Sztuka koptyjska: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m ort. |
m Bot poprawia linki do ujednoznacznień: Apsyda +kosmetyka |
||
Linia 1:
'''Sztuka koptyjska''' to termin przyjęty dla określenia osiągnięć potomków [[starożytny Egipt|starożytnych Egipcjan]], którzy przyjęli wiarę chrześcijańską już w czasach apostolskich. Nazwę – [[Koptowie]] wprowadzili najeźdźcy [[Arabowie|arabscy]] w odniesieniu ludności zamieszkującej podbite przez nich tereny [[Egipt]]u.
Sztuka koptyjska rozwijała pod wpływem późnoantycznej [[sztuka grecka okres hellenistyczny|sztuki hellenistycznej]] i [[sztuka starożytnego Rzymu|rzymskiej]] docierającej z [[Aleksandria|Aleksandrii]] od [[III wiek]]u. Początkowo związana była z wyznaniami pogańskimi a później z religią chrześcijańską. Do najstarszych, zachowanych jej przejawów zalicza się [[stela|stele]] nagrobne z Kaum Abu Billu datowane na lata [[268]] – [[340]] oraz reliefy o symbolice chrześcijańskiej (ryba z krzyżem w pyszczku) z Armat w Górnym Egipcie, datowane na [[IV wiek]]. Stele z Kaum Abu Billu cechuje ukazanie postaci z profilu, w pozycji stojącej lub leżącej przy jednoczesnych frontalnym ustawieniu głowy. Relief jest płaski. Na okres IV – [[V wiek]] są datowane liczne znaleziska pochodzące z różnych rejonów Egiptu w postaci kamiennych detali architektonicznych, takich jak [[kapitel]]e, [[fryz]]y ozdobione głębokim, nawet ażurowym reliefem. W tym samym czasie powstały odnalezione w Ahnas płaskorzeźby, na których pokazano różne przedstawienia mitologiczne, np. związane z bachanaliami, wizerunek [[Leda|Ledy]] z łabędziem i inne. Stele nagrobne z tego okresu cechuje stopniowe odchodzenie od dawniejszych proporcji postaci ludzkiej. Relief staje się bardziej schematyczny. Nadal spotykane są stele pogańskie (np. z przedstawieniem składania darów [[Izyda|Izydzie]]). Na stelach chrześcijan pojawiają się postacie zmarłych w postawie oranta, motywy architektoniczne z fasadami budynków i dekoracyjne pasy na brzegach złożone z ornamentów roślinnych lub geometrycznych. Pojawia się także motyw krzyża egipskiego – crux asanta, wywodzący się z staroegipskiego hieroglifu ''ankh'' oznaczającego życie. Ten początkowo pogański, później chrześcijański symbol z czasem utracił swoje religijne znaczenie, przetrwał w sztuce koptyjskiej aż do połowy [[VII wiek]]u jako stylizowany motyw dekoracyjny zarówno w rzeźbiarstwie, malarstwie jak i tkactwie. Z Egiptu pochodzi też jedyna odnaleziona rzeźba wolno stojąca wyobrażająca Jezusa w postaci Dobrego Pasterza (marmurowy posąg znajduje się w zbiorach Muzeum Grecko-Rzymskiego w Aleksandrii). Charakterystyczny jest także zanik stosowania twardych materiałów, tak popularnych w [[architektura i rzeźba starożytnego Egiptu|starożytnym Egipcie]]. Używano najczęściej piaskowców i wapieni, które pokrywano barwną polichromią.
Najstarsze malowidła ścienne związane ze sztuką koptyjską odkryto w pobliżu osady Dajr Abu Hinnis. Datuje się je na IV – V wiek. Pochodzą z przerobionych na kościół grot skalnych, których ściany pokryto utrzymanymi w konwencji antycznej scenami z Nowego Testamentu. Podobne freski odnaleziono w [[nekropola|nekropoli]] Al.-Badżawat w oazie Al-Charidża na Pustyni Zachodniej.
Architektura sakralna z IV – V wieku związana jest z wpływami sztuki rozwijającej się na terenie [[Syria|Syrii]] i [[Palestyna|Palestyny]] ([[Sztuka wczesnochrześcijańska|sztuka wczesnochrześcijańska Wschodu]]). Przeważają kamienne budowle w kształcie [[bazylika|bazyliki]]. Przykłady takich rozwiązań odnaleziono w Aszmunein (dawniej Hermopolis Magma) oraz w okolicach Sohag, tzw. Biały i Czerwony Klasztor oraz bazyliki w świątyniach: [[Hathor]] w [[Dendera|Denderze]] i [[Amon (bóg egipski)|
Pierwsze monastyczne klasztory powstały w Egipcie pod koniec IV wieku. Biały Klasztor (Deir-el-Abiad) został zbudowany ok. 440 r.
Po oficjalnym odrzuceniu przez mnichów kanonów, na których opierała się sztuka hellenistyczna (po [[sobór chalcedoński|soborze chalcedońskim]]) nastąpił największy rozkwit sztuki koptyjskiej. Przypada on na okres od [[VI wiek|VI]] – [[VIII wiek]]u. Z połączenia wcześniejszych wpływów hellenistycznych, syryjsko-palestyńskich i własnych, rodzimych tradycji egipskich powstają dzieła inspirowane religią chrześcijańską. W architekturze kościoły budowane w osadach i miastach nadal mają absydy, natomiast świątynie monastycznych klasztorów, od połowy VII wieku, zamiast absyd mają trójdzielne prezbiteria zamknięte prostymi ścianami. W pobliżu budowano jednakowe cele. Zanika dekoracja rzeźbiarska w kamieniu. Zastępuje ją relief wykonywany w drewnie oraz przede wszystkim bogate dekoracje malarskie wypełniające całą przestrzeń zdobionej płaszczyzny. Złożone są z ornamentów roślinnych w postaci plecionek, wici, girlandy oraz pejzaży widocznych nad [[Nil]]em. Wśród nich krzyże tryumfalne adorowane przez zwierzęta, postacie mnichów i innych osób. Nie ma scen Ukrzyżowania. W absydzie kościoła w klasztorze św. Apollina w Bawit przedstawiona jest scena Wniebowstąpienia, na której Chrystus Pantokrator w aureoli unosi się na tęczy podtrzymywanej przez cztery apokaliptyczne istoty ukazany jest w górnej części obrazu, niżej Matka Boska z Dzieciątkiem pomiędzy apostołami i innymi świętymi. Podobny fresk odnaleziono w klasztorze św. Jeremiasza w [[Sakkara]]. Ten typ ikonografii został przejęty i rozbudowany w chrześcijańskiej sztuce nubijskiej.
Malarstwo ikonowe występujące w sztuce koptyjskiej wywodzi się z portretów mumiowych malowanych na cienkich deseczkach techniką enkaustyki lub tempery. Ilość odnalezionych [[ikona|ikon]] jest niewielka a datowanie znacznie utrudnione. Tematyka ikon koptyjskich jest odmienna od występujących w [[sztuka bizantyjska|sztuce Bizancjum]]. Bywa też niezrozumiała. W zbiorach Muzeum Koptyjskiego w Kairze przechowywana jest ikona, na której dwóch świętych namalowano z głową szakala.
Osobną rolę w sztuce koptyjskiej odgrywają tkaniny. Najbogatsze znaleziska pochodzą z Antioche i okolic Fajum. Pasy, koła tkane z barwnych nici były naszywane na lniane tuniki. Najstarsze tkaniny o początkowo ubogiej gamie barw, są zdobione motywami wspólnymi dla sztuki hellenistycznej. Od VI do VIII wieku tkaniny mają coraz bogatsze kolory a tematyka ornamentów i scen figuralnych jest inspirowana chrześcijaństwem.
Po podboju państwa dokonanego przez Arabów od IX wieku nasiliły się wpływy Syryjskie a później (XII – XIII wiek) muzułmańskie. Zanikają dekoracje figuralne a ich miejsce zajmują ornamenty z stylizowanych wzorów roślinnych i geometrycznych, w których dominuje motyw krzyża.
Sztuka koptyjska zaznaczyła swój silny wpływ na sztukę chrześcijańską [[Nubia|Nubii]], [[Etiopia|Etiopii]] i [[Irlandia|Irlandii]].
| |||