Wikipedia

Stalag w Olchowcach (Sanok)

Stalag w Olchowcach – niemiecki obóz dla jeńców radzieckich w Olchowcach (pow. Sanok) podczas II wojny światowej.

Stalag w Olchowcach
Typ

obóz jeniecki, stalag

Odpowiedzialny

 III Rzesza

Rozpoczęcie działalności

lipiec 1941

Zakończenie działalności

1944

Terytorium

Landkreis Sanok

Miejsce

Olchowce

Pierwotne przeznaczenie

Koszary w Sanoku–Olchowcach

Powierzchnia

7 ha

Liczba więźniów

~ 20 tysięcy

Narodowość więźniów

Rosjanie, Ukraińcy, Tatarzy, Żydzi

Liczba ofiar

~ 1000/10 000

Wyzwolony przez

radzieccy partyzanci

Upamiętnienie

cmentarz jeńców radzieckich w Olchowcach

Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, na dole znajduje się punkt z opisem „Stalag w Olchowcach”
Ziemia49°33′23,77″N 22°13′13,66″E/49,556603 22,220461
Multimedia w Wikimedia Commons
Cmentarz jeńców radzieckich w Olchowcach

Opis edytuj

Obóz powstał po ataku Niemiec na ZSRR z 22 czerwca 1941 (według jednej wersji w lipcu 1941[1][2], według innej jesienią 1941[3]). Stalag umieszczono na terenie przylegającym do dawnych zabudowań koszarowych położonych na prawym brzegu Sanu, w odległości ok. 1,5 km od centrum miasta Sanoka, w pobliżu mostu prowadzącego do ówczesnej wsi Olchowce[3][4][1][2]. Celem usprawnienia infrastruktury w 1941 obóz był rozbudowywany, zostało postawionych kilka baraków oraz obiekty gospodarcze i administracyjne[3][1][2]. Łącznie powstało 30 baraków[3]. Osadzonych przetrzymano także w starej ujeżdżalni i w stajni[3]. W narożnikach terenu stalagu istniały wieżyczki wartownicze[3]. Całość została ogrodzona wysoką siatką z drutem kolczastym, zaś wzdłuż ogrodzenia odbywały się patrole strażnicze[3][4][1][2]. Obóz zajmował powierzchnię 7 ha[3][5]. Przy rozbudowie obozu zatrudnieni byli mieszkańcy Sanoka[1], a także Żydzi.

Początkowo działał jako filia Stalagu 327[6]. Obozy o tej samej numeracji istniały jeszcze w Nehrybce i Pikulicach, także dla jeńców włoskich i holenderskich. W niemieckich sprawozdaniach z obozów, zamiast nazwy Olchowce używana była czasem nazwa Sanok, gdyż Olchowce odgradzała od Sanoka tylko rzeka San, podobnie zamiast Pełkinie - nazwa Jarosław, itp.[7]. Stalagowi w Olchowcach podporządkowane były m.in. obozy jenieckie w Rymanowie (utworzono dwa obozy Rymanowie wskutek przeludnienia obozu w Olchowcach[1]) i Szebniach.

W obozie zostali osadzeni sowieccy jeńcy wojenni[2][1]. Według źródeł rosyjskich w obozie osadzeni byli jeńcy, którzy „временно не были готовы к несению службы”[8]. W wyniku prowadzonej przez Niemców akcji werbunkowej następnie oddzielono ochotników do kolaboracyjnej armii Własowa od pozostałych osadzonych[2]. Według danych niemieckich 1 maja 1942 obóz liczył 906 jeńców, a 1 czerwca 1942 już 7340[2]. Warunki życia osadzonych były skrajnie niekorzystne[3]. Jako pożywienie podawano im gotowane buraki, zepsute ziemniaki, chleb wypieczony z mąki i trocin[3]. Cierpiący głód jeńcy spożywali trawę[3]. Doskwierało im zimno[3]. Podczas osadzenia nękanym przez głód i choroby jeńcom udzielała pomocy miejscowa ludność, mimo tego, że Niemcy oddawali strzały w stronę osób zbliżających się do ogrodzenia[3][1]. Okoliczni mieszkańcy podawali jeńcom żywność także podczas ich drogi do pracy poza stalag[4]. W pewnym stopniu pożywienie przekazywali także zatrudnieni wewnątrz obozu[3]. Zarówno głód i chłód, jak też choroby i wynikające z nich epidemie, przyczyniały się do masowej umieralności jeńców, wobec czego dziennie śmierć ponosiło od kilku do kilkudziesięciu osób[3][4]. Dochodziło do tego mimo wysiłków lekarzy, osadzonych w gronie jeńców[3]. Po bitwie stalingradzkiej, zakończonej w lutym 1943, Niemcy zmniejszyli rygoryzm wobec jeńców, którzy od tej pory mieli możliwość pracy rolniczej poza obozem, co zarazem stwarzało okazję do ucieczek[1]. Grupa około 20 jeńców po ucieczce ukrywała się w pobliskich Górach Słonnych, tworząc oddział partyzancki, potem operujący w rejonie Komańczy[3]. Inna z ucieczek zakończyła się niepowodzeniem i uczestniczący w niej jeńcy polegli[3]. W 1943 rozważana była możliwość ataku radzieckich partyzantów z oddziału partyzanckiego im. Pożarskiego, przebywającego w tym czasie w Górach Słonnych, lecz ostatecznie z planu zrezygnowano[3].

Stalag funkcjonował do lipca 1944 (do lutego 1944 jako Stalag 327/Z, do lipca 1944 jako Stalag 325/Z)[9][4]. Wobec zbliżania się frontu wschodniego Niemcy czynili starania zmierzające do likwidacji stalagu[3]. Pozostały przy zdrowiu jeńcy skierowano do Krosna[10], skąd mieli zostać wywiezieni na obszar III Rzeszy[3]. Pozostali mieli zostać zamordowani[3][10]. W planowanym dniu ich likwidacji przelatujące samoloty radzieckie zrzuciły bomby w okolicy, co doprowadziło do popłochu w obozie, wskutek czego jeńcy pokonując ogrodzenie zbiegli w okoliczne lasy, gdzie przy wsparciu miejscowej ludności przeczekali do czasu wkroczenia Armii Czerwonej[3]. Dozorujący obóz Niemcy wyjechali z tego miejsca przed nadejściem sowietów[11]. Przejęcia obozu dokonał oddział Leonida Berensteina, przejmując ok. 100 osadzonych tam żołnierzy radzieckich[12].

Według szacunków Tadeusza Kowalskiego przez stalag przeszło ok. 20 tysięcy jeńców, a ok. tysiąc poniosło w nim śmierć[13][2]. Według innej wersji łącznie w obozie przebywało 16-20 tys. jeńców, a zmarło ok. 10 tys.[3][11]. Ciała zmarłych były chowane w miejscu nieopodal na wzgórzu, później zaadaptowanym na cmentarz, położony przy obecnej ulicy ppor. Mariana Zaremby w Olchowcach[4]. Ustanowiono tam obelisk upamiętniający[3] z inskrypcją Pamięci pomordowanych radzieckich jeńców wojennych 1941-1944[14].

Pozostałości ogrodzenia obozu przetrwały co najmniej do początku lat 80.[3].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i Tadeusz Chmielewski. Tamte złe dni. „Podkarpacie”. Nr 15, s. 6, 10 kwietnia 1986. 
  2. ↑ a b c d e f g h Kowalski 1987 ↓, s. 153.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z (ab). Miejsca pamięci narodowej. Obóz w Olchowcach. „Nowiny”. Nr 79, s. 3, 22 kwietnia 1982. 
  4. ↑ a b c d e f Garlicki 1985 ↓, s. 8.
  5. ↑ Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945: informator encyklopedyczny, Czesław Pilichowski (red.), Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 445, ISBN 83-01-00065-1, OCLC 835842413.
  6. ↑ Wiesław Marczyk. Jeńcy radzieccy w niewoli Wehrmachtu na ziemiach polskich w latach 1941–1945. Centralne Muzeum Jeńców Wojennych w Łambinowicach-Opolu, 1987. str. 30
  7. ↑ Stanisław Zabierowski, Szebnie, dzieje obozów hitlerowskich, Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985, s. 24, ISBN 83-03-01046-8, OCLC 169869664.
  8. ↑ Iskander Giliazov. Na drugoĭ storone. Kollaboratsionisty iz povolzhsko-priuralʹskikh tatar v gody vtoroĭ mirovoĭ voĭny. Kazanskii Universitet. Panorama-Forum, No. 17. Kazanskiĭ Gosudarstvennyĭ Universitet. 1998. str. 74
  9. ↑ Georg Tessin, Christian Zweng, Brün Meyer. Verbände und Truppen der deutschen Wehrmacht und Waffen-SS im zweiten Weltkrieg 1939- 1945: Fünfzehnter Band: Kriegsstärkenachweisungen (KStN). Taktische Zeichen. Traditionspflege. ISBN 3-7648-0941-8. str. 160.
  10. ↑ a b Kowalski 1987 ↓, s. 153-154.
  11. ↑ a b Garlicki 1985 ↓, s. 9.
  12. ↑ Wiesław Koszela. Wróciłem na tę ziemię bliską.... „Podkarpacie”. Nr 47 (777), s. 4, 21 listopada 1985. 
  13. ↑ Tadeusz Kowalski: Obozy hitlerowskie w Polsce południowo-wschodniej 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 239.
  14. ↑ Województwo krośnieńskie. W: Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa, lata wojny 1939–1945. Warszawa: Rada Ochrony Pomników Walk i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 389. ISBN 83-217-2709-3.

Bibliografia edytuj

  • Emil Garlicki: Przewodnik. Szlakiem miejsc pamięci narodowej. Sanok: ZBoWiD, 1985, s. 1-39.
  • Tadeusz Chmielewski. Tamte złe dni. „Podkarpacie”. Nr 15, s. 6, 10 kwietnia 1986. 
  • Tadeusz Kowalski: Eksterminacja ludności na Rzeszowszczyźnie w okresie II wojny światowej (1939–1945). Rzeszów: Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie, 1987.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stalag_w_Olchowcach_(Sanok)&oldid=70907872”