Wikipedia

Stanisław Dąbek

polski generał
Zobacz też: inne znaczenia.

Stanisław Dąbek[1] (ur. 28 marca 1892 w Nisku, zm. 19 września 1939 na Kępie Oksywskiej) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, dowódca Morskiej Brygady Obrony Narodowej i p.o. dowódcy Lądowej Obrony Wybrzeża podczas kampanii wrześniowej; pośmiertnie awansowany na stopień generała brygady.

Stanisław Dąbek
Ilustracja
pułkownik piechoty pułkownik piechoty
Data i miejsce urodzenia

28 marca 1892
Nisko, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

19 września 1939
Kępa Oksywska, Polska

Przebieg służby
Siły zbrojne

Wojsko Polskie

Jednostki

Lądowa Obrona Wybrzeża

Stanowiska

dowódca Lądowej Obrony Wybrzeża

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-ukraińska,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Order Krzyża Grunwaldu II klasy Krzyż Niepodległości Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941, dwukrotnie) Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Medal Wojskowy (Wielka Brytania)
Multimedia w Wikimedia Commons
Pomnik w miejscu wojennego pochówku płk. Stanisława Dąbka – Gdynia Babie Doły
Tablica z pomnika płk. Stanisława Dąbka – Gdynia Babie Doły
Pomnik na grobie pułkownika Stanisława Dąbka z odnowionym epitafium – Cmentarz Obrońców Wybrzeża, Gdynia Redłowo

Życiorys

edytuj

Urodził się w rodzinie chłopskiej, jako jeden z sześciorga dzieci w rodzinie Szczepana i Rozalii z Powęskich. W 1900 ojciec Stanisława nabył gospodarstwo w miejscowości Felsendorf. W marcu 1939 roku nazwa miejscowości została zmieniona na Dąbków[2][3]. Naukę mały Staś rozpoczął w Nisku, gdzie w latach 1901–1905 uczęszczał do 4 klasowej szkoły powszechnej. W kolejnych latach ukończył 5 i 6 klasę szkoły wydziałowej w Lubaczowie. Kolejnym etapem edukacji była nauka w seminarium nauczycielskim w Sokalu, które ukończył w 1913 roku egzaminem dojrzałości. Po ukończeniu seminarium pracował jako nauczyciel w powiecie Bóbrka, w województwie lwowskim[4].

W związku z wybuchem I wojny światowej w 1914 roku powołano go do służby w piechocie armii Austro-Węgier jako jednorocznego ochotnika, a następnie skierowano do szkoły dla oficerów rezerwy w miejscowości Belzinek k. Pilska na Morawach. Po ukończeniu Szkoły Oficerów Rezerwy otrzymał stopień podporucznika i został wysłany na front. Podczas walk w Karpatach został ciężko ranny. Po rehabilitacji walczył we Włoszech do końca wojny.

Pod koniec 1918 wstąpił do Wojska Polskiego. Wziął udział w wojnie z Ukraińcami i bolszewikami, za męstwo wykazane podczas walk odznaczony został dwukrotnie Krzyżem Walecznych[5]. 15 września 1920 roku został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku w stopniu majora, w piechocie, w grupie oficerów byłej armii austriacko-węgierskiej[6].

Był kolejno dowódcą II batalionu 14 pułku piechoty oraz w 8 i 7 pułku piechoty Legionów. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora[7].

1 grudnia 1924 roku został awansowany na podpułkownika[8]. Z dniem 1 maja 1925 roku został odkomenderowany na trzy miesiące z 8 do 7 pułku piechoty Legionów, w celu „czasowego pełnienia obowiązków dowódcy pułku w zastępstwie”[9]. 11 marca 1926 roku został przesunięty ze stanowiska dowódcy I batalionu na stanowisko zastępcy dowódcy 7 pp Leg. w Chełmie[10]. Od 3 lutego 1928 był słuchaczem III unifikacyjnego trzymiesięcznego kursu dowódców pułków w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie[11]. W 1928 wyznaczony został na stanowisko komendanta Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 4 w Tomaszowie Mazowieckim[12]. Od 1929 do 1930 pełnił funkcję komendanta Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie[13]. Z dniem 15 lipca 1930 roku został wyznaczony na stanowisko dowódcy 7 pułku piechoty Legionów w Chełmie[14][15]. 10 grudnia 1931 roku otrzymał awans na pułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 roku i 9. lokatą w korpusie oficerów piechoty[16]. Jako dowódca pułku wdał się w spór z inspektorem armii gen. Dąb-Biernackim, występując przeciwko faworyzowaniu żołnierzy o przeszłości legionowej. W wyniku tego w 1937 roku został przeniesiony i objął dowództwo 52 pułku piechoty Strzelców Kresowych w Złoczowie.

