Wikipedia

Wyraz: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Znaczniki: Zastąpiono Wycofane usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor
Linia 1:
{{dopracować|źródła=2013-05}}
'''Wyraz''' – pewna wyróżniona [[Fonetyka|fonetycznie]], czy też graficznie, część wypowiedzi, składająca się z jednego lub więcej [[morfem]]ów.
 
„Wyraz” nie jest tworem w pełni obiektywnym i co jest wyrazem, a co nim nie jest, zależy w sporym stopniu od [[Tradycja|tradycji]] językoznawczej danego języka. W [[języki analityczne|językach analitycznych]] „wyraz” to to samo co „[[słowo]]”, w [[języki fleksyjne|językach fleksyjnych]] pojęcie wyrazu wydaje się mniej jasne – wyrazem jest morfem bazowy z dołączonymi do niego aktualnie użytymi morfemami odmiany. W praktyce przyjmuje się kryterium graficzne: w ramach tekstu pisanego (zapisanego w [[alfabet]]ach zachodnich: [[alfabet grecki|greckim]], [[alfabet łaciński|łacińskim]], [[cyrylica|cyrylickim]], [[alfabet ormiański|ormiańskim]], [[alfabet gruziński|gruzińskim]], a także w [[pismo hebrajskie|hebrajskim]]) traktuje się jako ciąg [[Litera|liter]] pomiędzy dwiema spacjami. To kryterium nie ma zastosowania w przypadku wielu innych systemów pisma (np. [[pismo arabskie|arabskiego]], gdzie pseudo-spacje pojawiają się wewnątrz wyrazów; [[pismo chińskie|chińskiego]], [[pismo japońskie|japońskiego]], czy wielu pism Azji południowo-wschodniej, gdzie w ogóle nie stosuje się spacji; [[pismo tybetańskie|tybetańskiego]], gdzie spację zapisuje się po każdej [[sylaba|sylabie]], bez względu na długość wyrazu/słowa; podobnie zresztą jak w [[alfabet wietnamski|tekstach wietnamskich]] zapisywanych z użyciem alfabetu łacińskiego. Szczególnie trudne jest do stosowania w przypadku analizy wypowiedzi ustnych (czy języków nie posiadających w ogóle pisma).
 
== Wyraz w polskiej tradycji językoznawczej ==
W przypadku [[język polski|języka polskiego]] przyjmuje się kryterium morfologiczno-graficzne, w połączeniu z fonetycznym (granicę wyrazu wyznacza stały akcent na drugiej sylabie od końca).
 
Jednak nawet tutaj jest wiele niejasności, na przykład:
* „w” i „z” są tradycyjnie uważane za wyrazy choć nie są fonetycznie oddzielone od następującego po nich morfemu – należą do tej samej sylaby;
* „nie-” może być uważane zarówno za [[przedrostek]], jak i za osobny wyraz;
* formy trybu warunkowego, np. „zrobilibyście” fonetycznie rozkłada się na „zrobili" i „byście”, graficznie jest jednak zapisywane łącznie;
* ruchoma końcówka czasownika („gdzie+że+ście byli?”) może być traktowana jako osobny wyraz lub włączana do poprzedniego wyrazu. To drugie rozwiązanie stanowi jednak kłopot z punktu widzenia klasyfikacji takiego wyrazu;
* długi graficznie liczebnik (np. „dwa tysiące trzysta czterdzieści pięć”) może być traktowany jako pojedynczy wyraz lub też jako kilka kolejnych wyrazów;
* niektóre grupy wyrazów (np. zakończone na ''-ika'' / ''-yka'') i niektóre formy fleksyjne innych wyrazów (np. 1. i 2. osoba l. mnogiej czasu przeszłego, formy trybu przypuszczającego), mają akcent na trzeciej lub nawet czwartej sylabie od końca.
 
== Wyraz a słowo ==
Niektórzy [[strukturalizm (językoznawstwo)|strukturaliści]] proponują następujące rozróżnienie pomiędzy ''wyrazem'' a ''słowem'':
* [[Słowo]] jest to zbiór głosek, który w zapisie graficznym oddzielony jest od innych zbiorów spacjami bądź znakami interpunkcyjnymi.
* Wyraz to słowo lub minimalny zestaw słów cechujących się własnym i pełnym znaczeniem, niedający się podzielić na mniejsze wyrazy. W szczególności ''w'', ''na'', ''pociągu'' nie są wyrazami, są nimi natomiast ''za-lasem'', ''zza-płotu'' czy ''w-domu''.
 
== Wyrazy samodzielne i niesamodzielne ==
Wyrazy samodzielne – wyrazy, które mogą same pełnić funkcję części [[wypowiedzenie|wypowiedzenia]]. Są to [[czasownik]]i, [[rzeczownik]]i, [[przymiotnik]]i, [[liczebnik]]i, [[przysłówek|przysłówki]] i [[zaimek|zaimki]]. Wyrazy niesamodzielne to zaś wyrazy, które nie mogą same pełnić funkcji wypowiedzenia: [[partykuła|partykuły]], [[Spójnik (część mowy)|spójniki]], [[przyimek|przyimki]].
 
== Wyrazy odmienne i nieodmienne ==
Wyrazy odmienne, występujące w wypowiedzeniach w różnych formach, to czasowniki, rzeczowniki, przymiotniki oraz większość zaimków. Wyrazy nieodmienne zaś nie zmieniają swoich form. Do tej grupy należą przysłówki, zaimki przysłowne, przyimki, spójniki, [[wykrzyknik]]i, partykuły.
 
== Wyrazy określane i określające ==
Wyrazy określane – wyrazy, które w związku wyrazowym pełnią rolę wyrazów nadrzędnych np. w związku wyrazowym ''ładny kot'' wyraz ''kot'' jest wyrazem nadrzędnym (określanym) w stosunku do wyrazu dopełniającego go treścią, podrzędnego - ''czarny'' kot: jaki? – czarny. Wyrazy określające to zaś wyrazy, które w związku wyrazowym pełnią rolę wyrazów podrzędnych.
 
== Zobacz też ==
{{Commonscat|Words}}
{{Wikicytaty|dopełniacz=o wyrazie}}
{{Wikisłownik|wyraz}}
* [[część mowy]]
* [[enklityka]]
* [[słowo]]
* [[Studia Etymologica Cracoviensia]]
 
{{Kontrola autorytatywna}}
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyraz”