Spis ludności
 |
Ten artykuł należy dopracować |
Spisy ludności były przeprowadzane przez władców już w czasach starożytnych. Początkowo miały one na celu wyłącznie określenie liczby ludzi na danym terenie. Pierwsze spisy przeprowadzano w Egipcie w IV wieku p.n.e. Notowano liczbę mieszkańców i ich stan majątkowy. Chińczycy w II wieku p.n.e. spisywali stan liczebny i wielkość gospodarstw rolnych[1]. Starożytni Rzymianie przeprowadzali regularnie co 5 lat tzw. cenzusy. Służyły one celom militarnym i podatkowym, a także religijnym. Początkowo spisy dotyczyły tylko obywateli Rzymu. W czasach panowania cesarza Augusta w prowincji Judea rządzonej przez Kwiryniusza odbył się cenzus przeprowadzony przez namiestnika Heroda (I w. n.e). W rzymskiej prowincji Syria cenzusy przeprowadzano co 12 lat. Służyły one głównie celom podatkowym poprzez określenie, w jakim wieku są mieszkańcy. Podatek tributum capitis płacili mężczyźni od 14 do 65 roku życia i kobiety od 12 do 65 roku. Za niepłacenie podatku groziły dotkliwe kary[2]. Rzymianie, przejmując kolejne terytoria, przeprowadzali spisy ludności dla określenia ich potencjalnych możliwości podatkowych.
Od XVIII wieku zaczęto przeprowadzać spisy ludności na zasadach podobnych do współcześnie obowiązujących. Szwecja przeprowadziła pierwszy spis w 1749 roku, a Stany Zjednoczone w 1790 roku. Miały one także usprawnić ściąganie podatków oraz pozyskiwanie mężczyzn mających predyspozycje do służby wojskowej.
W Polsce w roku 1789 przeprowadzono po raz pierwszy spis szacunkowy dotyczący mieszkańców całego kraju, ale z wyłączeniem szlachty i duchowieństwa (tzn. prawie połowy społeczeństwa). Sejm Czteroletni w 1789 r. zarządził przeprowadzenie pierwszego ogólnokrajowego spisu ludności i liczby gospodarstw. Podatek zebrany w wyniku tej ewidencji miał zasilić wojsko polskie. Planowano również stałą rejestrację ruchów ludności. Jednak z powodu złej sytuacji kraju spisu tego zaniechano. Inicjatorem większości działań Sejmu oraz autorem tabel statystycznych i statystycznej metody opodatkowania był hrabia Fryderyk Józef Moszyński. Dzięki niemu Polskę zalicza się do krajów, które zapoczątkowały nowoczesną statystykę.