Squat (spolszczane skłot) – potocznie, opuszczona nieruchomość, zajęta przeważnie bez zgody właściciela. Skłotersi albo dzicy lokatorzy (tj. osoby zajmujące taką nieruchomość) swoje postępowanie motywują tym, że walka z wytwarzanym przez władze głodem mieszkaniowym lub odbieraniem dostępu do innych podstawowych dóbr (ziemia uprawna, kultura, edukacja) jest ważniejsza od prawa własności[2][3] W wielu krajach squatting jest przestępstwem, w niektórych postrzega się je jedynie jako konflikt pomiędzy właścicielem a squatersem, w którym prawo stoi po stronie właściciela.[potrzebny przypis]

Symbol współczesnych skłotersów[1]

Historia edytuj

Skłoting, tj. zajmowanie pustostanów lub opuszczonej ziemi należącej do latyfundystów, ziemian i kościoła, jest silnie umocowany w historii. W Anglii jego wyraźne ślady zarysował w XVII wieku ruch „Diggersów” – chłopów bezrolnych uprawiających tereny leżące odłogiem. Kierunek wytyczony m.in. przez Diggersów kontynuuje, wśród innych, powstały w Ameryce Łacińskiej ruch rolników bez ziemi Via Campesina. W Polsce, kwartały miejskie i osady tworzone „na dziko”, powstawały masowo m.in. w dwudziestoleciu międzywojennym, jako wynik zbyt wysokich czynszów nakładanych na rodziny robotników najemnych i stwarzanej przez to tzw. nędzy mieszkaniowej – ogromnego przeludnienia izb mieszkalnych, charakteryzującego duże miasta pozbawione budownictwa komunalnego. Spośród warszawskich dzielnic międzywojnia, skłoting najwyraźniej zarysował się na Powązkach, Młocinach, Elsnerowie i na Paluchu, a także na peryferiach, m.in. w Markach.[potrzebny przypis] Po drugiej wojnie światowej, masowe zajmowanie pustostanów nastąpiło zwłaszcza w miastach zniszczonych – Warszawie, Roterdamie, Londynie, Dreźnie itp.[potrzebny przypis] Posługując się materiałami Biura Odbudowy Stolicy, np. kolektyw Syrena podaje w historii zajętej przez siebie kamienicy (ul. Wilcza 30), iż na przełomie lutego i marca 1945 roku żyło w niej na dziko 50 osób[4]. Także zrujnowana kamienica, w której mieszkała działaczka lokatorska Jolanta Brzeska, zasiedlona była w 1945 roku na dziko przez mieszkańców (m.in. przez jej ojca), którzy odbudowali ją i z czasem otrzymali przydział na lokale komunalne (budownictwo komunalne w Polsce powstało ok. 80 lat po stolicach innych miast europejskich, dopiero w PRL).

Skłoting w czasach współczesnych edytuj

Lewicowe i anarchistyczne skłoty edytuj

 
Squat Eskalera Karakola w Madrycie

Skłoting stanowi współcześnie także wyraźną część działań ruchu anarchistycznego. W takim ujęciu skłoty częstokroć, oprócz funkcji mieszkalnych, spełniają też inne role: są siedzibami oddolnych związków zawodowych (w Polsce – OZZ Inicjatywa Pracownicza), grup lokatorskich (Warszawskie Stowarzyszenie Lokatorów, Wielkopolskie Stowarzyszenie Lokatorów), zapewniają wsparcie prawne i bezpośrednie w walkach pracowniczych, mieszkaniowych oraz dla więźniów i imigrantów (Anarchistyczny Czarny Krzyż, Migracja to nie zbrodnia). Pełnią także rolę centrów alternatywnej kultury, edukacji itp.[potrzebny przypis] Występują w niemal każdym większym mieście Europy.[potrzebny przypis]

Szczególnie dużo skłotów (kilkaset) występuje w Barcelonie i Amsterdamie[potrzebny przypis]. Czasem skłotowane są całe ulice lub znaczna część domów w jednej dzielnicy – taka sytuacja miała miejsce np. do początku lat dziewięćdziesiątych na berlińskim Kreuzbergu oraz do dziś w kopenhaskiej Christianii, będącej de facto miastem w mieście[potrzebny przypis].

