Stanisław Bretsznajder

polski chemik

Stanisław Bretsznajder (ur. 19 lipca 1907 w Mikołajowie, zm. 14 kwietnia 1967 w Warszawie)[1] – polski chemik, nauczyciel akademicki i naukowiec, uznawany za prekursora zastosowań modelowania matematycznego w technologii chemicznej i twórcę oryginalnej polskiej szkoły naukowej[2][3][4].

Stanisław Bretsznajder
Chemik
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

19 lipca 1907
Mikołajów

Data i miejsce śmierci

14 kwietnia 1967
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski
aleja zasłużonych - 73

Zawód, zajęcie

inżynier-chemik,
nauczyciel akademicki

Miejsce zamieszkania

Warszawa

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

prof. dr hab. inż.

Alma Mater

Politechnika Warszawska

Uczelnia

Politechnika Warszawska

Wydział

Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej

Stanowisko

profesor

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej

Życiorys edytuj

Stanisław Bretsznajder urodził się w 1907 roku. Skończył gimnazjum w Radomiu (1926), inżynierskie studia chemiczne w Warszawie (1930) i uzupełniające studia w zakresie technicznej elektrochemii w Wiedniu. Odbył liczne staże przemysłowe, m.in. w Berlinie. W czasie II wojny światowej współpracował z AK pod pseudonimem „Chemik” (przygotowywanie akcji sabotażowych). Pracował, w Politechnice Warszawskiej (1931–1939, 1949–1967) i Politechnice Śląskiej (1945–1949), jako nauczyciel akademicki i naukowiec ściśle współpracujący z przemysłem chemicznym. Kolejne stopnie naukowe uzyskał w latach: doktorat (1933), habilitacja (1936), profesor nadzwyczajny (1946), profesor zwyczajny (1955)[2][4].

Zmarł w Warszawie w 1967 roku, po ciężkiej chorobie[4]. Został pochowany w alei zasłużonych (grób 73) na cmentarzu Powązkowskim[2][4][5][6].

Okres przed wybuchem II wojny światowej edytuj

Stanisław Bretsznajder był synem inżyniera kolejowego. Urodził się w 1907 roku w Mikołajowie nad Morzem Czarnym. Uczył się w Gimnazjum im. Tytusa Chałubińskiego w Radomiu (1926), równocześnie pracując w Miejskim Laboratorium Analitycznym (1923-1925)[4].

 
Budynek główny Politechniki Warszawskiej
 
Wydział Chemiczny PW

W latach 1926–1930 studiował chemię w Politechnice Warszawskiej (PW). Po uzyskaniu dyplomu inżyniera-chemika uzupełniał wykształcenie w zakresie elektrochemii technicznej w Wiedniu, jako stypendysta u znanego specjalisty – prof. J. Billitera[2][7][8]. Odbył też staż przemysłowy w kilku zakładach polskich i w firmie „Crebs” w Berlinie[2][4].

W 1931 roku został starszym asystentem w Katedrze Technologii Chemicznej Nieorganicznej PW i zaczął, pod kierunkiem prof. Józefa Zawadzkiego, pracę doktorską na temat dysocjacji termicznej ciał stałych. Stopień doktora nauk technicznych uzyskał w 1933 roku, po czym, po kolejnych praktykach w przemyśle (Mościce, Szopienice, Szarlej, Trzebinia), rozpoczął badania nad wytwarzaniem aluminium z krajowych glin. Wyniki tych badań stały się podstawą dwóch decyzji: o budowie fabryki tlenku glinu (do realizacji tych planów nie doszło z powodu wybuchu wojny)[4] oraz o przyznaniu S. Bretsznajderowi habilitacji i stopnia docenta (1936). Powierzono mu m.in. prowadzenie wykładów nt. „Podstawy procesów przemysłowych”, wcześniej nie powadzonych, łączących w systematyczną całość aspekty fizykochemiczne, technologiczne i inżynieryjne, związanych z powstającą w tym czasie dyscypliną naukowąinżynierią chemiczną. Bretsznajder prowadził też wykłady z elektrochemii technicznej oraz technologii cementu i materiałów wiążących dla studentów PW, a dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego – wykłady z technologii chemicznej. Na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UW zaczął organizować Katedrę Technologii Chemicznej[2].

Okres II wojny światowej edytuj

W czasie II wojny światowej (1940-1944) S. Bretsznajder pracował w fabryce odczynników chemicznych J. Tobis w Warszawie. Współpracując z AK produkował, jako „Chemik”, materiały chemiczne do akcji sabotażowych. W okresie powstania warszawskiego przebywał poza Warszawą[2].

Okres po zakończeniu II wojny światowej edytuj

 
Wydział Chemiczny II PŚl
 
Wydział Chemiczny I PŚl

W latach 1945–1949 S. Bretsznajder pełnił m.in. funkcję doradcy technicznego i kierownika naukowego w zespole odbudowującym zniszczone Państwowe Zakłady Syntezy Chemicznej w Dworach k. Oświęcimia[2][4]. W tym samym czasie pracował na Politechnice Śląskiej, jako kierownik Katedry Technologii Nieorganicznej; był też dziekanem Wydziału Chemicznego[2][3][4].

W 1949 roku S. Bretsznajder wrócił do Warszawy i objął stworzoną dla niego Katedrę Inżynierii Chemicznej II, którą w 1951 nazwano Katedrą Projektowania Technologicznego. W Katedrze prowadził zajęcia dydaktyczne oraz nowatorskie badania, związane z projektowaniem procesów technologicznych, w tym np. z modelowaniem i powiększaniem skali procesów, kinetyką reakcji kontaktowych i topochemicznych. Wykłady S. Bretsznajdera dotyczyły również zagadnień projektowania reaktorów chemicznych, co w Polsce miało znaczenie przełomowe[4].

W latach 1950–1952 Bretsznajder był dziekanem Wydziału Chemicznego PW, a od 1965 roku – członkiem Senatu uczelni[4].

Dorobek naukowy edytuj

W dorobku naukowym Stanisława Bretsznajdera znajduje się m.in.[2]:

  • 171 publikacji w czasopismach krajowych i zagranicznych,
  • 17 monografii, książek oraz rozdziałów w zbiorowych opracowaniach książkowych,
  • 36 patentów (w tym 6 zastrzeżonych w innych krajach),
  • 2 przekłady monografii

oraz liczne wystąpienia na krajowych i międzynarodowych konferencjach, zjazdach i kongresach[2].

Książkę Stanisława Bretsznajera „Własności gazów i cieczy”[9] przetłumaczono na język angielski, a „Zasady ogólne technologii chemicznej”[10] – na język rosyjski i słowacki[2].

S. Bretsznajder był opiekunem ponad 150 magisterskich prac dyplomowych, 10 prac doktorskich i trzech prac habilitacyjnych[2].

Działalność pozauczelniana edytuj

 
Grób Stanisława Bretsznajdera na cmentarzu Powązkowskim

W latach 1949–1965 S. Bretsznajder był m.in.[2]:

  • dyrektorem naukowo-technicznym Głównego Instytutu Chemii Przemysłowej,
  • kierownikiem Zakładu Fizykochemicznych Podstaw Technologii Chemicznej w Instytucie Chemii Fizycznej PAN,
  • przewodniczącym Podsekcji Chemii i Technologii Nieorganicznej PAN,
  • przewodniczącym Sekcji Inżynierii i Aparatury Chemicznej w Polskim Komitecie Normalizacyjnym,
  • wiceprezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Chemicznego (1953-56).

Był też członkiem[2]:

  • Rad Naukowych Instytutu Chemii Fizycznej PAN, Instytutu Chemii Ogólnej i Instytutu Badań Jądrowych,
  • Komitetu Nauk Chemicznych PAN,
  • Rady Ekonomicznej przy Urzędzie Rady Ministrów,
  • Głównej Rady Chemii w Komitecie Nauki i Techniki,
  • Rady Naukowo-Technicznej przy Ministrze Przemysłu Chemicznego.

Członkiem korespondentem PAN został w 1954 roku, a członkiem rzeczywistym – w 1961 roku[2].

Odznaczenia, nagrody, opinie edytuj

Stanisław Bretsznajder został odznaczony:

Otrzymał również liczne nagrody, w dziedzinie nauki i postępu technicznego, m.in.[2]:

  • Nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego I stopnia,
  • Nagrodę Ministra Przemysłu Chemicznego,
  • Nagrodę Specjalną „Mistrza Techniki”.

Józef Szarawara, profesor Politechniki Śląskiej, autorytet w zakresie technologii chemicznej[12], napisał[2]:

Prof. S. Bretsznajder był wybitnym uczonym i nauczycielem, był prekursorem matematycznego opisu wyników badań doświadczalnych, był twórcą oryginalnej polskiej szkoły technologii chemicznej. Był człowiekiem o ujmującym sposobie bycia, który siłą swojego charakteru, szerokich horyzontów myślowych, wiedzy i kultury – zapisał się trwale w pamięci tych wszystkich, którzy się z nim zetknęli.

W 1977 przez Politechnika Warszawska, Instytut Chemii w Płocku, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego (Oddział przy Zakładzie Głównym PKN Orlen SA) i Polskie Towarzystwo Kalorymetrii i Analizy Termicznej rozpoczęły organizację cyklicznych Seminariów Analizy Termicznej im. Stanisława Bretsznajdera. Pierwsze seminarium tego cyklu zorganizowano w Płocku w 1977 roku[13]. Kolejne seminaria, cieszące się rosnącym zainteresowaniem, odbyły się w latach 1977, 1979, 1983, 1986, 1989, 1993, 1998, 2002, 2007[4][14] (termin 10th International Seminar on Thermal Analysis and Calorimetry to the memory of Prof. St. Bretsznajder – 28–30 września 2011[15]) i 2016[16].

Przypisy edytuj

  1. Bretsznajder Stanisław, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-11-26].
  2. a b c d e f g h i j k l m n o p q r Józef Szarawara: Prof. zw. dr hab. inż. Stanisław Bretsznajder (1907–1967). Stowarzyszenie Przyjaciół Wydziału Chemicznego. [dostęp 2014-10-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-19)]. (pol.).
  3. a b Wybrane życiorysy: Profesor Stanisław Bretsznajder (1907–1967). W: 50 lat Instytutu Chemii Fizycznej Polskiej Akademii Nauk. Kronika. Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Chemii Fizycznej, 2005, s. 40–41. ISBN 83-913520-9-9. [dostęp 2011-09-17]. (pol.).
  4. a b c d e f g h i j k l Józef Piłatowicz: Stanisław Bretsznajder (1907–1967). [w:] Prac. Hist. BGPW – Nr 68 [on-line]. bcpw.bg.pw.edu.pl. [dostęp 2011-09-17]. (pol.).
  5. Aleja Zasłużonych; 47. Stanisław Bretsznajder (1907-1967). [w:] Zwiedzanie Cmentarza Powązkowskiego [on-line]. www.sowa.website.pl. [dostęp 2015-11-01].
  6. Elżbieta Borysowicz: Wykaz zmarłych Profesorów Politechniki Warszawskiej pochowanych na Powązkach w Warszawie. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2015, s. 16. ISBN 978-83-7814-461-8.
  7. Jean Billiter. Notiz über das Siemens-Billiter-Verfahren. „Zeitschrift für Elektrochemie und angewandte physikalische Chemie”. 23 (21–22), s. 325–327, 1. November 1917. ISSN 0372-8323. (niem.). 
  8. A.J. Allmand. The Billiter alkali-chlorine cells. „Trans. Faraday Soc.”, s. 3–9, 1913. DOI: 10.1039/TF9130900003. ISSN 0014-7672. (ang.). 
  9. S. Bretsznajder: Własności gazów i cieczy. Warszawa: Wydawnictwo Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1962.
  10. S. Bretsznajder, W. Kawecki, J. Leyko, R. Marcinkowski: Podstawy ogólne technologii chemicznej. Warszawa: WNT, 1973.
  11. M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450
  12. Doktorat h.c. – prof. Józef Szarawara. „Forum Akademickie”, 1998. [dostęp 2017-02-07]. 
  13. Historia. [w:] Instytut Chemii Politechniki Warszawskiej, Płock [on-line]. www.ich.pw.plock.pl. [dostęp 2016-07-06]. (pol.).
  14. IX Krajowe Seminarium im. Prof. St. Bretsznajdera, red. Barbara Pacewska, wyd. Instytut Chemii, Politechnika Warszawska, Wydział Budownictwa, Mechaniki i Petrochemii w Płocku (materiały seminaryjne), Płock 2007, isbn 8391011941, 9788391011942 (według books.google.com, obecnie niedostępne).
  15. 10th International Seminar on Thermal Analysis and Calorimetry to the memory of Prof. St. Bretsznajder, Płock, 28-30 September 2011r. www.ich.pw.plock.pl. [dostęp 2016-07-06]. (ang.).
  16. Home [online], bretsznajder2016.pw.plock.pl [dostęp 2016-05-07].