednoczonych. Dzięki tym pożyczkom finansowana jest większość długu zagranicznego Izraela<ref name=cia />. W 2007 Stany Zjednoczone zgodziły się przyznać 30 mld dolarów pomocy dla Izraela<ref name=nyt />.
 
=== Transport ===
Linia 302 ⟶ 298:
=== Turystyka ===
[[Plik:EinGedi ST 06.jpg|mały|upright|''Międzynarodowy Ogród Botaniczny'' w [[kibuc]]u [[En Gedi]]]]
Inną ważną gałęzią gospodarki Izraela jest turystyka, szczególnie religijna, ale turystów przyciągają także nadmorskie plaże, archeologiczne i historyczne miejsca oraz bardzo urozmaicone środowisko geograficzne. Turystyka musi ponosić wysokie koszty związane z koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa turystom, jednak liczba przyjeżdżających i zyski rosną z każdym rokiem<ref>{{cytuj stronę| |url = http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1186557443251&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull |tytuł = Tourist visits above pre-war level |praca = The Jerusalem Post |opublikowany = 14 sierpnia 2007 |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. W 2015 roku kraj ten odwiedziło 2,8 mln turystów (4,3% mniej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 5,365 mld [[dolar amerykański|dolarów]]<ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.unwto.org/archive/global/publication/unwto-tourism-highlights-2016-edition| |tytuł = UNWTO Tourism Highlights, 2016 Edition| |autor =| |rok = 2016| |opublikowany = [[Światowa Organizacja Turystyki|UNWTO]] |strony = 8| |język = en |data dostępu = 2016-10-04}}</ref>. Do obsługi tego wielkiego ruchu turystycznego w Izraelu jest 331 hoteli, które dysponują 46,9 tys. pokojów hotelowych. Średnie zajęcie pokojów w 2007 wyniosło 61,7%{{r|Figures}}.
 
=== Ochrona środowiska ===
Linia 313 ⟶ 309:
== Nauka i edukacja ==
[[Plik:Weizmann accelerator.jpg|mały|upright|[[Akcelerator cząstek]] w [[Instytut Naukowy Weizmana|Instytucie Naukowym Weizmana]], [[Rechowot]]]]
Izrael ma najwyższą średnią długość trwania nauki szkolnej w Południowo-Zachodniej Azji i jest razem z [[Japonia|Japonią]] na drugim miejscu w całej Azji (po [[Korea Południowa|Korei Południowej]]). Według danych [[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]] Izrael ma także najwyższą w Południowo-Zachodniej Azji średnią umiejętności czytania i pisania<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.unesco.org/education/docs/EN_GD2004_v2.pdf |tytuł = Comparing Education Statistics Across the World |praca = UNESCO Institute for Statistics |opublikowany = 2004 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Przyjęte w 1953 Państwowe Prawo Edukacji podzieliło izraelski system edukacji na pięć typów szkół: świeckie, religijne, ultraortodoksyjne, komunalne i arabskie. Najliczniejszą jest grupa szkół publicznych świeckich, do których uczęszcza największa liczba uczniów żydowskich i niearabskich. Większość Arabów wysyła swoje dzieci do arabskich szkół ze względu na wykładowy [[język arabski]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090212093655/http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDetails/detailmini.jsp?_nfpb=true&_&ERICExtSearch_SearchValue_0=ED250227&ERICExtSearch_SearchType_0=eric_accno&accno=ED250227 <!-- ED250227 --> |tytuł = Israeli Schools: Religious and Secular Problems |autor = Franklin Parker |praca = Education Resources Information Center |opublikowany = 10 października 2004 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
Edukacja w Izraelu jest [[obowiązek szkolny|obowiązkowa]] dla dzieci i młodzieży w wieku od trzech do osiemnastu lat<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20071001043810/http://www.haaretz.com/hasen/spages/883341.html |tytuł = Knesset raises school dropout age to 18 |autor = Or Kashti i Szachar Ilan |praca = Ha-Arec |opublikowany = 19 lipca 2007 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/MFA/MFAArchive/2000_2009/2003/1/Summary+of+the+principal+laws+relating+to+educatio.htm |tytuł = Summary of the Principal Laws Related to Education |praca = Israel Ministry of Foreign Affairs |opublikowany = 26 stycznia 2003 |język = en |archiwum = https://archive.is/fsZl |zarchiwizowano = 2012-06-28 |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Nauka jest podzielona na trzy poziomy: [[szkoła podstawowa]] (klasy 1–6), [[szkoła średnia]] (klasy 7–9) i [[Szkoła ponadpodstawowa|liceum]] (klasy 10–12) – zakończone [[egzamin maturalny|egzaminem maturalnym]] ([[język hebrajski|hebr.]] תעודת בגרות, ''Te’udat Bagrut''). Aby otrzymać świadectwo dojrzałości ''Bargut'' wymagana jest biegłość w przedmiotach obowiązkowych, takich jak: matematyka, Biblia, język hebrajski i literatura powszechna, język angielski, historia i wiedza o społeczeństwie<ref name=moia>{{cytuj stronę |url = http://www.moia.gov.il/NR/rdonlyres/9FBC4448-CB15-4309-BA82-96DC681E7A11/0/education_en.pdf |tytuł = Education |praca = Ministry of Immigrant Absorption |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20070807233554/http://www.moia.gov.il/NR/rdonlyres/9FBC4448-CB15-4309-BA82-96DC681E7A11/0/education_en.pdf |zarchiwizowano = 2007-08-07 |data dostępu = 5 lutego 2009 }}</ref>. W szkołach arabskich, chrześcijańskich i druzyjskich, egzamin z Biblii jest zastąpiony egzaminem o dziedzictwie islamu, chrześcijaństwa lub druzów<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20170915073741/http://www.bibl.u-szeged.hu:80/oseas/bagrut.html |tytuł = The Israeli Matriculation Certificate |praca = United States-Israel Educational Foundation via the University of Szeged University Library |opublikowany = styczeń 1996 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. W 2003 ponad połowa wszystkich uczniów zdała egzamin i uzyskała świadectwo, umożliwiające kontynuowanie nauki na studiach<ref>{{cytuj stronę| |url = http://cbs.gov.il/shnaton56/st08_21.pdf |tytuł = Pupils in Grade XII, matriculation examinees and entitled to a certificate |praca = Central Bureau of Statistics |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
Ogólna liczba uczniów i studentów w roku szkolnym 2007/2008 wynosiła 2 187 494, z czego 5,5% uczy się na [[uniwersytet]]ach. Liczba wszystkich nauczycieli wynosi 128 064, z czego w szkolnictwie podstawowym pracuje 64 549, w liceach 23 358 i wyższym 40 051{{r|Figures}}.
 
