Stara Wieś (województwo śląskie)
Stara Wieś (wil.: Wymysdiüf, niem. Altdorf, dawniej Wilhelmsdorf) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie bielskim, w gminie Wilamowice, która wchodzi w skład Euroregionu Beskidy.
| |||
| |||
 XVIII-wieczny budynek szkoły parafialnej prowadzonej przez kantora | |||
| Państwo |  Polska
| ||
| Województwo | śląskie | ||
| Powiat | bielski | ||
| Gmina | Wilamowice | ||
| Liczba ludności (2008) | 1978 | ||
| Strefa numeracyjna | 33 | ||
| Kod pocztowy | 43-330[1] | ||
| Tablice rejestracyjne | SBI | ||
| SIMC | 0076351 | ||
Położenie na mapie województwa śląskiego   Stara Wieś | |||
Położenie na mapie Polski  Stara Wieś | |||
 49°54′18″N 19°06′53″E/49,905000 19,114722
| |||
W latach 1975–1998 miejscowość Stara Wieś, wchodziła w skład administracyjny województwa bielskiego.
GeografiaEdytuj
Powierzchnia sołectwa Stara Wieś wynosi 987,6 ha[2] a liczba ludności około 1998[3], co daje gęstość zaludnienia równą 202,3 os./km².
Sołectwo Stara Wieś w województwie śląskim graniczy z siedzibą gminy Wilamowice, sołectwami Dankowice, Pisarzowice, Bestwina, Janowice.
Integralne części wsiEdytuj
| przysiółek | Pole Janowskie |
| części wsi | Biała Glina, Dębina, Kamieniec, Kępa Dolna, Kępa Górna, Łąka, Międzylesie, Nowy Świat, Podlas, Pole Wilamowskie, Skowronek, Stara Wieś Dolna, Stara Wieś Górna, Talerz, Zaolzie |
HistoriaEdytuj
Osada wiejska założona została przez osadników przybyłych z zachodu być może już w połowie XIII wieku, kilka lat po najeździe mongolskim na Polskę w 1241. Z powodu braku jednoznacznych źródeł nie wiadomo czy miało to związek z nadaniem przez księcia opolskiego Mieszka Otyłego pomiędzy 1243-1246 w kasztelanii oświęcimskiej 500 łanów ziemi (ok. 121 km²) cystersom z Lubiąża[6][7]. Osadnicy ci założyli następnie również pobliskie Wilamowice i na początku XIV wieku funkcjonowały już dwie parafie, po raz pierwszy wzmiankowano w 1326 w spisie świętopietrza dekanatu Oświęcim diecezji krakowskiej. Starą Wieś wzmiankowano pod nazwą Antiquo Willamowicz[8], a zapis ten jest otwarty do interpretacji, a typowo polska końcówka patronimiczna -(ow)ice[a] mogła być oznaką postępującej asymilacji. Jednoznacznie niemiecka nazwa Wilmsdorff pojawiła się w 1440, w czasie gdy w okolice istniejącej już bielskiej wyspy językowej dotarła kolejna fala osadnictwa niemieckiego. Z analizy języka i stroju późniejszych mieszkańców Wilamowic wywnioskować można, że wspomniani osadnicy wywodzili się z Fryzji i Flandrii, a z nazwy miejscowości, że jej zasadźcą był według późniejszej tradycji niejaki William (jakoby ze Szkocji),[9] lub Wilam (dolnoniemiecki wariant im. Wilhelm). Jako Stara Wieś (niem. Altdorf) miejscowość występuje w dokumentach od 1444 roku[10].
W dokumencie sprzedaży księstwa oświęcimskiego Koronie Polskiej wystawionym przez Jana IV oświęcimskiego 21 lutego 1457 roku, obecna miejscowość wymieniona była jako Stara Wyesz[11].
Do 1377 wspólnym właścicielam Starych i Nowych Wilamowic był niejaki Zdzisław z Nowych Wilamowic. Po Zdzisławie z Nowych Wilamowic, osada wiejska nazywana Starymi Wilamowicami, została zajęta przez rycerzy została własnością Bibersteinów, którzy z biegiem czasu przyjęli nazwisko na Starowieyscy[12]. W 1522 roku Krzysztof Biberstein-Starowiejski, wybudował stojący do dziś drewniany kościół Podwyższenia Krzyża Świętego. Według wizytacji kościelnej z 1598 roku w miejscowości Stara Wieś, funkcjonowała przykościelna szkoła parafialna (Schola cantorum). Po roku 1522 nastąpił rozłam osadników w Starej Wsi na dwie części – górną i dolną. Jeden z kolejnych właścicieli górnej części osady Starej Wsi, Jan Przypkowski samowolnie uwolnił (wasali) w 1572 chłopów od poddaństwa osobistego, uczynił to bez prawnego aktu potwierdzenia. W 1599 roku, Jan Przypkowski sprzedał swoją część górnej wsi właścicielowi części dolnej, Andrzejowi Biberstein–Starowieyskiemu, który przywrócił poddaństwo (wasalstwo), doprowadziło to buntu chłopów, którzy dokonali samosądu i zamordowali właściciela Andrzeja Biberstein-Starowieyskiego w Starej Wsi w roku 1600[13].
