Stanisław Janowski
Stanisław Janowski herbu Ślepowron (ur. 9 października 1866 w Soli[1], zm. 23 lutego 1942 Krakowie) – polski działacz niepodległościowy, malarz, ilustrator i scenograf. Wykładowca w szkole dramatycznej w Krakowie, reżyser i dekorator teatralny. Żołnierz II Brygady Legionów, drugi mąż Gabrieli Zapolskiej i brat malarki Bronisławy Rychter-Janowskiej.
 Autoportret z 1896 | |
| Data i miejsce urodzenia |
9 października 1866 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
23 lutego 1942 |
| Narodowość |
polska |
| Dziedzina sztuki |
malarstwo |
| Ważne dzieła | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujUrodził się 9 października 1866 w Soli, w ówczesnym powiecie żywieckim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Władysława, powstańca styczniowego, i Malwiny z Borzęckich[2][1]. Studiował w Krakowie w Szkole Sztuk Pięknych, następnie w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium[1].
Był uznanym malarzem portretów, pejzaży, scen batalistycznych i rodzajowych. Zajmował się również ilustrowaniem książek i czasopism. Zilustrował m.in. dramat Gabrieli Zapolskiej Tamten. Dwa lata później (9 listopada 1901) poślubił pisarkę. Od tego czasu Stanisław Janowski związał się z teatrem, występował na scenie, tworzył scenografię, wykładał choreografię. Od 1902 pomagał Zapolskiej prowadzić szkołę dramatyczną w Krakowie, gdzie wykładał kostiumologię, a następnie kierował stroną plastyczną założonej w 1903 przez żonę Sceny Niezależnej. Od 1907 kierował zespołem teatralnym założonym wspólnie z żoną. Była to grupa objazdowa nosząca nazwę: Teatr Gabrieli Zapolskiej pod artystycznym kierownictwem Stanisława Janowskiego. Związek rozpadł się w 1910 po czwartym sezonie objazdowym, a artysta skupił się na twórczości malarskiej.
Należał do Towarzystwa Sportowego Sokół[1]. 14 września 1914 w Nowym Sączu zgłosił się do Legionów Polskich. Został przydzielony do Oddziału Technicznego Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego. Następnie był żołnierzem 3 Pułku Piechoty oraz 2 Pułku Ułanów. Do rezerwy przeszedł w stopniu chorążego. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócił do malarstwa.
Współautor panoram, m.in. monumentalnej, nieistniejącej już Panoramy Tatr (1896). Razem z Zygmuntem Rozwadowskim namalował również panoramę Lwowa, przedstawiającą miasto z drugiej połowy XVIII w. Dzieło o wymiarach 320 × 880 cm powstało w 1929 z przeznaczeniem na Powszechną Wystawę Krajową.
Artystę pochowano w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie, kw. VI, rząd wschodni.
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Niepodległości – 4 lutego 1932 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[3]
- Krzyż Walecznych[2]
- Złoty Krzyż Zasługi[2]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 288.
- ↑ a b c Żołnierze Niepodległości : Janowski Stanisław. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2023-06-05].
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 29, poz. 35.
Bibliografia
edytuj- Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, Polskie Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1973, s. 251.
- Polski Słownik Biograficzny. T. 10, s. 572-574
Linki zewnętrzne
edytuj- Biografia Stanisława Janowskiego. muzeumplock.art.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-27)]. (arch.) [dostęp 2010-06-19]
- Grażyna i Przemysław Witekowie, Artyści w strzeleckim zbrojnym ruchu niepodległościowym I wojny światowej, Oleandry nr 16 (maj 2005). jozwa22.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-11-25)].
- Fotografie II Brygady Legionów Polskich autorstwa S. Janowskiego w zbiorach Biblioteki Narodowej - wersja cyfrowa na Polona.pl