Państwo dotuje osiem publicznych uniwersytetów<ref name=moia /><ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.israelemb.org/highered/highed.html |tytuł = Higher Education in Israel |praca = Embassy of Israel in Washington, DC |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Najstarszy izraelski uniwersytet, [[Uniwersytet Hebrajski w Jerozolimie|Uniwersytet Hebrajski]] w [[Jerozolima|Jerozolimie]], jest także siedzibą największej biblioteki żydowskiej na świecie, Narodowej Biblioteki Izraela<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.nli.org.il/sites/NLI/English/library/depositing/Pages/lgd_history.aspx |tytuł = About the Library |praca = Jewish National and University Library |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. W 2006 Uniwersytet Hebrajski został umieszczony na 60. miejscu w rankingu największych uniwersytetów świata<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090420002714/http://ed.sjtu.edu.cn/rank/2006/ARWU2006_Top100.htm |tytuł = Top 500 World Universities (1-100) |praca = Institute of Higher Education, Shanghai Jiao Tong University |opublikowany = 2006 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Innymi najważniejszymi uczelniami Izraela są: [[Technion|Instytut Techniczny Technion]], [[Instytut Naukowy Weizmana]], [[Uniwersytet Telawiwski]], [[Uniwersytet Bar-Ilana]], [[Uniwersytet w Hajfie]] i [[Uniwersytet Ben Guriona]]. Siedem izraelskich uniwersytetów (poza [[Otwarty Uniwersytet Izraela|Otwartym Uniwersytetem Izraela]]) zostało umieszczonych w rankingu 500 najlepszych na świecie uczelni wyższych<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20080913075327/http://ed.sjtu.edu.cn/rank/2006/ARWU2006TOP500list.htm |tytuł = Top 500 World Universities |praca = Institute of Higher Education, Shanghai Jiao Tong University |opublikowany = 2006 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Izrael zajmuje trzecie miejsce na świecie pod względem liczby obywateli, którzy otrzymali dyplomy uniwersyteckie (20% populacji)<ref name=consulate>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20070716015552/http://www.israelfm.org/economic/investing/top_ten.htm |tytuł = Top Ten Reasons to Invest in Israel |praca = Israeli Consulate, New York City |opublikowany = 16 lipca 2007 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20140410064738/http://www1.american.edu/initeb/as5415a/Israel_ICT/itWork.html |tytuł = Israel: IT Workforce |praca = American University |opublikowany = 2006 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Przybycie do Izraela w latach 90. ponad miliona imigrantów z krajów byłego ZSRR (40% z nich było absolwentami wyższych uczelni) pomogło w rozwoju sektora [[Wysoka technika|technologii hi-tech]]<ref name=consulate />. Laureatami Nagrody Nobla było czterech izraelskich naukowców. W 2003 [[Ilan Ramon]] został pierwszym izraelskim kosmonautą. Ramon był specjalistą od ładunku towarowego podczas ostatniej, tragicznej misji promu kosmicznego [[Columbia (wahadłowiec)|Columbia]] ([[STS-107]]).
 
=== Służba zdrowia ===
[[Plik:PTBeilinson.jpg|mały|upright|Beilinson Hospital w [[Petach Tikwa|Petach Tikwie]]]]
W styczniu 1995 weszło w życie Prawo o Ubezpieczeniach Zdrowotnych, które nałożyło na państwo obowiązek zapewnienia jednakowej opieki zdrowotnej wszystkim mieszkańcom Izraela. Przepisy ustaliły tzw. koszyk usług, które fundusze chorych są zobowiązane dostarczyć swoim klientom. Koszyk obejmuje także listę leków, do których otrzymywania są uprawnieni mieszkańcy Izraela. Prawo umożliwia każdemu ubezpieczonemu (w tym osobom starszym i chorym przewlekle) przejście do innego funduszu chorych<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20130623093950/http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Health/health_gen.html#public |tytuł = Public Health in Israel |praca = Jewish Virtual Library |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>.
 
Obywatele Izraela płacą obowiązkowy podatek na opiekę zdrowotną, którego wysokość jest uzależniona od wysokości dochodów. Odpowiedzialność za dostarczanie usług medycznych jest podzielona pomiędzy fundusze i Ministerstwo Zdrowia. Służba zdrowia obejmuje: publiczne przychodnie i punkty pierwszej pomocy medycznej, szpitale, laboratoria medyczne, poradnie stomatologiczne, prywatne gabinety lekarskie i lecznictwo rządowe{{r|Figures}}.
Linia 334 ⟶ 330:
[[Plik:Population of Israel since 1949.svg|mały|upright=1.6|Wzrost populacji Izraela w latach 1949–2010]]
{{osobny artykuł|Demografia Izraela}}
Izrael został założony jako ojczyzna dla narodu żydowskiego i często mówi się o nim jako o państwie żydowskim. Wszyscy Żydzi z całego świata mają tzw. ''prawo powrotu'' do swojej ojczyzny i gwarancję uzyskania izraelskiego [[obywatelstwo|obywatelstwa]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.knesset.gov.il/laws/special/eng/return.htm |tytuł = The Law of Return 5710 (1950) |praca = The Knesset |opublikowany = 5 lipca 1950 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. 75,5% populacji państwa jest Żydami, z których 68% urodziło się już w Izraelu, 22% to imigranci pochodzący z Europy i Ameryki, a 10% stanowią imigranci z Azji i Afryki (wliczając w to świat arabski)<ref name=pdf3>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20151105011614/http://www1.cbs.gov.il/shnaton56/st02_24.pdf |tytuł = Jews and others, by origin, continent of birth and period of immigration |praca = Central Bureau of Statistics |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Według opinii międzynarodowej mieszkający w Izraelu Żydzi uchodzą za społeczność jednorodną – w rzeczywistości jednak w społeczeństwie występują głębokie podziały, a ich głównym źródłem są różnorodnego rodzaju [[schizma|schizmy]]. Głęboki konflikt istnieje między osobami świeckimi a religijnymi, zwolennikami pokojowego rozwiązania konfliktu na Bliskim Wschodzie („gołębie”) a zwolennikami wojny („jastrzębie”), Żydami pochodzącymi z Bliskiego Wschodu i Europy{{r|Optimus Pascal}}.
 
Największą i najbardziej wpływową grupą Żydów są [[Żydzi aszkenazyjscy|Aszkenazyjczycy]] – pochodzą oni z Europy Środkowej i Wschodniej, ale są wśród nich także imigranci z Ameryki Północnej, Australii i Afryki Północnej. Niektórzy z członków tej społeczności posługują się językiem [[jidysz]], opartym na średniowiecznym dialekcie niemieckim z licznymi zapożyczeniami z języków [[języki słowiańskie|słowiańskich]] i [[język hebrajski|hebrajskiego]], zapisywanym [[Alfabet hebrajski|alfabetem hebrajskim]]. To właśnie Aszkenazyjczycy przyczynili się do powstania państwa żydowskiego, a później zorganizowali masową imigrację Żydów z całego świata. Drugą najliczniejszą grupę stanowią [[Sefardyjczycy]] – potomkowie Żydów wygnanych z Hiszpanii i Portugalii w XV wieku. Niektórzy z członków tej społeczności posługują się językiem [[Ladino (dialekt)|ladino]], który stanowi mieszaninę języka hebrajskiego z hiszpańskim. Mniejszą grupę Żydów stanowią [[Mizrachijczycy|Mizrachim]] – pochodzą z państw arabskich w Afryce Północnej, Bliskiego Wschodu i Azji Środkowej. [[Felaszowie]] to tak zwani czarni Żydzi, pochodzący z Etiopii. Władze Izraela przez wiele lat odnosiły się do nich ze sceptycyzmem i odmawiały przyznania im obywatelstwa izraelskiego{{r|Optimus Pascal}}.
Linia 422 ⟶ 418:
Obok Żydów w Izraelu żyją Arabowie, z których ponad 80% to [[Sunnizm|sunnici]], pozostali to chrześcijanie i druzowie. Sprawa pochodzenia [[Palestyńczycy|Palestyńczyków]] wywołuje wiele kontrowersji, stąd bierze się także „problem palestyński”. Palestyńczycy wywodzą się od Arabów, którzy zdobyli Palestynę w VII wieku oraz ze zarabizowanej ludności autochtonicznej. Prawie 10% izraelskich Arabów stanowią [[Beduini]] – plemiona pasterzy-koczowników, którzy zamieszkują głównie pustynę Negew. [[Palestyńczycy]] są głównie [[Islam|muzułmanami]] wyznania [[Sunnizm|sunnickiego]], ale istnieje mniejszość [[Chrześcijaństwo|chrześcijańska]], tak [[Prawosławie|prawosławna]], jak i [[Katolicyzm|katolicka]]. Innymi grupami zamieszkującymi Izrael są [[druzowie]], [[Samarytanie]] i [[Czerkiesi]]{{r|Optimus Pascal}}.
 
W 2008 populacja Izraela wynosiła 7 356 100<ref name=wzrost />. Według danych statystycznych 91,7% populacji zamieszkuje w obszarach miejskich{{r|Figures}}. [[Gęstość zaludnienia]] wynosi 351 osób/km². Dla celów [[statystyka|statystycznych]] w Izraelu wydzielono trzy [[obszar metropolitalny|obszary metropolitalne]]: [[Tel Awiw-Jafa|Tel Awiw]] i [[Gusz Dan]] (populacja 3 &nbsp;150 &nbsp;000), [[Hajfa]] i [[Ha-Kerajot]] (populacja 1 &nbsp;039 &nbsp;000) oraz [[Beer Szewa|Be’er Szewa]] (populacja 531 &nbsp;000)<ref>{{cytuj stronę| |url = http://cbs.gov.il/reader/shnaton/templ_shnaton_e.html?num_tab=st02_16&CYear=2008 |tytuł = Localities, Population, and Density |praca = Central Bureau of Statistics |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Największym miastem Izraela, pod względem populacji i powierzchni, jest [[Jerozolima]] (populacja 756 888 na obszarze 125,2&nbsp;km²)<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20181120160612/http://www.cbs.gov.il/hodaot2006n/11_06_106e.pdf |tytuł = Press Release: Jerusalem Day |praca = Central Bureau of Statistics |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>. Następnymi miastami Izraela pod względem populacji są kolejno: Tel Awiw (392 &nbsp;000), Hajfa (265 100) i [[Riszon le-Cijjon]] (225 800)<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20181009114131/http://www.cbs.gov.il/population/new_2007/table3.pdf |tytuł = Population of Localities numbering above 1,000 residents and other rural population on 31/12/2006 |praca = Central Bureau of Statistics |język = en |data dostępu = 4 lutego 2009}}</ref>.
 
Na [[Zachodni Brzeg|Zachodnim Brzegu]], pod administracją izraelską pozostaje wiele [[Osiedla żydowskie|żydowskich osiedli]], takich jak [[Ma’ale Adummim]] i [[Ari’el]] (powstały one na terytoriach okupowanych przez Izrael po 1967). W powstałym w ten sposób [[Jueda i Samaria|Dystrykcie Judei i Samarii]] żyje ponad 260 tys. Izraelczyków<ref>{{cytuj stronę| |url = http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?cid=1167467697743&pagename=JPost/JPArticle/ShowFull |tytuł = Report: 12,400 new settlers in 2006 |autor = Tovah Lazaroff |praca = The Jerusalem Post |opublikowany = 10 stycznia 2007 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20140904025925/http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-the-west-bank-1 |tytuł = Settlements in the West Bank |praca = Foundation for Middle East Peace |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Wschodnia Jerozolima jest uznawana przez Izrael za nierozerwalną część aglomeracji miejskiej Jerozolimy i według izraelskiego prawa od 1967 pozostaje pod izraelską jurysdykcją. Jest to jednak terytorium sporne, ponieważ władze palestyńskie planowały utworzenie we Wschodniej Jerozolimie stolicy własnego państwa. We Wschodniej Jerozolimie żyje około 250 tys. Izraelczyków<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-east-jerusalem |tytuł = Settlements in East Jerusalem |praca = Foundation for Middle East Peace |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009 |archiwum = https://web.archive.org/web/20100118152610/http://fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-east-jerusalem |zarchiwizowano = 18 stycznia 2010 |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Również [[Wzgórza Golan]] pozostają terytorium spornym. Izrael od 1982 uznaje je jako terytorium własnego państwa, jednak Syria nieustannie domaga się ich zwrotu. Na Wzgórzach Golan żyje około 18 tys. Izraelczyków<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-the-golan-heights |tytuł = Settlements in the Golan Heights |praca = Foundation for Middle East Peace |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009 |archiwum = https://web.archive.org/web/20130826031946/http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-the-golan-heights |zarchiwizowano = 26 sierpnia 2013 |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Do czasu ewakuacji w 2005 w [[Strefa Gazy|Strefie Gazy]] żyło 7,8 tys. Izraelczyków<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20130826025402/http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-the-gaza-strip-1 |tytuł = Settlements in the Gaza Strip |praca = Foundation for Middle East Peace |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
{| border="1" class="wikitable"
! Dane pochodzą z końca 2007{{r|Figures}}
! width="80"| Ogółem
! width="80"| Żydzi
! width="80"| Arabowie
! width="80"| Inni
|-
| align="center"| Populacja państwa
| align="center"| 7 243 600
| align="center"| 5 478 200
| align="center"| 1 450 000
| align="center"| 315 400
|-
| align="center"| Mężczyźni
| align="center"| 3 581 200
| align="center"| 2 696 700
| align="center"| 737 500
| align="center"| 147 000
|-
| align="center"| Kobiety
| align="center"| 3 662 500
| align="center"| 2 781 500
| align="center"| 712 500
| align="center"| 168 400
|-
| align="center"| Procent wzrostu populacji [%]
| align="center"| 1,8
| align="center"| 1,6
| align="center"| 2,6
| align="center"| 1,6
|-
| align="center"| Procent populacji w wieku 0-18 [%]
| align="center"| 34,8
| align="center"| 31,9
| align="center"| 48,0
| align="center"| 31,6
|-
| align="center"| Procent populacji w wieku 19-64 [%]
| align="center"| 55,4
| align="center"| 56,5
| align="center"| 48,6
| align="center"| 57,1
|-
| align="center"| Procent populacji w wieku 65+ [%]
| align="center"| 9,8
| align="center"| 11,6
| align="center"| 3,5
| align="center"| 11,4
|-
| align="center"| Procent populacji miejskiej [%]
| align="center"| 91,7
| align="center"| 90,8
| align="center"| 94,0
| align="center"| 91,1
|-
| align="center"| Procent populacji [%]
| align="center"| 100
| align="center"| 100
| align="center"| 100
| align="center"| 100
|-
| align="center"| Dystrykt Jerozolimy
| align="center"| 12,3
| align="center"| 11,0
| align="center"| 18,6
| align="center"| 10,7
|-
| align="center"| Dystrykt Północny
| align="center"| 16,9
| align="center"| 9,7
| align="center"| 44,7
| align="center"| 9,9
|-
| align="center"| Dystrykt Hajfy
| align="center"| 12,0
| align="center"| 11,2
| align="center"| 14,4
| align="center"| 11,4
|-
| align="center"| Dystrykt Centralny
| align="center"| 23,9
| align="center"| 27,8
| align="center"| 9,7
| align="center"| 27,4
|-
| align="center"| Dystrykt Tel Awiwu
| align="center"| 16,8
| align="center"| 20,7
| align="center"| 1,2
| align="center"| 20,7
|-
| align="center"| Dystrykt Południowy
| align="center"| 14,3
| align="center"| 14,6
| align="center"| 11,3
| align="center"| 15,1
|-
| align="center"| Dystrykt Judei i Samarii
| align="center"| 3,8
| align="center"| 4,9
| align="center"| 0,0
| align="center"| 4,8
|}
[[Plik:Maalehefrayim1.jpg|mały|W Izraelu obowiązuje pisownia nazw w języku hebrajskim, arabskim i angielskim]]
Izrael ma dwa [[język urzędowy|języki urzędowe]]: [[język hebrajski|hebrajski]] i [[język arabski|arabski]]<ref name=cia />. Hebrajski jest głównym językiem państwowym, używanym przez większość populacji. Językiem arabskim posługuje się arabska mniejszość narodowa oraz Żydzi, którzy wyemigrowali z arabskich państw. Większość Izraelczyków płynnie posługuje się [[język angielski|językiem angielskim]]. Znajomość angielskiego jest wymagana przez szkoły, także wiele programów telewizyjnych jest angielskojęzycznych. Izrael jest krajem imigrantów, z tego powodu na jego ulicach można usłyszeć wiele różnych języków z całego świata. Duży napływ imigrantów z dawnego [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] i [[Etiopia|Etiopii]] uczynił [[język rosyjski|rosyjski]] i [[język amharski|amharski]] powszechnie używanymi językami w Izraelu. Imigracja rosyjskich Żydów w latach 1990–1994 powiększyła populację Izraela o 12%<ref>{{cytuj stronę| |url = http://archive.is/20120804122058/http://www.mitpressjournals.org/doi/abs/10.1162/003355301753265606?journalCode=qjec |tytuł = The Impact of Mass Migration on the Israeli Labor Market |autor = Rachel M. Friedberg |praca = The Quarterly Journal of Economics |opublikowany = listopad 2001 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. W ostatniej dekadzie liczni imigranci napłynęli do Izraela z takich państw jak: [[Rumunia]], [[Tajlandia]], [[Chiny]], kilku państw [[Afryka|Afryki]] i [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]]. Natomiast emigracja z Izraela (''yerida'') kieruje się głównie do [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] i [[Kanada|Kanady]]<ref>{{Cytuj pismo |nazwisko = Herman |imię = Pini |tytuł = The Myth of the Israeli Expatriate |czasopismo = Moment Magazine |wolumin = 8 |wydanie = 8 |strony = 62–63 |data = wrzesień 1983 |issn =}}</ref>.
 
