Stanisław Grabski

polski polityk, ekonomista

Stanisław Grabski ps. Stanisław[1] (ur. 5 kwietnia 1871 w Borowie, zm. 6 maja 1949 w Sulejówku) – polski polityk, ekonomista, poseł na Sejm Ustawodawczy oraz I kadencji w II RP, przewodniczący Rady Narodowej RP (1942-1944), wiceprzewodniczący Krajowej Rady Narodowej (1945-1947).

Stanisław Grabski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

5 kwietnia 1871
Borów, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

6 maja 1949
Sulejówek, Polska

Poseł na Sejm Ustawodawczy
Okres

od 1919
do 1922

Przynależność polityczna

Związek Ludowo-Narodowy

Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres

od 27 października 1923
do 14 grudnia 1923

Poprzednik

Stanisław Głąbiński

Następca

Bolesław Miklaszewski

Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres

od 25 marca 1925
do 15 maja 1926

Poprzednik

Jan Zawidzki

Następca

Józef Mikułowski-Pomorski

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941) Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii Komandor Orderu Korony Rumunii Krzyż Wielki Orderu Piusa IX Medal Zwycięstwa (międzyaliancki)
Stanisław Grabski - portret Stanisława Lentza 1919
Stanisław Grabski jako przewodniczący Rady Narodowej RP 1943
Grobowiec rodzinny Grabskich przed renowacją (2008)

Życiorys Edytuj

Pochodził z rodziny ziemiańskiej z Łęczyckiego. Profesor ekonomii: w latach 1910–1939 Uniwersytetu Lwowskiego, Akademii Rolniczej w Dublanach, a także Uniwersytetu Jagiellońskiego, a następnie, od 1947 – Uniwersytetu Warszawskiego.

W młodości organizator kółek socjalistycznych. Od 1890 członek Związku Robotników Polskich. Należał do organizatorów „Kas Oporu” oraz nielegalnych związków zawodowych metalowców i stolarzy. We wrześniu 1891 wyjechał do Berlina na studia. Tam był wydawcą szeregu publikacji postulujących umieszczenie hasła niepodległości w programie partii socjalistycznej. Był również redaktorem „Gazety Robotniczej”.

Uczestnik zjazdu socjalistów polskich w Paryżu w końcu listopada 1892 roku z ramienia Związku Robotników Polskich[1]. W listopadzie 1892 współzałożyciel PPS, z którą zerwał w 1902, wiążąc się z obozem narodowym. Od 1905 w Lidze Narodowej, od 1906 członek jej władz. Od 1907 wiceprezes Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego w Galicji. W 1914 roku jako przedstawiciel narodowych demokratów był członkiem sekcji wschodniej Naczelnego Komitetu Narodowego[2]. W lipcu 1917 roku został członkiem Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego w Moskwie[3]. Członek Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu. Filister honorowy Polskiej Korporacji Akademickiej Cresovia Leopoliensis.

Członek polskiej delegacji na rokowania Polski i RFSRR w Mińsku, a następnie w Rydze, zakończonych traktatem ryskim. Jako zwolennik koncepcji inkorporacyjnej Romana Dmowskiego i przeciwnik koncepcji federacyjnej Józefa Piłsudskiego doprowadził do wytyczenia polsko-sowieckiej linii zawieszenia broni (która następnie stała się podstawą linii granicznej) w odległości 20–30 km na zachód i północny zachód od Mińska, zajętego ponownie w końcu wojny polsko-bolszewickiej (12 października 1920) przez Wojsko Polskie.

W latach 1919–1927 poseł na Sejm z listy Związku Ludowo-Narodowego. W 1923 (rząd Wincentego Witosa – tzw. Chjenopiast) i w latach 1925–1926 minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Autor ustawy tzw. Lex Grabski regulującej kwestię szkolnictwa dla mniejszości narodowych. Ustawa ustalała wewnętrzne urzędowanie wszystkich szczebli administracji w państwowym języku polskim, znosząc sprzeczne dawniejsze przepisy zaborców. W stosunkach z miejscową ludnością ukraińską i białoruską nie tylko pozwalała, ale i nakazywała używanie języków tych ludności. Dawała też ona prawo do zwracania się we własnej mowie do urzędów państwowych[4]. Po przewrocie majowym w 1926 Grabski wycofał się z życia politycznego i poświęcił się pracy naukowej i publicystycznej.

Osobny artykuł: Lex Grabski.

W ramach obchodów 20 rocznicy obrony Lwowa 20 listopada 1938 Rada Miasta Lwowa podjęła uchwałę nazwaniu jego imieniem jednej z ulic miasta[5]. W wyborach samorządowych z maja 1939 ubiegał się o mandat radnego Rady Miasta Lwowa startując z Listy Chrześcijańsko-Narodowej i został zastępcą radnego[6]. W 1937 otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie[7][8].

