Stanisław Lorentz
Stanisław Lorentz, ps. Bukowski (ur. 28 kwietnia 1899 w Radomiu, zm. 15 marca 1991 w Warszawie) − polski historyk sztuki, muzeolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 1935–1982 dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie, kierownik działu kultury i sztuki Departamentu Oświaty i Kultury Biura Delegata Rządu na Kraj[1], poseł na Sejm PRL IV kadencji. Budowniczy Polski Ludowej.
 Stanisław Lorentz ok. 1978 | |
| Data i miejsce urodzenia |
28 kwietnia 1899 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
15 marca 1991 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
| Alma Mater | |
| Stanowisko |
dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie (1936–1939, 1945–1982), poseł na Sejm PRL IV kadencji (1965–1969) |
| Partia | |
| Odznaczenia | |
         
| |
Życiorys
edytujWywodził się z rodziny luterańskiej pochodzenia szwedzkiego, zajmującej się kapelusznictwem[2]. Był synem Karola Ludwika Lorentza (1869–1930) i jego żony Marii z Schoenów (1875–1969)[3]. Choć był niewierzący[4], zachował do końca życia związki z Kościołem Ewangelicko-Augsburskim (luterańskim) – był m.in. jednym z pomysłodawców Muzeum Reformacji Polskiej w Mikołajkach[5]. Miał troje rodzeństwa: Zygmunta, Zofię i Halinę[3]. Dzieciństwo i młodość spędził w Warszawie[6]. Egzamin maturalny zdał w Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie, po czym rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył studia z zakresu historii sztuki[7]. W 1924 obronił doktorat[7] na temat twórczości Efraima Szregera.
Karierę zawodową rozpoczął w II RP. W latach 1926−1929 pracował w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego[6]. W latach 1929–1935 był konserwatorem zabytków województwa wileńskiego i nowogródzkiego. Po rezygnacji ze stanowiska był wykładowcą Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. W 1935 wrócił do stolicy, gdzie został powołany na stanowisko zastępcy dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie[8]. W latach 1936–1982 (z przerwą w czasie II wojny światowej) pełnił funkcję jego dyrektora. Mieszkał w służbowym mieszkaniu znajdującym się na parterze gmachu muzeum[9].
W czasie obrony Warszawy i podczas okupacji niemieckiej zasłużył się w akcji ratowania dóbr kultury polskiej i najcenniejszych zabytków znajdujących się w Warszawie[10]. Po kapitulacji Warszawy pełnił funkcję łącznika prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego przy niemieckim Komendancie Miasta Warszawy, którym został gen. Friedrich von Cochenhausen[11]. Był zastępcą dyrektora Departamentu Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj Czesława Wycecha oraz kierownikiem działu kultury w Kierownictwie Walki Cywilnej[12]. W 1942 dzięki jego staraniom niemieckie władze odstąpiły od planu zniszczenia pomnika Jana Kilińskiego, wyrażając zgodę na jego zdeponowanie w podziemiach Muzeum Narodowego[13]. W 1943 na podstawie monografii Natolina uzyskał na tajnym Uniwersytecie Warszawskim stopień doktora habilitowanego[12].
W 1945 rozpoczął współpracę z nowymi władzami i wrócił na stanowisko dyrektora Muzeum Narodowego[14]. W latach 1945–1951 stał na czele Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków, a w 1947 został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Od roku 1949 był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, od 1952 członkiem korespondentem, od 1964 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk[15]. W 1949 był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu[16]. Był ekspertem UNESCO ds. ochrony zabytków. Był szczególnie zaangażowany w sprawę odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie[17]. Był pomysłodawcą, założycielem i pierwszym prezesem utworzonego w 1963 Towarzystwa Przyjaciół Warszawy[18].
Od 1937 związany z Klubem Demokratycznym w Wilnie, następnie z powołanym w 1939 Stronnictwem Demokratycznym. Był członkiem Rady Naczelnej partii w latach 1961–1965, a w latach 1965–1969 z jej ramienia sprawował mandat posła na Sejm PRL[18]. Od 1971 był wiceprzewodniczącym Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie[19].
Został pochowany obok żony na cmentarzu ewangelicko-augsburskim (aleja 4, miejsce 25)[20][21].
Życie prywatne
edytujJego żoną była Irena z Nasfeterów (1903−1983)[18], ich córkami były historyk literatury Alina Kowalczykowa i socjolog Irena Nowak.
Publikacje
edytuj- Natolin (1948, 1970)
- B. Bellotto a Varsovie (1955)
- Dzieje Muzeum Narodowego w Warszawie (1962)
- Pałac Prymasowski (1982)
- Walka o Zamek 1939−1980 (1986)[10]
Ordery i odznaczenia
edytuj- Order Budowniczych Polski Ludowej (1969)[22]
- Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (25 kwietnia 1989)[23]
- Order Sztandaru Pracy I klasy (11 lipca 1955)[24]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (29 października 1947)[25]
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari[26]
- Złoty Krzyż Zasługi
- Srebrny Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)[27]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (1 grudnia 1955)[28]
- Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1966)[29]
- Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony dla Kultury Narodowej” (1987)[30]
- Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1960)[31]
Nagrody i wyróżnienia
edytuj- Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za koncepcję, opracowanie naukowe i realizację wystawy „Wiek Oświecenia w Polsce” (1952)[32]
- Nagroda Państwowa II stopnia (zespołowa) za zasługi naukowe w dziedzinie muzealnictwa w minionym dziesięcioleciu (1955)[33]
- Dyplom Ministra Spraw Zagranicznych Stefana Olszowskiego (1976)[34]
Upamiętnienie
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Waldemar Grabowski, Polska Tajna Administracja Cywilna 1940–1945, Warszawa 2003, s. 238.