Prawicowe i neofaszystowskie skłoty edytuj

 
Neofaszystowski squat CasaPound – budynek przy Via Napoleone III w Rzymie, centrum prawicowej kultury i siedziba ruchu politycznego

Od lat 1980 we Włoszech zaczęły powstawać skłoty inspirowane ideami neofaszyzmu i Trzeciej Pozycji[5]. Jednymi z pierwszych skrajnie prawicowych skłotów były założone przez działaczy młodzieżówki prawicowej partii MSI „Il Bartolo”[6] oraz „spazio libero PortAperta”[7] w którym odbywały się koncerty neofaszystowskich zespołów[8]. W 2002 roku powstał CasaMontag[9]. Najbardziej znanym istniejącym obecnie skrajnie prawicowym skłotem jest centrum CasaPound, mieszczące się w kamienicy przy Via Napoleone III w Rzymie. Budynek zajęli w 2003 roku działacze młodzieżówki Fiamma Tricolore, w 2008 roku powołali oni niezależny ruch CasaPound Italia, którego aktywiści zajęli kolejne pustostany na potrzeby prawicowych centrów kultury[10]. W 2017 roku działacze partii Forza Nuova zajęli pomieszczenia w Rzymie, gdzie utworzyli jadłodajnię i lokal partyjnej młodzieżówki[11][12]. Na bazie doświadczeń CasaPound, hiszpańscy nacjonaliści utworzyli ruch HogarSocial[13] i dokonali zajęcia kilku pustostanów w Madrycie[14][15]. Francuscy nacjonaliści związani ze studencką organizacją Groupe Union Défense[16] powołali ruchu Bastion Social i zajęli pustostan w Lyonie[17][18][19]. Bastion Social został zdelegalizowany w 2019 roku dekretem Emmanuela Macrona[20]. W 2014 roku w trakcie Euromajdanu, ukraińscy nacjonaliści zajęli opuszczony budynek przy ulicy Tarasa Szewczenki w centrum Kijowa. Początkowo był on siedzibą Batalionu Azow, w 2016 budynek zmieniono w młodzieżowe centrum nacjonalistyczne pod nazwą „Dom Kozacki” (ukr. Козацький Дім)[21][22].

W Polsce edytuj

 
Warsztat rowerowy funkcjonujący w squacie Rozbrat w Poznaniu (2010)

W Polsce skłoty znajdują lub znajdowały się m.in. w Poznaniu (Rozbrat ul. Pułaskiego[23][24], odzysk ul. Paderewskiego[25]), Wrocławiu (Kromera[23], Free Dom[23], Kwatera[23], Wagenburg[23], Centrum Reanimacji Kultury[potrzebny przypis], Dom Socjalny im. Piotra Kropotkina, Pandemia[26], Samowolka[27]), Warszawie (Cytadela[23], Czarna Żaba[23], Przychodnia, Syrena, Elba, Fabryka), Krakowie (Carandiru, ul. Wielicka), Gdyni (Brovary Hills), Gliwicach (Krzyk[23][24]), Częstochowie (Elektromadonna)[24], Białymstoku (De Centrum[23][28]), w Grudziądzu (Szach), Sosnowcu (Latryna[23], M9), Gdańsku (Rzeźnia[23], NKS 3-Jan), w Rudzie Śląskiej (Berza), w Białej Podlaskiej (Zakaźny), w Łodzi (Węglowa[23] oraz squat przy ul. Kilińskiego 210[a][29][30]), w Pabianicach (przy ul. Kościuszki), w Lublinie (Tektura, ZA\\TARG), w Andrychowie (Karton[23]) i w Piotrkowie Trybunalskim (Sigmatex).