Honorowy Obywatel Lubaczowa (1929)[17]. W 1937 otrzymał tytuły honorowego obywatelstwa czterech zbiorowych gmin wokół Lubaczowa[18].

W przededniu II wojny światowej, 23 lipca 1939 został wyznaczony dowódcą Morskiej Brygady Obrony Narodowej i p.o. dowódcą Lądowej Obrony Wybrzeża. Jako osoba o wielkiej pracowitości i dużej inwencji organizacyjnej podjął aktywne prace nad umocnieniem pozycji obronnych i wzmocnieniem uzbrojenia podległych mu jednostek. W wyniku jego działalności stan liczebny polskich oddziałów w rejonie Gdyni wzrósł z 5 tys. do 15-18 tys. ludzi. Postawione LOW zadania przewidywały utrzymanie przez 3 dni przedpola Gdyni, a następnie 7-dniową obronę Kępy Oksywskiej jako ostatniego bastionu obrony. Podczas kampanii wrześniowej płk Dąbek dowodził aktywnie całością sił lądowych zgromadzonych wokół Gdyni, organizując wypady zaczepne. W nocy 1/2 i 3/4 września zaatakował nieprzyjaciela w rejonie Gdynia-Kolibki-Osowa, usuwając jego nacisk z kierunku południowego, a 6/7 i 7/8 września zarządził atak na osi Nowy Dwór Wejherowski – Wejherowo. Planowane na 12 września przeciwnatarcie 3 batalionów na osi Zagórze – Reda, mające na celu odrzucenie sił nieprzyjaciela na północ i rozdzielenie jego sił, na skutek błędów w realizacji postawionych zadań zakończyły się fiaskiem. Wobec przeważających sił Wehrmachtu i odcięcia wojsk polskich na Wybrzeżu od pozostałej części kraju Dąbek podjął decyzję o ewakuacji pozostałych w jego ręku sił (9-10 tys. osób) na Kępę Oksywską. Wieczorem 19 września 1939 w rejonie Babich Dołów, w obliczu nieuchronnej klęski, odebrał sobie życie strzałem w głowę, nakazując zarazem niezwłoczne zaprzestanie walki po jego śmierci. Skromną uroczystość pogrzebową, po której pułkownik został pochowany w grobie w okolicach Zakładu Kwarantannowego, poprowadził[19] ks. kmdr ppor. Władysław Miegoń – pierwszy kapelan Marynarki Wojennej. W dniu 23 października 1946 roku na „cmentarzu Babi Dół” odbyły się ekshumacje, m.in. płk. Dąbka[20]. Natomiast 30 października 1946 roku odbył się uroczysty pogrzeb dowódcy Lądowej Obrony Wybrzeża oraz jego sześciu współtowarzyszy broni[21]. W dniu 30 sierpnia 1957 roku na grobie pułkownika Dąbka na Cmentarzu Obrońców Wybrzeża w Redłowie została odsłonięta płyta nagrobna z wyrytymi słowami „Pokażę Wam jak Polak walczy i umiera”[22]. Dla upamiętnienia miejsca śmierci pułkownika w dniu 19 września 1974 roku w Babich Dołach została odsłonięta tablica pamiątkowa. W uroczystości tej uczestniczyła żona pułkownika, Irena Dąbek. Tablicę wykonała Odlewnia Stoczni Marynarki Wojennej. Miejsce to nie jest ogólnie dostępne, gdyż znajduje się na terenie 43 Bazy Lotnictwa Morskiego.

Pułkownik Stanisław Dąbek został pośmiertnie awansowany na stopień generała brygady. Po raz pierwszy przez Naczelnego Wodza, gen. broni Władysława Andersa ze starszeństwem z 1 stycznia 1964 roku. Po raz drugi w 1969 roku przez Prezydenta RP na Uchodźstwie, Augusta Zaleskiego[23]. Prezydent RP Lech Wałęsa w swoim Postanowieniu z dnia 4 czerwca 1993 roku w sprawie uznania stopni wojskowych nadanych przez władze Rzeczypospolitej na Uchodźstwie uznał stopień generała brygady, nadany pośmiertnie przez Naczelnego Wodza.

