Fregata (okręt żaglowy): Różnice pomiędzy wersjami

[[Grafika:USSLa Constitution 1997Rieuse.jpg|thumb|250px|FregataWczesna [[USSfregata Constitution]]"Le Rieuse", Francja 1674-1698]]

[[Grafika:BrazilianUSS SteamConstitution Frigate LOC 04253u1997.jpg|thumb|250px|BrazylijskaFregata fregata z mieszanym napędem żaglowym i bocznokołowym.[[USS Constitution]], 1797]]

'''Fregata''' – historyczna klasa żaglowych [[Okręt|okrętów]] wojennych, w [[XIX wiek|XIX]] wieku także parowo-żaglowych (nie należy ichjej mylić z [[fregata (żaglowiec)|fregatą]] w znaczeniu typu ożaglowania).

Na przestrzeni wieków jako fregaty określano różne okręty żaglowe. Do [[XVI]] wieku nazywano tak różne małe jednostki wiosłowe, z pomocniczym [[ożaglowanie łacińskie|ożaglowaniem łacińskim]], zbliżone do [[galera|galer]]. Od połowy XVI wieku zaczęto jednak tak nazywaćokreślać pełnomorskie okręty wojenne, cechujące się smukłą sylwetką i obniżonymi [[kasztel]]ami lub ich brakiem. Inspiracją dla tych okrętów były szybkie żaglowce korsarzy hiszpańskich z [[Dunkierka|Dunkierki]]. Na przełomie XVI i [[XVII wiek|XVII]] wieków klasa tafregat jednak dopiero wykształcała się i budowano jeszcze okręty o wielu cechach [[galeon|galeonów]]. Ostatecznie klasa wczesnych fregat została ukształtowana w połowie XVII wieku (za pierwszą klasyczną fregatę uznaje się brytyjską "Constant Warwick" z [[1645]]). Klasa ta następnie uległa znaczącymjednak dalszym zmianom w drugiej połowie [[XVIII]] wieku, iw ukształtowałazwiązku sięz jakorozwojem okręty[[flota trzymasztowe,liniowa|flot zliniowych]] i standaryzacją klas okrętów i [[Fregataartyleria (żaglowiec)okrętowa|ożaglowaniem typu fregataartylerii]].

Klasyczne fregaty, od XVI do początku XIX wieku, były to średnie lub duże okręty [[Żagiel|żaglowe]] konstrukcji drewnianej, mniejsze i słabiej uzbrojone od galeonów i późniejszych [[Okręt liniowy|okrętów liniowych]], ale szybsze i zwrotniejsze. Ostatecznie ukształtowały się jako okręty [[maszt (żeglarstwo)|trzymasztowe]], z [[Fregata (żaglowiec)|ożaglowaniem typu fregata]]. Mniejsze od fregat były [[Korweta|korwety]] i [[Slup wojenny|slupy]]. Fregaty przeznaczone były głównie do zadań rozpoznawczych i eskortowych oraz samodzielnych działań na odległych akwenach (np. zwalczania żeglugi – działań [[rajder]]skich, zwalczania piratów itp.). Często też zatrudniane były do wypraw badawczych.

Uzbrojenie fregat składało się z [[Działo|dział]] umieszczonych w [[Bateria burtowa|bateriach burtowych]], tak więc na każdą burtę mogła strzelać jedynie połowa dział. KlasaOstatecznie wykształcona klasa fregat charakteryzowała się tym, że z reguły ich [[artyleria]] główna była umieszczona na tylko jednym pokładzie działowym, ciągnącym się przez prawie całą długość kadłuba, który był zakryty pokładem górnym (okręty liniowe miały więcej zakrytych pokładów działowych, a korwety miały całe uzbrojenie na odkrytym pokładzie górnym). Na odkrytym pokładzie górnym fregat ustawiano ponadto lżejsze działa i [[Karonada|karonady]] (pokład ten bywał mimo to czasami zakryty jeszcze jednym, lekkim pokładem, na którym nie ustawiano dział). UzbrojenieFregaty XIX-wiecznychklasycznej fregatpostaci składałomiały siędziała znie 30-50na działcałej długość pokładu górnego, zlecz czegosilniejsze 20-30jednostki najcięższychtej klasy miały dwa pełne rzędy dział. stanowiłoJako głównąciekawostkę baterięnależy dodać, usytuowanążw naI zakrytympołowie pokładzieXIX działowym.wieku NajwiększeBrytyjczycy francuskieprzebudowali na duże fregaty żagloweczęść miałymniejszych dookrętów 60liniowych, działścinając im kasztele i wyższe pokłady działowe.