Wielkość emigracji jest nieznaczna, jednak izraelski rząd postrzega ją jako główne zagrożenie dla przyszłości państwa<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.shalem.org.il/Admin/FileServer/df4b061c96a6fbceb95026260cb4de8a.pdf |tytuł = Brain Drain From Israel (Brichat Mochot M’Yisrael) |autor = Eric Gould i Omer Moav |praca = Mercaz Shalem – The Shalem Center, The Social-Economic Institute |opublikowany = 2006 |język = en |archiwum = https://web.archive.org/web/20070710104221/http://www.shalem.org.il/Admin/FileServer/df4b061c96a6fbceb95026260cb4de8a.pdf |zarchiwizowano = 2007-07-10 |data dostępu = 5 lutego 2009 }}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://fr.jpost.com/servlet/Satellite?pagename=JPost/JPArticle/ShowFull&cid=1207238165607 |tytuł = Officials to US to bring Israelis home |autor = Haviv Rettig Gur |praca = The Jerusalem Post |opublikowany = 6 kwietnia 2008 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009 |archiwum = https://web.archive.org/web/20080602204820/http://www.jpost.com/servlet/Satellite?pagename=JPost%2FJPArticle%2FShowFull&cid=1207238165607 |zarchiwizowano = 2 czerwca 2008 |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
=== Religia ===
[[Plik:Temple Mount Western Wall on Shabbat by David Shankbone.jpg|mały|[[Ściana Płaczu]] i [[Kopuła na Skale]] w [[Jerozolima|Jerozolimie]]]]
{{osobny artykuł|Religia w Izraelu}}
Izrael jest [[Państwo wyznaniowe|państwem wyznaniowym]], [[Religia państwowa|religią państwową]] jest [[judaizm]]<ref>Leksykon religioznawczy, Wydawnictwo Współczesne, Warszawa 1988, s. 103.</ref>. Przestrzega się ściśle biblijnych i [[talmud]]ycznych praw i przepisów pokarmowych w wojsku i instytucjach państwowych, cywilne prawa osobiste (małżeństwo, rozwód) podlegają wyłącznie jurysdykcji [[Bejt din|sądów rabinackich]] i stosują się do żydowskiej tradycji. Nieżydzi podlegają odrębnym sądom religijnym. Nie można zawierać ślubów cywilnych. W szkołach państwowych naucza się religii<ref>{{Cytuj |tytuł = Zarys dziejów religii |data = 1988 |isbn = 83-207-1069-3 |inni = Józef Keller (red.); Józef Bielawski |miejsce = Warszawa |wydawca = Iskry |s = 569 |oclc = 830083188}}</ref>.
 
Izrael jest [[Kołyska (kolebka)|kolebką]] dwóch spośród trzech największych [[monoteizm|monoteistycznych]] [[religia|religii]] świata. Żaden inny kraj nie odgrywa tak ważnej roli w życiu religijnym tak wielkich mas ludzi na całym świecie. [[Ziemia Święta]] jest centrum życia duchowego judaizmu, to tutaj narodziło się [[chrześcijaństwo]], a [[Muzułmanin|muzułmanie]] czczą Jerozolimę jako trzecie ze świętych miejsc [[islam]]u. Izrael jest także światowym centrum [[bahaizm]]u{{r|Optimus Pascal}}.
 