- ↑ Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 83–84, marzec−kwiecień 2024.
- ↑ a b Ludwik (Karol Ludwik) Lorentz, [w:] Internetowy Polski Słownik Biograficzny [online], Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny [dostęp 2022-09-02]. Wersja drukowana: Polski Słownik Biograficzny, t. XVII, Instytut Historii PAN, 1972.
- ↑ Anna Małgorzata Pycka, Powróćmy do rozmowy... 12 spotkań z Warszawą w tle, Łomianki: Wydawnictwo LTW, 2015, s. 37, ISBN 978-83-7565-422-6.
- ↑ Jubileusz 40-lecia Muzeum Reformacji Polskiej [online], luteranie.pl [dostęp 2022-09-01].
- ↑ a b Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 86, marzec−kwiecień 2024.
- ↑ a b Andrzej Cereniewicz, Cmentarze ewangelickie w Warszawie: przewodnik praktyczny, Warszawa 2011, s. 45, ISBN 978-83-931773-3-2, OCLC 820482758 [dostęp 2023-04-25].
- ↑ Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 85, marzec−kwiecień 2024.
- ↑ Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 83, marzec−kwiecień 2024.
- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 438. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Łącznicy polscy przy wojskach niemieckich. „Warszawski Dziennik Narodowy”. 262, s. 1, 2 października 1939.
- ↑ a b Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 86, marzec−kwiecień 2024.
- ↑ Henryk Pawłowicz: Okupacyjne dzieje samorządu Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 121–122.
- ↑ Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 211. ISBN 978-83-280-3725-0.
- ↑ Członkowie PAN: Skorowidz
- ↑ „Trybuna Robotnicza”, nr 92 (1481), 9 kwietnia 1949, s. 1.
- ↑ Jerzy S. Majewski. Batalia o odbudowę. „Stolica”, s. 12, marzec–kwiecień 2021.
- ↑ a b c Elżbieta Ciborska. Lorentz Wielki. „Stolica”, s. 88, marzec−kwiecień 2024.
- ↑ „Biuletyn Zamek”, nr 17a, 19 czerwca 1971, s. 4.
- ↑ Cmentarz Ewangelicko-Augsburski: WŁADYSŁAW LORENTZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-26].
- ↑ Andrzej Cereniewicz: Cmentarze ewangelickie w Warszawie. Przewodnik praktyczny. Warszawa: Wydawnictwo FotoArtPrint, 2011, s. 45. ISBN 978-83-931773-3-2.
- ↑ Z okazji srebrnego jubileuszu Polski Ludowej. Dekoracja zasłużonych działaczy najwyższymi odznaczeniami. „Dziennik Polski”. Rok XXV, Nr 170 (7906), s. 1, 4, 19 lipca 1969 r. Kraków. [dostęp 2023-05-02].
- ↑ PRL. Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (1944) Polonia Restituta I klasy i nadania − prof. S. Lorentz [online], Archiwum Numizmatyczne, ceny monet, medali, banknotów i odznaczeń. Antykwariatu Numizmatycznego. Najdroższe monety (niemczyk.pl) [dostęp 2023-12-11].
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 („w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”).
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 149, poz. 894 („za zasługi położone w zabezpieczeniu arcydzieł kultury polskiej”).
- ↑ Olgierd Budrewicz: My, z Warszawy. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, 1976, s. 124.
- ↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 306 („za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej”).
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 – Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 – na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
- ↑ Nadzwyczajna sesja Sejmu, „Trybuna Robotnicza”, nr 172, 22 lipca 1966, s. 1.
- ↑ Odznaczenia dla polskich twórców kultury. „Życie Warszawy”, nr 230, 2 października 1987, s. 2.
- ↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 2, 20 lutego 1960, s. 2.
- ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, techniki i kultury. „Dziennik Polski”. Rok VIII, Nr 174 (2637), s. 6, 22 lipca 1952. Kraków: „Czytelnik”. [dostęp 2024-07-22].
- ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-12].
- ↑ „Dziennik Polski”, r. XXXII, nr 165 (10037), s. 2.
- ↑ Uchwała nr LIX/1933/2022 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 20 stycznia 2022 r. w sprawie zniesienia nazwy obiektu miejskiego w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 1307 [on-line]. 3 lutego 2022. [dostęp 2024-05-16].
Bibliografia
edytuj- Dariusz Matelski, Stanisław Lorentz (1899–1991). Wspomnienie, „Gazeta Wyborcza Poznań”, nr 10 (4726), 13 stycznia 2005, s. 7 [dostęp 2022-09-02].
- Hanna Krzyżanowska, Lech Krzyżanowski, Lorentz Stanisław, [w:] Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, Marian Arszyński (red.), Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków. Z. 2, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006, ISBN 83-7177-416-8, OCLC 749528648.
Linki zewnętrzne
edytuj- Wilnianie na łamach Wielkiej Encyklopedii Powszechnej [online], patrz Lorentz Stanisław, nasz-czas.lt [zarchiwizowane z adresu 2006-10-22].