Awanse

edytuj
  •   podporucznik
  •   porucznik
  •   kapitan
  •   major – zatwierdzony 1 kwietnia 1920 w piechocie, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej[6]. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 378. lokatą w korpusie oficerów piechoty[7].
  •   podpułkownik – 1 grudnia 1924 ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 roku i 100. lokatą w korpusie oficerów piechoty[8].
  •   pułkownik – ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 roku i 9. lokatą w korpusie oficerów piechoty[16].
  •   generał brygady – 1964 (pośmiertnie)

Ordery i odznaczenia

edytuj

Upamiętnienie

edytuj

Stanisław Dąbek jest patronem:

  • 143 Gdyńskiej Drużyny Harcerzy „Dąbrowa” (ZHR)
  • V Licem Ogólnokształcącego w Gdyni
  • Szkoły Podstawowej w Sychowie
  • Publicznej Szkoły Podstawowej nr 1 w Nisku (w 2015 roku nastąpiła zmiana patrona z pułkownika na Generała Stanisława Dąbka)[37]
  • Szkoły Podstawowej z Oddziałami Integracyjnymi nr 10 w Tczewie
  • Szkoły Podstawowej nr 1 w Lubaczowie (w 2003 roku szkoła zmieniła patrona z pułkownika na Generała Stanisława Dąbka)
  • Komendy Portu Wojennego w Gdyni[38]
  • Centrum Edukacji Zawodowej w Stalowej Woli
  • Szkoły Podstawowej nr 31 w Gdańsku (od 2002 r. Gimnazjum nr 25)[39]

Miasta gdzie istnieją ulice im. pułkownika Stanisława Dąbka: Bielsko-Biała, Bolesławiec, Częstochowa, Elbląg, Gdańsk, Gdynia, Kielce, Koszalin, Kraków, Lubaczów, Nisko, Pruszcz Gdański, Reda, Rumia, Starogard Gdański, Tarnów, Warszawa, Wejherowo, Władysławowo, Wrocław, Zabrze[40].

W 1969 roku stocznia im. Komuny Paryskiej w Gdyni zbudowała drobnicowiec, któremu w dniu 30.08.1969 roku nadano imię „Pułkownik Dąbek”. Statek był eksploatowany przez Polskie Linie Oceaniczne w latach od 1970 do 1992 roku.

We wrześniu 1984 Poczta Polska wyemitowała znaczek pocztowy nr 2786 – Obrona Kępy Oksywskiej; płk. Stanisław Dąbek. Był to pierwszy z 17 znaczków z serii Wojna Obronna 1939.

W 1989 roku Mennica Państwowa wprowadziła do obiegu medal wybity w tombaku przedstawiający pułkownika Dąbka oraz Lądową Obronę Wybrzeża. Został on wykonany według projektu Zbigniewa Kotyłło, w dwóch wersjach: patynowany oraz srebrzony i oksydowany. Medal wyemitowało Towarzystwo Wiedzy Obronnej w ramach serii „Wybitni wodzowie i dowódcy w historii oręża polskiego”.

O pułkowniku Dąbku i jego żołnierzach zrealizowany został również film (dokument fabularyzowany), wyprodukowany w 2009 przez Telewizję Polską; autor scenariusza i reżyser Bartosz Paduch. W rolę głównego bohatera wcielił się aktor Teatru Miejskiego w Gdyni Bogdan Smagacki.

W 75 rocznicę śmierci pułkownika Dąbka ukazała się na rynku wydawniczym biografia dowódcy Lądowej Obrony Wybrzeża autorstwa dr. Zygmunta Kubraka pod tytułem „Generał Stanisław Dąbek”.