W czasie potopu szwedzkiego nacierające z północy na południe zagony szwedzkie około 20 lutego 1656 roku splądrowały Starą Wieś, paląc kilka chłopskich domów, rabując dwór i zabierając monstrancję z drewnianego kościoła.
Po I rozbiorze Polski (1772) miejscowość Stara Wieś, weszła w skład terenów podległych austriackiej Galicji. W 1787 powstała pierwsza szkoła podstawowa w której nauczano po niemiecku i po polsku, pierwszym nauczycielem i zarazem dyrektorem (kierownikiem) był Błażej Wesołowski. Rdzenni mieszkańcy Starej Wsi pod zaborem austriackim mieli nieco większe swobody narodowościowe do tworzenia kultury i zwyczajów ludowych a niżeli w innych zaborach niemieckim czy rosyjskim[14].
WspółcześnieEdytuj
Przez miejscowość Stara Wieś, przepływa rzeka Skowronka. W części dolnej Starej Wsi, w tzw.: dolinie znajduje się ciąg połączonych stawów rybnych: karpia. Na górnym obszarze Starej Wsi znajduje się kilka punktów widokowych, z których rozpościera się pejzaż okolicy, jak i pobliskiego Beskidu Małego i Śląskiego. Głównym punktem obserwacyjnym i spotkań młodzieży jest położona na wysokości 306 m n.p.m. tzw. „Biała Glina” na której od roku 2000 ustawiony pozostał, krzyż jubileuszowy (drugiego milenium) o wysokości 33 m.
W miejscowości Sołeckiej Stara Wieś, znajduje się architektura zabytkowa i sakralna oraz współczesna.
ZabytkiEdytuj
- Drewniany kościół parafialny pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego z 1522 roku. Jest on jednym z nielicznych, tak starych zabytków sakralnych w najbliższej okolicy. Ponadto w jego wnętrzu zwraca uwagę obraz „Ukrzyżowanie” należący do tryptyku z początku XVI wieku. Kościół znajduje się na szlaku architektury drewnianej woj. śląskiego.
- Dwór w Starej Wsi – Górnej;
- Stara szkoła przykościelna;
- Zabytkowa zabudowa mieszkalno gospodarcza (drewniano murowana) przy ul. Dolnej 66;
- Trzy kapliczki z I połowy XIX wieku i okoliczne krzyże przydrożne;
- Niektóre zachowane budynki drewniane z charakterystycznymi szczytami.
ReligiaEdytuj
We wsi działa rzymskokatolicka parafia Podwyższenia Krzyża Świętego[15].
Urodzeni w Starej WsiEdytuj
- Kazimierz Nycz – kardynał metropolita warszawski.
- Władysław Jonkisz – działacz PZPR, I sekretarz komitetu wojewódzkiego w Częstochowie.
- Jan Nycz – inżynier Politechnika Lwowska .
UwagiEdytuj
- ↑ Dla przykładu wzmiankowane w 1305 po raz pierwszy pobliskie Bertoldowice (dziś Komorowice) jako Bertoltowitz, wskazywało, że jej pierwsi mieszkańcy byli (w większości) polskiego pochodzenia. Porównaj Zaplecze osadnicze Bielska. W: Bielsko-Biała. Monografia miasta. Idzi Panic (redakcja). Wyd. drugie. T. I: Bielsko od zarania do wybuchu wojen śląskich. Bielsko-Biała: Wydział Kultury i Sztuki Urzędu Miejskiego w Bielsku-Białej, 2011, s. 221. ISBN 978-83-60136-31-7.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych poprzez wyszukiwarkę. Poczta Polska S.A., styczeń 2013. [dostęp 2015-03-26].
- ↑ Gmina Wilamowice: Strategia rozwoju Gminy Wilamowice do 2015. W: bip.wilamowice.pl [on-line]. 2007-01-17. [dostęp 2010-12-07].
- ↑ Gmina Wilamowice: Liczba mieszkańców – osoby zameldowane na stałe. W: www.gmina.wilamowice.pl [on-line]. 2009-01-01. [dostęp 2010-12-07].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 18.11.2015].
- ↑ Jerzy Rajman. Mieszko II Otyły książę opolsko-raciborski (1239-1246). „Kwartalnik Historyczny”. R. 100 nr 3, s. 22, 1993. Kraków.
- ↑ Wojciech Janusz: 725 lat Jawiszowic. Panorama najdawniejszych dziejów miejscowości na pograniczu śląsko-małopolskim. Jawiszowice: 2010, s. 15.
- ↑ Monumenta Poloniae Vaticana T.1 Acta Camerae Apostolicae. Vol. 1, 1207-1344. Jan Ptaśnik (redakcja). Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis, 1913, s. 147-150.
- ↑ Julian Zinkow: Oswięcim i okolice. Przewodnik monograficzny. Oświęcim: Wydawnictwo „PLATAN“, 1994, s. 188. ISBN 83-7094-002-1.
- ↑ J. Zinkow, 1994, s. 189.
- ↑ Krzysztof Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438-1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002, s. 151. ISBN 978-8388857-31-7.
- ↑ Zinkow J., 1994, s. 190.
- ↑ J. Zinkow, 1994, s. 190.
- ↑ Wroczyński R., (1987), Dzieje oświaty polskiej 1795-1945. Wyd. 2, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 374.
- ↑ Podwyższenia Krzyża Świętego (Stara Wieś). diecezja.bielsko.pl. [dostęp 2017-04-22].