Stąporków

miasto w województwie świętokrzyskim

Stąporków – miasto w woj. świętokrzyskim, w powiecie koneckim, siedziba władz miejsko-wiejskiej gminy Stąporków. Miejscowość leży nad rzeką Czarną Konecką[3] i jej dopływem Młynówką.

Stąporków
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Panorama centrum Stąporkowa
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

konecki

Gmina

Stąporków

Prawa miejskie

1967

Burmistrz

Dorota Łukomska

Powierzchnia

10,94[1] km²

Populacja (2021)
• liczba ludności
• gęstość


5274[2]
482,1 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 41

Kod pocztowy

26-220

Tablice rejestracyjne

TKN

Położenie na mapie gminy Stąporków
Mapa konturowa gminy Stąporków, w centrum znajduje się punkt z opisem „Stąporków”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Stąporków”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Stąporków”
Położenie na mapie powiatu koneckiego
Mapa konturowa powiatu koneckiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Stąporków”
Ziemia51°08′21″N 20°33′10″E/51,139167 20,552778
TERC (TERYT)

2605084

SIMC

0948271

Hasło promocyjne: Stąporków „Miasto Grzejników”
Urząd miejski
ul. Piłsudskiego 132a
26-220 Stąporków
Strona internetowa
BIP
Panorama dzielnicy Stąporków-Wołów

Miejscowość otrzymała prawa miejskie w 1967 roku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. kieleckiego. Według danych z 2021 roku Stąporków liczył 5274 mieszkańców[2].

Stąporków położony jest na obszarze dawnej ziemi sandomierskiej historycznej Małopolski, należy także do ziemi radomskiej[4].

Miasto jest podzielone na kilka dzielnic (obręby): Wołów, Plac Wolności, Centrum (osiedle Żeromskiego, osiedle Leśne, XXX-lecie), Koprosa, Sadykierz, Nieborów. Głównymi ulicami są: Piłsudskiego oraz Konecka.

Na terenie miasta i gminy Stąporków znajduje się podstrefa Specjalnej Strefy Ekonomicznej Starachowice, obejmująca obszar 34,1 ha i zagospodarowana w ponad 70%[5].

Przez miasto przechodzi szlak turystyczny czerwony czerwony szlak turystyczny z rezerwatu przyrody Diabla Góra do Łącznej.

Stąporków jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny[6]. Wcześniej Stąporków podlegał parafii w Odrowążu[3].

Historia edytuj

Miejscowość należała do ważnych ośrodków przemysłowych Zagłębia Staropolskiego[7]. Początkiem Stąporkowa było powstanie w tym miejscu w połowie XVI w. kuźnicy Stąpor. Jej nazwa pochodziła prawdopodobnie od nazwiska właściciela. W latach 1738–1739 powstał tu wielki piec wybudowany przez kanclerza Jana Małachowskiego[3]. W 1781 miejscowe zakłady zwiedzał hrabia Friedrich Wilhelm von Reden, zasłużony dla rozwoju przemysłu na Górnym Śląsku. W miejscowości w XVIII wieku znajdował się duży kompleks zakładów żelaznych. Piec w Stąporkowie produkował wówczas 130 cetnarów surówki tygodniowo, tj. więcej niż podobne zakłady górnośląskie[8]. Rudę żelaza dostarczano z kilku kopalni usytuowanych od zakładów od 1/4 do 1 mili[7].

W 1827 Stąporków liczył 24 domostw i 131 mieszkańców[3].

W 1838 rodzina Małachowskich rozbudowała i unowocześniła zakład. Stary wielki piec został zastąpiony przez dwa nowocześniejsze. W latach 1876 i 1895 miały miejsce kolejne modernizacje. Pod koniec XIX wieku przedsiębiorstwo przeszły w ręce rodziny Tarnowskich[3]. Zakład przestawiono na paliwo koksowe. Powstała prażalnia rud z ośmioma piecami oraz 2 żeliwiaki. W samym zakładzie pracowało wówczas 300 robotników[8], choć Słownik geograficzny Królestwa Polskiego podaje 515 pracowników w 1888 roku[3]. W kopalniach rudy dostarczających surowca zatrudnienie znajdowało 500 kolejnych[8].

Pomimo zniszczeń i rekwizycji urządzeń z czasów I wojny światowej, zakład pracował do 1938 r., w latach 20. XX wieku zrezygnowano z wytopu żelaza z rudy na rzecz odlewni żeliwa, a zabudowania przetrwały do 1945, kiedy zniszczone zostały w czasie ciężkich walk o miasteczko[8].

Według źródeł powstałych przed 1989 rokiem 4 sierpnia 1944 roku partyzanci z oddziału 10 Brygady Armii Ludowej "Zwycięstwo" stoczyli potyczkę z żandarmerią niemiecką w rezultacie której trzech żandarmów zabito a siedmiu raniono[9].

Po II wojnie światowej miejscowy przemysł odbudowano. Jako pierwsze uruchomiono kopalnie rudy (Stara Góra, Edward i inne). W późniejszym okresie powstała odlewnia żeliwa, która w 1961 zatrudniała 1100 osób[8]. Liczba ludności Stąporkowa wzrosła z 700 w 1946 do 3472 w 1961[8].

W 1967 Stąporków uzyskał prawa miejskie.

W starych mapach i zdjęciach można znaleźć nazwę miejscowości jako „Stomporków”.

Zbrodnia niemiecka w 1940 r. edytuj

Pomnik przy ul. Gutów na terenie dawnej wsi Koprusa (obecnie w granicach miasta Stąporków) na polanie pomiędzy zabudowaniami mieszkalnymi. Murowany w formie prostokątnej ściany, ze ściętym, uskokowym daszkiem, na betonowej podstawie, w ogrodzeniu z łańcucha w żelaznych rurkach.

Podczas zwalczania oddziału mjr Henryka Dobrzańskiego „Hubala” na początku kwietnia 1940 r. Niemcy zamordowali w lesie serbinowskim Mariana Guta, niespełna 18-letniego chłopca walczącego w tych oddziałach. Dnia 6 kwietnia 1940 roku żandarmi zamordowali całą rodzinę jeńca: ojca, matkę i dwójkę rodzeństwa, paląc zwłoki wraz z zabudowaniami. Pomnik upamiętnia tamte tragiczne wydarzenia, zaś symboliczna mogiła rodziny Gutów znajduje się na cmentarzu w Niekłaniu.

Architektura edytuj

Jedynym obiektem w Stąporkowie wpisanym do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa jest budynek dworca kolejowego] z 1885 roku[10]

Oświata edytuj

Szkoły i Przedszkola edytuj

  • Publiczne Przedszkole w Stąporkowie
  • Punkt Przedszkolny w Stąporkowie
  • Szkoła Podstawowa nr 1
  • Szkoła Podstawowa nr 2
  • Zespół Szkół Ponadpodstawowych im. Stanisława Staszica

Wspólnoty wyznaniowe edytuj

 
Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Stąporkowie

Sport w Stąporkowie edytuj

 
Stadion MKS-u Stąporków
 
Trybuna stadionu w Staporkowie

MKS Stąporków (Miejski Klub Sportowy Stąporków) – polski klub sportowy ze Stąporkowa powstały w 1948 roku, jako Stal Wołów. W 1957 roku przyjął nazwę RKS Stąporków. Klub rozgrywa swoje domowe spotkania na stadionie zarządzanym przez Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Stąporkowie. Pojemność obiektu to ok. 900 miejsc siedzących[12]

Demografia edytuj

31 grudnia 2014 r. Stąporków miał 5947 mieszkańców[1].

  • Piramida wieku mieszkańców Stąporkowa w 2014 roku[13].


 

W 2021 spis powszechny ustalił liczbę mieszkańców na 5274 osób[2].

Burmistrzowie Stąporkowa edytuj

  • Zdzisław Socha (1990-1994)
  • Marek Krawczyk (1994-1998)
  • Leopold Garbacz (1998-2002)
  • Edmund Wojna (2002-2009)
  • Dorota Łukomska (2009-nadal)

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2015 r.. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2015-07-22. ISSN 1505-5507.
  2. a b c NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-07-23].
  3. a b c d e f Stąporków, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 307.
  4. „Nowy Przegląd”, tom I, red. E. Międzyrzecka. Książka i Wiedza, Warszawa 1957, s. 486.
  5. Informacje na stronie SSE Starachowice. sse.com.pl. [dostęp 2014-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-10)].
  6. Opis parafii na stronie diecezji
  7. a b Witold Kula: Szkice o manufakturach w Polsce XVIII wieku, tom 2. Warszawa: PWN, 1956, s. 479.
  8. a b c d e f Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965–1967, Tom I, str 545–546.
  9. Józef Bolesław Garas „Oddziały Gwardii Ludowej i Armii Ludowej 1942 – 1945” Wydawnictwo MON 1971 str. 314
  10. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków na terenie województwa świętokrzyskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 36. [dostęp 2023-12-11].
  11. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-17].
  12. Stadion MKS – u Stąporków [online], PolskieStadiony.pl, 27 sierpnia 2019 [dostęp 2020-06-01] (pol.).
  13. Stąporków w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

Bibliografia edytuj

  • Stanisław Pazyra: Miasta polskie w Tysiącleciu. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1965–1967.

Linki zewnętrzne edytuj