Wyznaniem dominującym w Izraelu jest judaizm. Istnieje jednak duże zróżnicowanie religijne izraelskich żydów: 55% przestrzega tradycji, 20% jest świeckich, 17% jest ortodoksyjnych i 8% ultraortodoksyjnych<ref>{{cytuj| |url = http://www.jcpa.org/dje/articles2/relinisr-consensus.htm |tytuł = Religion in Israel: A Consensus for Jewish Tradition |autor = Daniel J. Elazar |praca = Jerusalem Center for Public Affairs |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Judaizm wymienia cztery święte miasta: Jerozolimę ze [[Ściana Płaczu|Ścianą Płaczu]] i [[Wzgórze Świątynne|Wzgórzem Świątynnym]], [[Hebron]] z [[Makpela|Grobowcem Patriarchów]], [[Tyberiada|Tyberiadę]] z grobowcami słynnych [[rabin]]ów oraz [[Safed]], będący centrum żydowskiego [[mistycyzm]]u koncentrującego się wokół [[kabała|kabały]].
 
W Izraelu istnieje społeczność [[Karaimi|Karaimów]]. Odrębną niewielką grupą wyznaniową są [[Żydzi mesjanistyczni]], którzy uznają [[Jezus Chrystus|Jezusa Chrystusa]] jako [[Pomazaniec|Mesjasza]], jednak liczne teksty [[Biblia|Pisma Świętego]] interpretują zgodnie z wykładnią judaistyczną.
 
[[Plik:DomeOfTheRock.jpg|mały|upright|lewo|[[Kopuła na Skale]] w Jerozolimie]]
16,2% populacji stanowią [[muzułmanin|muzułmanie]]. Arabscy obywatele Izraela stanowią 19,8% populacji państwa (82,6% izraelskich Arabów jest muzułmanami, pozostali Arabowie to w 8,8% [[chrześcijaństwo|chrześcijanie]] i 8,4% [[druzowie]])<ref>{{cytuj| |url = http://web.archive.org/web/20151105011552/http://www1.cbs.gov.il/shnaton56/st02_01.pdf |tytuł = Population, by religion and population group |praca = Central Bureau of Statistics |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
Wzgórze Świątynne w [[Aneksja|anektowanej]] przez Izrael [[Wschodnia Jerozolima|Jerozolimie Wschodniej]], jest tradycyjnie uważane przez [[Islam|muzułmanów]] za trzecie najświętsze miejsce [[islam]]u po [[Mekka|Mekce]] i [[Medyna (miasto)|Medynie]]. Wynika to z faktu, że muzułmanie wierzą, że [[Mahomet]] odbył wpierw, na cudownym wierzchowcu [[Burak (rumak)|Al-Burāq]], [[Isra|''isrę'']], czyli „nocną podróż”, z [[Mekka|Mekki]] do ''najdalszego meczetu'' (''al-masğid al-aqsà'') znajdującego się, wedle tradycji, w [[Jerozolima|Jerozolimie]] (stąd pochodzi nazwa [[Meczet Al-Aksa w Jerozolimie|Meczetu Al-Aksa]]), a następnie, w towarzystwie [[anioł]]a [[Anioł Gabriel|Dżibrila]] (utożsamianego z biblijnym [[archanioł]]em [[Anioł Gabriel|Gabrielem]]), wzniósł się do nieba ze skały, na której dziś znajduje się [[Kopuła na Skale]]. Wniebowstąpienie to [[Islam|muzułmanie]] zwą [[Miradż|''miradżem'']]. Obecnie te dwie budowle wznoszące się na Wzgórzu Świątynnym są szczególnie ważnymi miejscami dla wszystkich muzułmanów na całym świecie, choć najświętszym miastem islamu i aktualnym kierunkiem [[kibla|''kibli'']] jest [[Mekka]]. Pierwotną [[Kibla|''kiblą'']] była [[Jerozolima]]<ref>{{Cytuj |autor = Maurice Gaudefroy-Demombynes |redaktor = Hanna Olędzka (tłumaczka) |rozdział = Al Hidżra. Początki wspólnoty |tytuł = Narodziny Islamu |data = 1988 |miejsce = Warszawa |s = 87–88}}</ref>.
 
W Izraelu zamieszkuje największa na świecie społeczność [[Samarytanie|Samarytan]], którzy mówią po arabsku, ale modlą się po hebrajsku<ref>{{cytuj| |url = http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=110&letter=S |tytuł = Samaritans |autor = A. Cowley, Joseph Jacobs, Henry Minor Huxley |praca = Jewish Encyclopedia |język = en |data dostępu = 10 lutego 2009}}</ref>. Dla Samarytan Wzgórze Świątynne w Jerozolimie ustępuje pod względem ważności górze [[Garizim|Gerizim]] położonej w pobliżu miasta [[Nablus]]. Wierzą oni, że to właśnie na tej górze Abraham ofiarował swojego syna{{r|Optimus Pascal}}.
 
[[Plik:Holy sepulchre exterior.jpg|mały|[[Bazylika Grobu Świętego]] w Jerozolimie]]
Odrębną grupą wyznaniową są [[druzowie]], których wierzenia są zwyczajowo zaliczane do [[Islam|religii muzułmańskiej]], jako że wywodzą się z [[Ismailizm|ismailickiego]] [[szyizm]]u. Zamieszkują oni w kilku wsiach w Galilei, na wzgórzach Karmelu i Wzgórzach Golan. Druzowie nigdy nie mieli własnego państwa, dlatego zachowują lojalność wobec Izraela{{r|Optimus Pascal}}.
 
Chrześcijanie stanowią 2,1% populacji Izraela i składają się zarówno z chrześcijańskich [[Arabowie|Arab]][[Palestyńczycy|ów]], jak i [[Żydzi mesjanistyczni|Żydów mesjanistycznych]]<ref name=bassok>{{cytuj| |url = http://web.archive.org/web/20070107181543/http://www.haaretz.com:80/hasen/spages/805277.html |tytuł = Israel’s Christian population numbers 148,000 as of Christmas Eve |autor = Moti Bassok |praca = Ha-Arec |opublikowany = 25 grudnia 2006 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Pozostali to przede wszystkim [[Ormianie]], duchowni z innych krajów, mnisi, zakonnice i osoby pracujące w organizacjach chrześcijańskich{{r|Optimus Pascal}}.
 
[[Plik:Jesus birthplace in Bethlehem.jpg|mały|upright|lewo|Gwiazda oznaczająca miejsce narodzenia Jezusa Chrystusa w bazylice Narodzenia Pańskiego w Betlejem]]
Linia 569 ⟶ 565:
[[Kościół łaciński|Kościół rzymskokatolicki]] obejmuje 17% ogółu świętych miejsc chrześcijaństwa w Jerozolimie. W skład społeczności katolickiej w Izraelu wchodzi ponad 45 zakonów i zgromadzeń zajmujących kilkaset domów klasztornych. Większość praw wykonywania praktyk religijnych spoczywa w rękach [[Zakon Braci Mniejszych|franciszkanów]]{{r|Optimus Pascal}}.
 