6 grudnia 2022 roku w Lubaczowie w województwie podkarpackim (na skwerze u zbiegu ulic Marii Konopnickiej i Unii Lubelskiej) uroczyście odsłonięto pomnik generała Stanisława Dąbka[41].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ W ewidencji Wojska Polskiego występował jako „Stanisław II Dąbek” w celu odróżnienia od trzech innych oficerów noszących to samo imię i nazwisko.
  2. ↑ Zygmunt Kubrak, Generał Stanisław Dąbek, Podkarpacki Instytut Książki i Marketingu, Rzeszów 2014. (ISBN 978-83-63706-28-9)
  3. ↑ Zmiana niemieckich nazw miejscowości. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 60 z 15 marca 1939. 
  4. ↑ Kwestionariusz płk. Stanisława Dąbka z 23.03.1934 – CAW
  5. ↑ Jednodniówka 14 Pułku Piechoty 1934 ↓, s. 42.
  6. ↑ a b Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 36 z 22 września 1920 roku, poz. 843.
  7. ↑ a b Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Załącznik do Dziennika Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 13 z 8 czerwca 1922 roku, Zakłady Graficzne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1922, s. 33.
  8. ↑ a b Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 17 grudnia 1924 r., Nr 131, s. 732.
  9. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 49 z 1 maja 1925 roku, s. 237.
  10. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 11 marca 1926 roku. Dodatek „Obsada personalna przysposobienia wojskowego”, s. 10.
  11. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 20 stycznia 1928 r., Nr 2, s. 9.
  12. ↑ Dziennik Personalny M.S.Wojsk. Nr 11 z 24.07.1928 r.
  13. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 23 grudnia 1929 r., Nr 20, s. 378.
  14. ↑ Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 18 czerwca 1930 r., Nr 11, s. 206.
  15. ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 19, 537.
  16. ↑ a b Dziennik Personalny Ministra Spraw Wojskowych z 11 grudnia 1931 r., Nr 10, s. 395.
  17. ↑ Rocznik Lubaczowski, Tom V, str. 61, Towarzystwo Miłośników Ziemi Lubaczowskiej, 1994.
  18. ↑ Obrońcy Lubaczowa. „Wschód”. Nr 70, s. 6, 30 grudnia 1937. 
  19. ↑ ”Błogosławiony ks. kmdr ppor Władysław Miegoń pierwszy kapelan Marynarki Wojennej II RP” str. 62
  20. ↑ Protokół nr 7 z ekshumacji zwłok znajdujących się na terenie Babi Dół
  21. ↑ Dziennik Bałtycki nr 302 z 2 listopada 1946 r.
  22. ↑ Dziennik Bałtycki nr 208 z 1 i 2 września 1957 r.
  23. ↑ Dz.U.R.P. z 1969 r. Nr 4. s. 22.
  24. ↑ Uchwała Rady Państwa nr 0/678 z 30.08.1957 r.
  25. ↑ Łukomski G., Polak B., Suchcitz A., Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945, Koszalin 1997, s. 368.
  26. ↑ Dekret Wodza Naczelnego L. 3420 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 43, s. 1723)
  27. ↑ M.P. z 1934 r. nr 27, poz. 41 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości” - zamiast uprzednio nadanego Medalu Niepodległości (M.P. z 1931 r. nr 251, poz. 335).
  28. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych, Nr 2, str. 33. Warszawa 11 listopada 1937.
  29. ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410
  30. ↑ Odznaczenia oficerów na terenie korpusu lwowskiego. „Wschód. Prasowa Agencja Informacyjna”, s. 1, Nr 1627 z 13 listopada 1937. 
  31. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2104 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1921 r. Nr 43, s. 1751)
  32. ↑ Rozkaz Ministra Spraw Wojskowych L. 2142 z 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 1, s. 59)
  33. ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 634 „w uznaniu zasług, położonych na polu pracy w poszczególnych działach wojskowości”.
  34. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych, Nr 15, str. 404. Warszawa 11 listopada 1928.
  35. ↑ Przekazanie sztandaru pułkowi artylerii w Złoczowie. „Wschód”. Nr 109, s. 1, 18 grudnia 1938. 
  36. ↑ Dziennik Personalny MSWoj. Nr 12/1930, s. 250
  37. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2016-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-08)].
  38. ↑ http://www.dz.urz.mon.gov.pl/zasoby/dziennik/pozycje/tresc-aktow/pdf/2015/04/Poz._109_dec._Nr_126.pdf
  39. ↑ AfterMarket.pl [online], www.gimnazjum25.pl [dostęp 2018-01-27] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-21] (pol.).
  40. ↑ [http://dzienniki.slask.eu/WDU_S/2014/3025/akt.pdf þÿ�U�c�h�w�a�B�a� �N�r� �L�I�/�7�5�8�/�1�4� �z� �d�n�i�a� �1�9� �m�a�j�a� �2�0�1�4� �r�] [online], slask.eu [dostęp 2024-04-25].
  41. ↑ Telewizja Polska S.A, W Lubaczowie odsłonięto pomnik gen. Stanisława Dąbka [online], rzeszow.tvp.pl [dostęp 2022-12-06] (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stanisław_Dąbek&oldid=75206257”