W czasie II wojny światowej, po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 i okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną aresztowany przez NKWD i więziony (1939–1941) w obozie na terenie ZSRR. Po ataku III Rzeszy na ZSRR i układzie Sikorski-Majski uwolniony, wyjechał do Londynu. W latach 1942–1944 przewodniczący II Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej. Zwolennik porozumień jałtańskich, po utworzeniu w ich konsekwencji Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej 1 lipca 1945 wraz ze Stanisławem Mikołajczykiem wrócił do Polski, został jednym z wiceprezesów Krajowej Rady Narodowej w latach 1945–1947. Po sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 objął katedrę ustrojów społecznych na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Uchwałą Rady Państwa z 22 lipca 1947 nadano mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[9]. Zmarł w 1949 w Sulejówku. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 89-3/4-30/31)[10].

W 2022 roku z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego, Fundacja ,,Stare Powązki" w ramach projektu odrestaurowywania grobów ministrów II RP, odnowiła grobowiec Stanisława Grabskiego[11].

Rodzina Edytuj

Brat: Władysław Grabski – ekonomista, dwukrotny premier RP (1920, 1923-25). Siostra: Zofia Kirkor-Kiedroniowa – nauczycielka i działaczka społeczna.

Od 1895 był żonaty z Ludmiłą Rożen, z którą miał pięcioro dzieci – trzy córki (Feliksę, Ludmiłę, Janinę) i dwóch synów (Stanisława, który zginął w czasie wojny w 1920, odznaczonego Orderem Virtuti Militari[12] i Zbigniewa (1907–1943), który był harcmistrzem, do 1941 był więziony w ZSRR i zmarł w wyniku wypadku podczas pełnienia służby wojskowej). Po śmierci pierwszej żony (1915), Stanisław Grabski ożenił się (w 1916) z Zofią Smolikówną (ur. 2 marca 1893, zm. 5 lutego 1965), z którą miał dwie córki: Annę (ur. 1919, zm. 29 sierpnia 2012), która była rzeźbiarką i Stanisławę (1922–2008) – teologa, publicystkę, wieloletniego prezesa warszawskiego KIK.

Najważniejsze prace Edytuj

  • Zarys rozwoju idei społeczno-gospodarczych w Polsce (1903)
  • Rewolucja (1921)
  • Naród a państwo (1922)
  • Kryzys myśli państwowej (1927)
  • Ekonomia społeczna (1927–1929)
  • Na nowej drodze dziejowej (1946)

Ordery i odznaczenia Edytuj

 
Grobowiec rodzinny Grabskich po renowacji (2023)

Przypisy Edytuj

  1. a b Leon Wasilewski, Dzieje zjazdu paryskiego 1892 roku : przyczynek do historji polskiego ruchu socjalistycznego, Warszawa 1934, s. 15.
  2. Konstanty Srokowski, N.K.N. Zarys historii Naczelnego Komitetu Narodowego, Kraków 1923, s. 146.
  3. Polski Zjazd Polityczny w Moskwie: 21 -26 lipca st. st. 1917 r., Piotrogród 1917, s. 14.
  4. S. Grabski, Pamiętniki, T. II, Warszawa 1989 r., s 229, [w:] Andrzej Jezierski, Cecylia Leszczyńska, Historia Gospodarcza Polski, Warszawa 2003.
  5. Symboliczne nadania nazw związanych z Obroną Lwowa szeregowi ulic we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 265 z 22 listopada 1938. 
  6. Wykaz mandatów w wyborach do Rady miejskiej we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 123 z 3 czerwca 1939. 
  7. Przed uroczystościami na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 127 z 10 czerwca 1937. 
  8. Jan Draus: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918–1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 26. ISBN 978-83-7188-964-6.
  9. a b „Za wybitne zasługi w pracy państwowej i społecznej w pierwszym okresie odbudowy Odrodzonej Rzeczypospolitej” M.P. z 1948 r. nr 17, poz. 59
  10. Cmentarz Stare Powązki: GRABSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-11-05].
  11. Nagrobki ministrów II RP – odnowione – Fundacja Stare Powązki, 3 kwietnia 2023 [dostęp 2023-06-29] (pol.).
  12. H. G.. Na wieczną wartę (wspomnienie pośmiertne o ś. p. Tadeuszu Sopoćce). „Kurier Warszawski”. Nr 50, s. 6, 19 lutego 1937. 
  13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 24 z 1 sierpnia 1922, s. 571.
  14. a b c Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939: E – J., Tom 2. Warszawa, Wyd. Sejmowe, 2000.
  15. Decyzja Naczelnika Państwa z 12 grudnia 1921 r. (Dziennik Personalny z 1922 r. Nr 9, s. 306).

Bibliografia Edytuj

Linki zewnętrzne Edytuj