Społeczność [[protestantyzm|protestancka]] obejmuje około 30 tysięcy wyznawców<ref>{{cytuj |url = http://www.pewforum.org/2011/12/19/table-christian-population-in-numbers-by-country/ |tytuł = Table: Christian Population in Numbers by Country |data = |opublikowany = The Pew Research Center |data dostępu = 2014-06-21}}</ref>. [[Luteranizm|Kościół luterański]] prowadzi w Izraelu kilka instytucji religijnych, w tym ''Szwedzki Instytut Teologiczny'' i ''Fińską Szkołę Misyjną'' w Jerozolimie, szwedzką szkołę i szpital w Betlejem oraz kościoły skandynawskich marynarzy w Hajfie i [[Aszdod]]. [[Anglikanizm|Kościół anglikański]] odprawia czasami nabożeństwa w bazylice Grobu Świętego. Inne grupy [[Protestantyzm|protestanckie]], takie jak [[Prezbiterianizm|prezbiterianie]], [[Baptyzm|baptyści]], [[Pentekostalizm|zielonoświątkowcy]], [[Adwentyzm|adwentyści]] i [[Religijne Towarzystwo Przyjaciół|kwakrzy]] odgrywają mniejszą rolę{{r|Optimus Pascal}}.
 
[[Świadkowie Jehowy]] liczą ponad 2017 [[głosiciel|członków]]. [[Świadkowie Jehowy w Izraelu|Wyznanie to w Izraelu]] tworzą 33 [[Zbór#Zbór u Świadków Jehowy|zbory]] hebrajskojęzyczne, arabskojęzyczne, angielskojęzyczne, hebrajskiego języka migowego i rosyjskojęzyczne oraz grupy: hiszpańskojęzyczna, gruzińskojęzyczna, tagalskojęzyczna i amharskojęzyczna<ref>{{cytuj |url = https://tv.jw.org/#pl/mediaitems/Reports/pub-jwbrd_201505_9_VIDEO |tytuł = Sprawozdanie z Izraela |opublikowany = jw.org| |data dostępu = 2015-12-29}}</ref><ref>{{cytuj |url = https://www.jw.org/pl/biblioteka/książki/sprawozdanie-z-dzialalnosci-2020/sprawozdanie-kraje-2020/ |tytuł = Sprawozdanie z działalności Świadków Jehowy na całym świecie w roku służbowym 2020 |autor = [[Strażnica – Towarzystwo Biblijne i Traktatowe|Watchtower]] |opublikowany = jw.org}}</ref>.
 
W [[Hajfa|Hajfie]] znajduje się Światowe Centrum [[Bahaizm]]u, a w pobliskiej [[Akka|Akce]] jest pochowany [[Baha Allah|Bahá'u'lláhu’lláh]]. Jego grób jest celem licznych pielgrzymek<ref>{{cytuj| |url = http://web.archive.org/web/20150102045404/http://info.bahai.org:80/article-1-6-0-5.html |tytuł = The Bahá'í World Centre: Focal Point for a Global Community |praca = The Bahá'í International Community |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj| |url = http://bahai-library.com/index.php5?file=uhj_teaching_in_israel.html |tytuł = Teaching the Faith in Israel |praca = Bahá'í Library Online |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
W Izraelu są także obecni członkowie wielu innych grup religijnych, w tym [[buddyzm|buddyści]] i [[hinduizm|hinduiści]], jednak w niewielkiej liczbie<ref>{{cytuj| |url = http://web.archive.org/web/20181004120720/http://www.cbs.gov.il/shnaton53/st_eng02.pdf |tytuł = National Population Estimates |praca = Central Bureau of Statistics |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
== Kultura ==
[[Plik:Jerusalem Purim street scene.jpg|mały|Purimowi przebierańcy na ulicy [[Jerozolima|Jerozolimy]]]]
{{osobny artykuł|Kultura Izraela}}
Bogactwo kulturowe Izraela wynika z różnorodności populacji: pochodzący z całego świata Żydzi przywieźli z sobą tradycje kultury i religii wielu narodów, tworząc z nimi [[tygiel narodów|tygiel]] żydowskich zwyczajów i wierzeń<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090212165401/http://www.iyfnet.org/document.cfm/92/97/243 |tytuł = Immigration and Social and Cultural Diversity Among the Jewish Population |praca = International Youth Foundation |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Izrael jest jedynym krajem na świecie, w którym życie biegnie według [[kalendarz żydowski|kalendarza żydowskiego]]. Dniami wolnymi od pracy są święta państwowe, [[święta żydowskie|święta religijne]] oraz tradycyjny [[szabat]] (sobota)<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.mfa.gov.il/MFA/Facts%20About%20Israel/People/Jewish%20Festivals%20in%20Israel |tytuł = Jewish Festivals and Days of Remembrance in Israel |praca = Israel Ministry of Foreign Affairs |język = en |archiwum = https://archive.is/Vspo |zarchiwizowano = 2012-06-28 |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
{| class="wikitable"
Linia 654 ⟶ 650:
 
[[Plik:Shvua hasefer 2005.jpg|mały|Targi książki hebrajskiej w [[Jerozolima|Jerozolimie]] – 2005]]
Połowa dorosłych mieszkańców Izraela czyta przynajmniej jedną książkę miesięcznie{{r|Optimus Pascal}}. Izraelska literatura składa się w większości z [[poezja|poezji]] i [[proza|prozy]] pisanej w [[język hebrajski|języku hebrajskim]], który przeżył swoje odrodzenie w połowie XIX wieku. Mniejsza część literatury jest wydawana w językach [[język arabski|arabskim]] i [[język angielski|angielskim]]. Na mocy przepisów prawnych dwie kopie każdej wydanej w Izraelu książki muszą być przekazywane do Narodowej Biblioteki Żydowskiej na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. W 2001 poprawiono przepisy, rozszerzając obowiązek o nagrania [[dźwięk|audio]], [[magnetowid|video]] i inne nowoczesne media<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.nli.org.il/sites/nli/english/library/depositing/pages/lgd_law.aspx |tytuł = Depositing Books to The Jewish National & University Library |praca = Jewish National and University Library |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. W 2006 85% z 8 tys. książek przekazanych do biblioteki było napisanych w języku hebrajskim<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20160415143214/http://jnul.huji.ac.il/eng/lgd-statistics-2007.html |tytuł = Israeli Book Statistics for 2006 |praca = Jewish National and University Library |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
Izraelskim laureatem [[Nagroda Nobla|Nagrody Nobla]] w dziedzinie [[Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury|literatury]] za rok 1966 był prozaik [[Szmuel Josef Agnon|Samuel Agnon]] (1887–1970)<ref>{{cytuj stronę| |url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1966/index.html |tytuł = The Nobel Prize in Literature 1966 |praca = Nobel Foundation |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Często tłumaczone są dzieła pisarzy [[Amos Oz|Amosa Oza]] (1939–2018) oraz [[Dawid Grossman|Dawida Grossmana]] (ur. 1954).
 
