Spytek Wawrzyniec Jordan
Spytek Wawrzyniec Jordan lub Wawrzyniec Spytek Jordan z Zakliczyna herbu Trąby (ur. 1518, zm. 11 marca 1568[1] w Mogilanach[2]) – kasztelan sądecki 1549–1555, podskarbi wielki koronny 1550–1555, wojewoda sandomierski 1555–1560 i krakowski 1561–1565, kasztelan krakowski od 1565, starosta czchowski 1561–1568 (z dożywotnią dzierżawą dla żony Anny)[3][4][5].
 Trąby | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data urodzenia |
1518 |
| Data i miejsce śmierci |
11 marca 1568 |
| Ojciec |
Mikołaj Jordan |
| Matka |
Anna Melsztyńska |
| Żona |
Anna Sieniawska |
Za panowania Zygmunta Starego pomijany w nadaniach i urzędach jako stronnik swojego brata przyrodniego i wychowawcy, wojewody podolskiego Stanisława Odrowąża. Odrowąż, skazany w lutym 1537 na konfiskatę dzierżonych dóbr ruskich za obrazę majestatu królowej Bony poprzez przepędzenie urzędników królewskich podczas konfliktu o dawne dobra książęce na Mazowszu, zabrał Jordana na rokosz lwowski w sierpniu tego roku, który przeszedł do historii pod nazwą wojny kokoszej[6].
Pełnił ważną rolę polityczną w Polsce doby Zygmunta Augusta, był m.in. czołowym przeciwnikiem koronacji Barbary Radziwiłłówny na królową Polski. Był także przeciwnikiem ruchu egzekucji praw i egzekucji dóbr[2].
Był drugim wybitnym przedstawicielem małopolskiego rodu Jordanów, dziedziczącego wójtostwo myślenickie od 1342[7][8]. Syn wielkorządcy krakowskiego Mikołaja Jordana, twórcy potęgi finansowej rodu, i Anny z domu Jarosławskiej[9][10]
Był znanym nie tylko w Polsce miłośnikiem sztuki. W swoim dworze w Myślenicach, a następnie w pobliskich Mogilanach otaczał się pisarzami, uczonymi, humanistami[11]. To właśnie w Myślenicach powstało Zwierciadło i trzecia księga Żywota człowieka poczciwego Mikołaja Reja.
Utrzymywał kontakty z różnowiercami, ale choć sam Jan Kalwin zachęcał go do zmiany wiary, do końca życia pozostał katolikiem.
Spytek Jordan zdołał powiększyć jeszcze fortunę zgromadzoną przez ojca[12]. Latyfundium przekazane przez niego żonie na mocy umowy wzajemnego dożywocia z 1564 obejmowało w chwili podziału przez spadkobierców pary w 1597 2 zamki, 4 miasta, 16 folwarków i 85 wsi, co odpowiadało skalą największym majątkom możnowładczym Małopolski[13]. Sam Zygmunt August pożyczał od Spytka jakieś sumy pieniężne[14]. Poza kluczem myślenickim, melsztyńskim (wraz z dawną rodową siedzibą, zamkiem w Melsztynie) i licznymi starostwami posiadał kamienicę na Rynku w Krakowie (w miejscu dzisiejszego pałacu „Pod Krzysztofory”[15])[16].
Z małżeństwa z Anną Sieniawską (zm. 1597[17]), córką hetmana Mikołaja Sieniawskiego, miał dwóch zmarłych w dzieciństwie synów i pięć córek[18]:
- Elżbietę (zm. 1611[19]), od 1557 żonę Stanisława Bonera (zm. 1560, syna Seweryna), a od 1561/2 do prawnego rozstania w 1576 Mikołaja Ligęzy (1529–1603)[20][21], dziedziczkę klucza zgłobieńskiego[22],
- Annę (zm. przed 1597[23]), żonę późniejszego wojewody kaliskiego Kaspra Zebrzydowskiego (ok. 1500–1584, brata biskupa krakowskiego Andrzeja)[24], której dzieci otrzymały Jordanów z przyległościami oraz kamienicę przy ul. Brackiej w Krakowie[25],
- Magdalenę (zm. 1617/9[26]), żonę podkomorzego sanockiego Stanisława Wapowskiego (zm. przed 1564, brata Andrzeja), a od 1568/9 kasztelana sandomierskiego Stanisława Sobka (zm. 1569)[27], współdziedziczkę włości melsztyńskiej[28],
- Barbarę (zm. 1605[29]), od 1565 żonę Piotra ks. Zbaraskiego (zm. 1572, syna wojewody witebskiego Stefana), a od ok. 1574 miecznika koronnego Andrzeja Zborowskiego (zm. 1598)[30], współdziedziczkę włości melsztyńskiej[28]
- Zofię (zm. przed 1597[23]), żonę Samuela Zborowskiego[31], której dzieci otrzymały włości wokół miast Mikulińce w pow. halickim, Zawałów w pow. trembowelskim i Dukla w pow. bieckim oraz wieś Wężerów w pow. proszowskim[32].
Został pochowany w kościele św. Katarzyny w Krakowie w mauzoleum rodziny Jordanów.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Chłapowski przyjmuje, że zmarł 30 marca 1568 roku.
- ↑ a b Jordan Spytek Wawrzyniec, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-11-26].
- ↑ Laberschek 2016 ↓, s. 193.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 27, 29.
- ↑ Chłapowski 2017 ↓, s. 63.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 26-27.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 11.
- ↑ Laberschek 2016 ↓, s. 221.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 16-20, 25.
- ↑ Rozwaliny zamku Melsztyńskiego.
- ↑ Beskid Myślenicki – przewodnik, str 30, autor Dariusz Dyląg.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 24.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 33.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 28.
- ↑ ''pałac "Pod Krzysztofory" (Wodzickich) ob. Muzeum Historyczne Miasta Krakowa'' – poz. 1851 w Gminna ewidencja zabytków KRAKÓW
- ↑ Jordan Spytek Wawrzyniec (1518-1568) kasztelan krakowski. [W:] Polski Słownik Biograficzny. T. XI, s. 282.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 49.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 38.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 56-57.
- ↑ Anusik 2022a ↓, s. 77-85.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 39-42.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 50.
- ↑ a b Anusik 2022b ↓, s. 53.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 42-43.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 50-51, 53-54.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 60.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 43-44.
- ↑ a b Anusik 2022b ↓, s. 51, 54-55.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 62.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 45-46.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 46-47.
- ↑ Anusik 2022b ↓, s. 51, 55-56.
Bibliografia
edytuj- Zbigniew Anusik, Kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy (ok. 1563–1637) sprawy rodzinne i majątkowe. Przyczynek do genealogii i dziejów gorzyckiej linii rodziny Ligęzów herbu Półkozic, „Przegląd Nauk Historycznych”, 21 (1), 2022a, s. 73-124.
- Zbigniew Anusik, Podział dawnego latyfundium kasztelana krakowskiego Spytka Wawrzyńca Jordana (1518–1568) w 1597 roku. Studium z dziejów młodszej gałęzi rodziny Jordanów herbu Trąby, „Przegląd Nauk Historycznych”, 21 (2), 2022b, s. 9-70.
- Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795. Materiały źródłowe, Warszawa: DiG, 2017, ISBN 978-83-286-0024-9.
- Jacek Laberschek, Myślenice wójtostwo dziedziczne, [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Waldemar Bukowski (red.), t. 5.1, Kraków: Instytut Historii PAN, 2016, s. 189-222.
Linki zewnętrzne
edytuj- Spytek Wawrzyniec Jordan z Zakliczyna h. Trąby, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2021-12-19].