Nyírség: Różnice pomiędzy wersjami

'''Nyírség''' (węg. "kraj brzóz") - region geograficzny i etnograficzny we wschodnich [[Węgry|Węgrzech]], w [[Kraj Zacisański|Kraju Zacisańskim]] (''Tiszántul''), na [[Wielka Nizina Węgierska|Wielkiej Nizinie Węgierskiej]].

Nyírség stanowi nizinę pokrytą utrwalonymi wydmami piaszczystymi. Jest najwyższą częścią Wielkiej Niziny Węgierskiej - osiąga 183 m n.p.m. (wzgórze [[Hoportyó]] na południe od [[Nyírbátor]]). Od północy sąsiaduje z [[Równina Szatmarsko-Berehowska|Równiną Szatmarsko-Berehowską]] oraz z krainami [[Bodrogköz]] i [[Rétköz]]. Od zachodu graniczy z doliną Cisy, należącą do [[Międzyrzecze Dunaju i Cisy|Międzyrzecza Dunaju i Cisy]]. Wschodnią granicą Nyírség jest granica węgiersko-rumuńska. Na południu region płynnie przechodzi w krainę [[Hajduság]].

Nyírség powstał w trzeciorzędzie jako ogromny [[stożek napływowy]] utworzony przez rzeki spływające z północno-wschodnich [[Karpaty|Karpat]] i z [[Siedmiogród|Siedmiogrodu]] do morza (później jeziora) wypełniającego wówczas [[Kotlina Panońska|Kotlinę Panońską]]. Po całkowitym zapełnieniu osadami tej części morza powstała tu rozwinięta sieć rzeczna. Przez Nyírség przepływały przede wszystkim [[Cisa]] i [[Samosz]]. Rzeki nadal osadzały materiał z gór, kształtując podłoże regionu.

45-50 tysięcy lat temu teren Nyírség został wydźwignięty wskutek ruchów tektonicznych. Cisa i Samosz zmieniły koryta i opływały region od wschodu. Wskutek kolejnych ruchów tektonicznych 20-22 tysiące lat temu zapadł się region Równiny Szatmarsko-Berehowskiej oraz Bodrogköz i Rétköz. W następstwie tego górna Cisa zmieniła przebieg na dzisiejszy. 14-16 tysięcy lat temu to samo stało się z Samoszem.

Efektem tego było wyschnięcie Nyírség, który został pozbawiony sieci rzecznej. Od tej pory główną rolę w kształtowaniu powierzchni regiony odgrywały wiatry. Wiatry pokryły opuszczone koryta rzek warstwą eolicznego piasku. Uformowały też wielkie wały wydm, ciągnące się w północy na południe. Między wydmami powstały zastoiska wody opadowej, słone jeziorka i bagniska. Tak ukształtowany region wkroczył w czasy historyczne.

[[Klimat]] Nyírség jest [[klimat kontynentalny|kontynentalny]], chłodniejszy, niż pozostałej części Wielkiej Niziny Węgierskiej. Przeciętna roczna ilość opadów wynosi 550-600 mm. Nasłonecznienie jest natomiast wyższe, niż przeciętne dla Niziny.

Pierwotną roślinnością Nyírség były lasy [[brzoza|brzozowe]] i [[dąb|dębowe]], które zostały niemal całkowicie wyrąbane. Obecnie tylko 10-12% powierzchni regiony stanowią lasy dębowe i [[akacja|akacjowe]]. Naturalna szata roślinna została zastapiona przez wielkotowarowe użytki rolne. Ziemie regionu są intensywnie użytkowane rolniczo - uprawia się tu pomidory, słoneczniki, tytoń i owoce, szczególnie jabłka. Pola są nawadniane. Na glebach bardziej piaszczystych prowadzi się hodowlę bydła.

Region jest pozbawiony bogactw mineralnych. Eksploatuje się tylko wody mineralne i wody termalne.

Osadnictwo ludzkie w Nyírség datuje się od 7-10 tysięcy lat temu. Na większą skalę osady ludzkie zaczęły powstawać w IX wieku n.e., po podboju madziarskim. Obszar wyludnił się w XIV-XVIII wieku na skutek okupacji tureckiej i wojen. Z kolei w XVIII-XIX wieku region uległ przeludnieniu i zubożeniu. Obecnie przeżywa trudności gospodarcze. Region cechuje wyraźna odrębność etnograficzna, wynikła głównie z wielonarodowego osadnictwa. W XVIII wieku opustoszały region zasiedlili liczni [[Słowacy]], [[Rumuni]], [[Rusini]] i [[Niemcy]]. Obecnie narodowości te uległy już zupełnej asymilacji, lecz pozostały po nich ślady kulturalne i językowe. Typowe dla Nyírség, a nietypowe dla Węgier w ogóle są niewielkie wsie w postaci skupisk kilku-kilkunastu chłopskich zagród. Miasta są nieliczne i niewielkie - do większych zaliczają się tylko [[Nyíregyháza]] (119 tys. mieszkańców w 2001, siedziba władz komitatu [[Komitat Szabolcs-Szatmár-Bereg|Szabolcs-Szatmár-Bereg]]) i powiatowe [[Nyírbátor]] (13,5 tys.).

Źródła:

* Przemysław Burchard ''Węgry'', PW "Wiedza Powszechna", Warszawa 1988, ISBN 83-214-0554-1

* Jerzy Midzio ''Krajobrazy węgierskie'', WSiP, Warszawa 1988, ISBN 83-0203732-X

* Wiesława Rusin ''Węgry'', Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2005, ISBN 83-7304-416-7