Co roku w czerwcu odbywają się targi [[Tydzień Książki Hebrajskiej]] (hebr. שבוע הספר העברי), na których są prezentowane książki i czasopisma żydowskie z całego świata<ref>{{cytuj stronę| |url = http://greenprophet.com/2008/05/22/509/hebrew-book-week/ |tytuł = Have an Environmentally and Child Friendly Hebrew Book Week |autor = Karen Chernick |praca = Green Prophet |opublikowany = 22 maja 2008 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Podczas targów przyznawane jest najwyższe izraelskie wyróżnienie literackie – [[Nagroda Sapira]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.alonafrankel.com/girl24.html |tytuł = About The Prize |praca = Sapir Prize for Literature |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
[[Plik:Batsheva Dance Company by David Shankbone.jpg|mały|upright|lewo|Batsheva Dance Company w [[Tel Awiw-Jafa|Tel Awiwie]]]]
Izraelska muzyka jest różnorodna. Na scenie muzycznej można usłyszeć muzykę jemeńską, chasydzką, arabską, grecką, [[jazz]] i [[pop-rock]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Broughton |imię = Simon |nazwisko2 = Ellingham |imię2 = Mark |nazwisko3 = Trillo |imię3 = Richard |tytuł = World Music: The Rough Guide |wydawca = Rough Guides |miejsce = |rok = 1999 |strony = 365–369| |isbn = 1858286352}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090422191810/http://worldmusic.nationalgeographic.com:80/worldmusic/view/page.basic/country/content.country/israel_36 |tytuł = World Music: Israel |praca = National Geographic Society |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Tradycyjne pieśni pionierów, tworzone i śpiewane podczas budowania państwa, są znane jako „Pieśni Ziemi Izraela”<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090218092240/http://worldmusic.nationalgeographic.com:80/worldmusic/view/page.basic/genre/content.genre/israeli_folk_735 |tytuł = Israeli Folk |praca = National Geographic Society |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Znana jest [[Izraelska Orkiestra Filharmoniczna]] (hebr. התזמורת הפילהרמונית הישראלית, ''ha-Tizmoret ha-Filharmonit ha-Jisra’elit''), która działa od 1936 i daje ponad dwieście koncertów rocznie<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.ipo.co.il/ |tytuł = The Israel Philharmonic Orchestra |praca = The Israel Philharmonic Orchestra |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090211201208/http://www.mfa.gov.il/MFA/Israel+beyond+politics/Israel+Philharmonic+Orchestra+celebrates+70th+anniversary+5-Feb-2007.htm |tytuł = Israel Philharmonic Orchestra celebrates 70th anniversary |autor = Barry Davis |praca = Israel Ministry of Foreign Affairs |opublikowany = 5 lutego 2007 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Z Izraela wywodzi się także wielu muzyków, którzy osiągnęli międzynarodową popularność, m.in. [[Itzhak Perlman|Jicchak Perlman]], [[Pinchas Zukerman]] oraz [[Asaf Awidan]]. Głównymi salami koncertowymi są [[Audytorium Manna]] (Heichal Hatarbut) w Tel Awiwie i [[Międzynarodowe Centrum Kongresowe]] (Binyanei Ha’Umah) w Jerozolimie.
 
Izraelska [[muzyka pop]] zaistniała na scenie międzynarodowej pod koniec lat 80., kiedy [[Ofra Haza]] nagrała utwór ''Im Nin’ Alu'' (album ''Yemenite Songs''). Od 1973 Izrael niemal corocznie brał udział w [[Konkurs Piosenki Eurowizji|Konkursie Piosenki Eurowizji]], cztery razy zwyciężając i trzy razy będąc gospodarzem konkursu<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.eurovision.tv/page/news |tytuł = Eurovision Song Contest: Israel |praca = Eurovision Broadcasting Union |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. W [[Konkurs Piosenki Eurowizji 1978|1978]] zwyciężył [[Jizhar Kohen]] z zespołem [[Alphabeta]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.eurovision.tv/page/history/by-year/contest?event=294 |tytuł = Eurovision Song Contest 1978 |data dostępu = 2013-02-17}}</ref>, a w [[Konkurs Piosenki Eurowizji 1979|1979]] z przebojem ''[[Hallelujah (piosenka Gali Atari i Milk and Honey)|Hallelujah]]'' triumfowali [[Milk and Honey (zespół muzyczny)|Milk and Honey]] i [[Gali Atari]]<ref name="eurovision.tv about">{{Cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20160707153404/http://www.eurovision.tv:80/page/history/year/participant-profile/?song=20550 |tytuł = About Milk and Honey |opublikowany = eurovision.tv |język = en |data dostępu = 2018-10-03}}</ref>. W [[Konkurs Piosenki Eurowizji 1998|1998]] zwyciężczynią tego konkursu była [[Dana International]], [[Transseksualizm|transseksualna]] gwiazda [[disco]] z Tel Awiwu, natomiast w [[Konkurs Piosenki Eurowizji 2018|2018]] triumfowała [[Netta (piosenkarka)|Neta]]. Od 1987 co roku w lecie organizowany jest w [[Ejlat|Ejlacie]] międzynarodowy festiwal muzyczny [[Red Sea Jazz Festival]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20071031070550/http://redseajazzeilat.com/index2.php?id=3&lang=ENG |tytuł = Red Sea Jazz Festival |praca = Red Sea Jazz Festival |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
Podtrzymując silne tradycje sceny [[teatr]]alnej [[jidysz]] w [[Europa Wschodnia|Europie Wschodniej]], Izrael utrzymuje liczne teatry. Najstarszym izraelskim teatrem jest założony w 1918 w Tel Awiwie [[Habima]]<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.habima.co.il/ |tytuł = Habima National Theatre |praca = Habima National Theatre |język = he |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
Jedną z najważniejszych placówek kulturalnych Izraela jest [[Muzeum Izraela]]<ref name=imj>{{cytuj stronę| |url = http://www.imj.org.il/eng/about/index.html |tytuł = About The Museum |praca = The Israel Museum, Jerusalem |język = en |archiwum = https://archive.is/T0vG |zarchiwizowano = 2012-08-04 |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>, które jest siedzibą sanktuarium Zwojów<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.imj.org.il/eng/shrine/index.html |tytuł = Shrine of the Book |praca = The Israel Museum, Jerusalem |język = en |archiwum = https://archive.is/1eMa |zarchiwizowano = 2012-05-26 |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref> oraz dużej kolekcji judaików i europejskiej sztuki<ref name=imj />. Państwowe muzeum [[Zagłada Żydów|Holocaustu]] [[Jad Waszem]] mieści największe na świecie archiwum o Holocauście<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www1.yadvashem.org/about_yad/index_about_yad.html |tytuł = O Jad Waszem |praca = Jad Waszem |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. [[Bet ha-Tefucot|Muzeum Diaspory]] jest interaktywnym muzeum poświęconym historii gmin żydowskich na całym świecie<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20070814054336/http://www.ilmuseums.com/museum_eng.asp?id=56 |tytuł = Museum of Jewish diaspora – Beit Hatefusoth |praca = Israel Museums |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Poza głównymi muzeami, w wielu miastach i osiedlach znajdują się galerie sztuki. Mishkan Le’Omanut w kibucu [[En Charod Me’uchad]] jest największą galerią sztuki na północy kraju<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20160415143424/http://www.ilmuseums.com/museum_eng.asp?id=183 |tytuł = Mishkan LeOmanut, Ein Harod |praca = Israel Museums |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
Znacząca społeczność arabska odcisnęła swój ślad w izraelskiej architekturze, muzyce<ref>{{cytuj stronę| |url = http://web.archive.org/web/20090212162847/http://www.israel21c.org/bin/en.jsp?enDispWho=Articles%5El1126&enPage=BlankPage&enDisplay=view&enDispWhat=object&enVersion=0&enZone=Culture |tytuł = Israeli, Palestinian and Jordanian DJs create bridge for peace |autor = David Brinn |praca = Israel21c |opublikowany = 23 października 2005 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref> i kuchni.
 