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. W 1994 r. powstało tam Stowarzyszenie Twórców Kultury Niezależnej K-210.

Przypisy edytuj

  1. Political Symbols, politicalsymbols.net [dostęp 2023-08-29].
  2. Eduardo M. Peñalver, How cities should deal with squatters., Slate Magazine, 9 kwietnia 2009 [dostęp 2020-11-14] [zarchiwizowane z adresu 2009-04-09] (ang.).
  3. Adverse Possession, Legal Information Institute, 3 października 2020 [dostęp 2020-11-14] [zarchiwizowane z adresu 2020-10-03] (ang.).
  4. Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2015-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-10-14)].
  5. Domenico Di Tullio, Centri sociali di destra, Castelvecchi, 2006, s. 40–41.
  6. Okkupazioni, destra in cerca di identità entri sociali e case occ upate, un fenomeno nato quando l’Msi cominciò a diffidare dei su oi estremisti. [dostęp 2016-03-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  7. E i camerati aprono il centro sociale nero.
  8. Musica e cori neri per ricordare il terrorista caduto.
  9. Il centro sociale? Anche di Destra Ecco le Occupazioni Non Conformi.
  10. The fascist movement that has brought Mussolini back to the mainstream.
  11. Roma, Forza Nuova occupa edifici Ater a San Giovanni. „Mensa per soli italiani”.
  12. Roma, sull’Appia via il Centro sociale ma rimane lo spazio occupato da Forza Nuova.
  13. Hogar Social, the new face of Spain’s extreme-right.
  14. Xenofobia y caridad: ayuda sólo para españoles.
  15. Los okupas neonazis de Hogar Social toman la antigua sede de CCOO en Madrid.
  16. “Una casa per i francesi”: il GUD occupa a Lione e crea il Bastion Sociale.
  17. Un squat réservé aux « Français de souches ».
  18. Lyon: le Gud squatte un immeuble pour venir en aide aux Français dans le besoin.
  19. Le squat du GUD à Lyon évacué sur ordre du Tribunal d’Instance.
  20. La dissolution du mouvement d’ultradroite Bastion social officialisée en Conseil des ministres.
  21. AZOV drops by the Milan branch of Casapound Italia. neuropaimperium.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-07-30)].
  22. Козацький дім відкрито.
  23. a b c d e f g h i j k l m Łukasz Wróbel. Squating, czyli „Wolne domy dla wolnych ludzi”. „Gazeta Uniwersytecka UŚ”. Nr 6 (106) Marzec 2003. 
  24. a b c Lee Tusman, Really Free Culture, PediaPress [dostęp 2023-01-31] (ang.).
  25. https://gloswielkopolski.pl/odzysk-anarchisci-opuszcza-sklot-dostana-125-tys-zl/ar/8013901).
  26. Bartosz Senderek, Kolejny skłot we Wrocławiu. Anarchiści zablokowali kamienicę przy Szczytnickiej, „tuWroclaw.com”, 7 września 2020.
  27. Nadia Szagdaj, Squatersi zajęli prywatną posesję we Wrocławiu i nie chcą jej opuścić. Właściciele są bezradni..., Wrocław Nasze Miasto, 21 września 2021 [dostęp 2022-03-05] (pol.).
  28. Wojciech Więcko. Squat De Centrum: walka trwa. „wyborcza.pl: Białystok”, 8 października 2006. Agora SA. 
  29. Anna Pawłowska. Łódź: pracownia z aneksem mieszkalnym. „Dzienniklodzki.pl”, 25 grudnia 2010. Polska Press Sp. z o.o.. 
  30. 15-lecie pracowni przy ul. św. Jerzego, [w:] Łodzianin.pl [online], 2 października 2010.

Linki zewnętrzne edytuj