Uzbrojenie XIX-wiecznych fregat składało się z 30-50 dział, z czego 20-30 najcięższych dział stanowiło główną baterię, usytuowaną na zakrytym pokładzie działowym. Największe francuskie fregaty żaglowe miały do 60 dział. Na początkuprzełomie XVIII i XIX wieku, w okresie [[wojny napoleońskie|wojen napoleońskich]], typowym [[Kaliber|wagomiarem]] artylerii głównej fregat były armaty 18-funtowe. Jako pierwsza w działa 24-funtowe została uzbrojona amerykańska seria dużych fregat typu "''[[USS Constitution|Constitution]]"'', co dawało im dużą przewagę nad angielskimi odpowiednikami w [[wojna brytyjsko-amerykańska|wojnie brytyjsko-amerykańskiej]] 1812 roku. Brytyjczycy później przebudowali na duże fregaty część starszych okrętów liniowych, ścinając im kasztele i wyższe pokłady działowe. W ciągu następnych lat wagomiar uzbrojenia fregat rósł i fregaty połowy XIX wieku miały już na ogół takie same działa 32-funtowe, jak okręty liniowe, lecz w mniejszej liczbie. Ciężar [[salwa burtowa|salwy burtowej]] fregat wynosił zwykle ok. 400-500 kg. Wyporność fregat wynosiła zwykle 1000-2000 t.

W latach 20. XIX wieku obok żagli na fregatach pojawiły się [[Maszyna parowa|maszyny parowe]]. Początkowo stosowano je jedynie na niewielką skalę, z [[Napęd kołowy statku|napędem bocznokołowym]]. Z powodu instalacji bocznych kół łopatkowych, fregaty te miały tylko po kilka - kilkanaście dział. Pod koniec lat 40. wprowadzono napęd [[Śruba okrętowa|śrubowy]], po czym parowe fregaty śrubowe pojawiły się we wszystkich marynarkach wojennych i wkrótce wyparły fregaty żaglowe. Ich uzbrojenie stanowiło zwykle około 50 dział. Prędkość fregat parowych wynosiła zwykle 9-11 [[węzeł (jednostka)|węzłów]]. Wszystkie fregaty parowe zachowały jednocześnie pomocnicze pełne [[ożaglowanie]].

Począwszy od [[1856]], amerykańskie fregaty typu "''Merrimac"'' zapoczątkowały schyłkowy okres wielkich fregat śrubowych, o wyporności 4000-6000 ton. Pomimo zbudowania w Wielkiej Brytanii na początku lat 40. XIX wieku dwóch pierwszych fregat konstrukcji żelaznej, żelazo w konstrukcji okrętów nie przyjęło się aż do lat 60. XIX wieku i fregaty nadal budowano jako drewniane.

Od [[1860]] roku pojawiły się parowo-żaglowe [[fregata pancerna|fregaty pancerne]], początkowo drewniane pokryte pancerzem, następnie całkowicie żelazne. Około lat 70. XIX wieku klasa fregat zanikła: fregaty pancerne przekształciły się w [[pancernik]]i, natomiast nieopancerzone fregaty wyewoluowały w klasę lekko opancerzonych lub nieopancerzonych [[Krążownik|krążowników]], przejmujących dotychczasowe zadania fregat. Klasy te jeszcze do lat 80. zachowywały pomocnicze ożaglowanie, lecz nie było już używane w praktyce.