== Sport ==
[[Plik:Ramat Gan Stadium.jpg|mały|Narodowy stadion [[Stadion Ramat Gan]]]]
Sport i sprawność fizyczna zawsze odgrywały duże znaczenie w żydowskiej kulturze. Sprawność lekkoatletyczna, która była ceniona przez [[starożytna Grecja|starożytnych Greków]], dotarła do Żydów jako jedna z wartości [[epoka hellenistyczna|epoki hellenistycznej]]. Słynny [[rabin]] [[Majmonides|Mojżesz Majmonides]], który był również [[lekarz]]em, podkreślał znaczenie aktywności fizycznej i utrzymywania dobrej sylwetki. Poglądy te spotkały się w XIX wieku z ideami syjonistycznego lidera Max Nordau, który rozpoczął kampanię propagowania kultury fizycznej. Na początku XX wieku naczelny rabin Palestyny [[Awraham Kuk]] powiedział, że ''ciało służy duszy, a jedynie zdrowe ciało może zapewnić zdrową duszę''<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Society_&_Culture/sports.html |tytuł = Sports in Israel |autor = Simon Griver |praca = Jewish Virtual Library |opublikowany = 1999 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>.
 
[[Olimpiada Machabejska|Olimpiada machabejska]] jest najważniejszą olimpiadą sportową żydowskich sportowców. Organizowana jest począwszy od 1932 co cztery lata<ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.jewishsports.net/the_maccabiah_games.htm |tytuł = The Maccabiah Games |praca = International Jewish Sports Hall of Fame |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. Najpopularniejszymi sportami widowiskowymi w Izraelu są [[piłka nożna]] i [[koszykówka]]. W 1964 [[Reprezentacja Izraela w piłce nożnej mężczyzn|reprezentacja Izraela w piłce nożnej]] odniosła zwycięstwo w [[puchar Azji w piłce nożnej|pucharze Azji]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.rsssf.com/tables/64asch.html |tytuł = Asian Nations Cup 1964 |autor = Mark Cruickshank, Bojan Jovanovic, Neil Morrison, Majeed Panahi, Hyung-Jin Yoon, Yaniv Bleicher |opublikowany = rsssf.com |język = en |data dostępu = 2015-09-12}}</ref>.
 
W latach 70. XX wieku Izrael został wykluczony z [[Igrzyska azjatyckie|igrzysk azjatyckich]] na skutek nacisków na organizatorów ze strony arabskich państw [[Bliski Wschód|Bliskiego Wschodu]]. Wykluczenie doprowadziło Izrael do podjęcia decyzji o zaprzestaniu udziału w azjatyckich rozgrywkach i przystąpienia do rozgrywek w Europie<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.sadec.com/Asiad98/news1219.html |tytuł = Israel may return to the Asian Games at 2002 Pusan Asiad |praca = Sadec Group |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009 |archiwum = https://web.archive.org/web/20110715223226/http://www.sadec.com/Asiad98/news1219.html |zarchiwizowano = 15 lipca 2011 |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.people.com.cn/english/features/Asiad/history.html |tytuł = The Origin of the Asian Games |praca = Asian Games XII |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref><ref>{{cytuj stronę| |url = http://www.guardian.co.uk/football/2008/feb/27/worldcup2010 |tytuł = Time is right for Israel to return to its Asian roots |autor = James Montague |praca = The Goardian |opublikowany = 27 lutego 2008 |język = en |data dostępu = 5 lutego 2009}}</ref>. W 1994 [[UEFA]] zgodziła się uznać Izrael i wszystkie izraelskie organizacje sportowe jako biorące udział w rozgrywkach europejskich<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.uefa.com/memberassociations/association=isr/ |tytuł = Member associations – Israel |opublikowany = uefa.com |język = en |data dostępu = 2015-09-12}}</ref>. [[Ligat ha’Al]] jest I ligą izraelskiej piłki nożnej<ref>{{cytuj stronę| |url = https://www.football.co.il/en |tytuł = Ligat ha’Al| |język = en |data dostępu = 19 kwietnia 2019}}</ref>, a [[Izraelska Super Liga]] I ligą izraelskiej koszykówki. [[Maccabi Tel Awiw (koszykówka)|Maccabi Tel Awiw]] sześciokrotnie wygrał europejskie mistrzostwa w koszykówce<ref>{{cytuj stronę| |url = https://www.jpost.com/Sports/Maccabi-Tel-Aviv-slams-Real-Madrid-in-Euroleage-final-352642 |tytuł = Maccabi Tel Aviv crowned champion of Europe |autor = Allon Sinai |praca = The Jerusalem Post |opublikowany = 19 maja 2014 |język = en |data dostępu = 19 kwietnia 2019}}</ref>.
 
[[Izrael na letnich igrzyskach olimpijskich|Reprezentacja Izraela]] zdobyła dziewięć medali [[letnie igrzyska olimpijskie|letnich igrzysk olimpijskich]], w tym jeden złoty w [[windsurfing]]u na [[Letnie Igrzyska Olimpijskie 2004|Letnich Igrzyskach Olimpijskich 2004]]<ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.sports-reference.com/olympics/countries/ISR/ |tytuł = Israel |opublikowany = sports-reference.com |język = en |data dostępu = 2019-04-19 |archiwum = https://web.archive.org/web/20150628210858/http://www.sports-reference.com/olympics/countries/ISR/ |zarchiwizowano = 2015-06-28 |data dostępu = 2019-04-19}}</ref>. W listopadzie 1968 Izrael był gospodarzem [[Letnie Igrzyska Paraolimpijskie 1968|igrzysk paraolimpijskich]]<ref>{{cytuj stronę| |url = https://www.paralympic.org/tel-aviv-1968 |tytuł = Tel Aviv 1968 |opublikowany = Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski |język = en |data dostępu = 2019-04-19}}</ref>. Paraolimpijczycy z tego kraju w 16 startach zdobyli łącznie 375 medali – 123 złote, 123 srebrne i 129 brązowych<ref>{{Cytuj stronę |url = https://archive.is/20121206041928/www.london2012.com/paralympics/country/israel/profile/index.html |tytuł = Israel – Profile |opublikowany = 2012 Olympic and Paralympic Games |język = en |data dostępu = 2019-04-19}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://archive.is/20121208235657/www.london2012.com/paralympics/country/israel/medals/index.html |tytuł = Israel – 2012 Paralympic Medals |opublikowany = 2012 Olympic and Paralympic Games |język = en |data dostępu = 2019-04-19}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = https://www.paralympic.org/sdms4/hira/web/medalStandings/rio-2016 |tytuł = Rio 2016 Paralympic Games |opublikowany = Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski |język = en |data dostępu = 2019-04-19}}</ref>.
 
== Zobacz też ==