Stare Miasto (Toruń)
Stare Miasto w Toruniu – najstarsza część Zespołu Staromiejskiego w Toruniu (pozostałe dwie to Nowe Miasto i zamek krzyżacki), ograniczona ulicami Fosa Staromiejska, pl. Teatralnym, ul. Podmurną i murami miejskimi od strony Wisły. Na Starym Mieście znajduje się większość najcenniejszych zabytków Torunia.
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
![]() Stare Miasto i fragment Nowego Miasta | |
Państwo | |
---|---|
Województwo | |
Typ |
kulturowy |
Spełniane kryterium |
II, IV |
Numer ref. | |
Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
Historia wpisania na listę | |
Wpisanie na listę |
1997 |
Położenie na mapie Torunia ![]() | |
Położenie na mapie Polski ![]() | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego ![]() | |
![]() | |


Historia wpisów Edytuj
Logo | Nazwa | Data wpisu | Źródło |
Rejestr zabytków | 29 grudnia 1952 | [1] | |
Pomnik historii | 16 września 1994 | [2] | |
Lista światowego dziedzictwa UNESCO | 4 grudnia 1997 | [3] |
Historia Edytuj
Najstarsza część Starego Miasta została wytyczona po 1236. Jest to jego obecna część południowa, w średniowiecznych źródłach nazywana wyspą – werder, z placem na którym później wzniesiono kościół św. św. Janów. Powiększono je do dzisiejszych rozmiarów między latami 1252 i 1259. Centrum stanowi Rynek Staromiejski z ratuszem. W narożniku północno-zachodnim rynku znajduje się teren dawnego klasztoru franciszkanów, z kościołem NMP, południowa część zachodniego bloku przyrynkowego jest zajmowana przez późnobarokowy kościół Ducha Świętego. Układ ulic w części południowej Starego Miasta jest regularny, z podziałem na prostokątne bloki zabudowy, z szerokimi ulicami prowadzącymi na nadbrzeże wiślane (ulice Piekary, Ducha Św., Żeglarska, Łazienna, Mostowa). Część północna, a szczególnie północno-wschodnia jest mniej regularna, co przyjmuje się za konsekwencję włączenia w obręb miasta wcześniej istniejących tu elementów zabudowy przedlokacyjnej.
Główne szlaki komunikacyjne to ciągi ul. Żeglarska – wschodnia pierzeja Rynku – ul. Chełmińska oraz (obecnie) ul. Różana – południowa pierzeja Rynku – ul. Szeroka. Przejście w ciągu ul. Różanej powstało na początku XX w., pierwotnie jedyną ulicą wychodząca w kierunku zachodnim z miasta była dzisiejsza ul. Kopernika. Pierwsze kamienice murowane pojawiły się w końcu XIII w., w XIV w. większość, a w końcu XV w. prawie wszystkie były już zbudowane z cegły. Od XVI do XVIII w. zmiany w zabudowie były wynikiem stopniowych przebudów w stylach renesansowym, barokowym i klasycystycznym.
Znaczne zniszczenia były skutkiem ostrzału w czasie oblężenia przez Szwedów w 1703. Uległ wtedy spaleniu ratusz, a wiele kamienic legło w gruzach, m.in. w zachodniej pierzei Rynku Staromiejskiego, gdzie w XVIII w. zbudowano kościół ewangelicki (obecnie kościół św. Ducha). Od końca XVII w. powstało kilka pałaców miejskich: Dąmbskich (biskupów kujawskich), Riessa, Jakuba Fengera, Meissnera. Największych przekształceń dokonano w ciągu XIX i na początku XX w. Wyburzono wtedy wiele domów o średniowiecznej metryce (m.in. tzw. Szklany Dom, gotycko-renesansowy Dwór Artusa), na ich miejscu stawiając nowe budynki, a większość pozostałych przebudowano na kamienice czynszowe, zacierając ich historyczny układ wnętrza i zmieniając kompozycję fasad. Powstałe wtedy budynki są ciekawymi przykładami historyzmu, secesji i wczesnego modernizmu, szczególnie w ciągu ul. Szerokiej. W tym czasie wyburzono również większość murów obronnych wraz z basztami i bramami Chełmińską, Starotoruńską, Paulińską, Kotlarską i Łazienną a także kompleks zabudowań klasztoru franciszkanów, na miejscu którego powstała gazownia. W okresie międzywojennym przeprowadzono prace konserwatorskie przy niektórych kamienicach, przebudowano również ul. Różaną wprowadzając tam podcienia i przebito kamienice sąsiadujące z tzw. Łukiem Cezara tworząc ciąg komunikacyjny łączący Stare Miasto z Bydgoskim Przedmieściem. Po 1945 kontynuowano prace restauratorskie, których szczególne nasilenie przypadało na lata 70. XX w.[4].
Zabytki Edytuj
Wybrane zabytki na terenie Starego Miasta[5]:
- Rynek z Ratuszem Staromiejskim
- kościół Wniebowzięcia NMP, gotycki z XIII w.
- katedra św. św. Janów, gotycki z XIII-XIV w.
- Kamienice mieszczańskie z końca XIII-XVIII w.
- tzw. Dom Kopernika, zespół dwóch kamienic gotyckich z XV w., rekonstruowanych w latach 60. XX w., przypuszczalne miejsce urodzin Mikołaja Kopernika
- Kamienica Pod Gwiazdą, pierwotnie gotycka, przebudowana w XVI i XVII w., krótko należąca do Filipa Kallimacha
- mury miejskie, zaczęte około połowy XIII w., budowane do XV w. Zachowanych kilka baszt (m.in. Krzywa Wieża, Koci Łeb) i 3 bramy (Mostowa, Żeglarska i Klasztorna).
- kościół św. Ducha, z XVIII w., wieża z końca XIX w.
- Dwór Artusa, neorenesansowy z 1888
- pałace miejskie z XVIII w., przebudowane w XIX w.: Dąmbskich, Jakuba Fengera, Meissnera, Riessa
- kamienice z XIX i XX w.
- pomnik Mikołaja Kopernika z 1853
- pomnik flisaka
- Hotel Trzy Korony, istniejący od 1480 do dziś.
Turystyczne nagrody i wyróżnienia Edytuj
- Toruńska starówka w 2007 roku w plebiscycie „Rzeczpospolitej” została uznana za jeden z siedmiu cudów Polski[6].
- Toruński Rynek i Ratusz Staromiejski zajęły 3. miejsce w plebiscycie czytelników polskiej edycji National Geographic Polska na 30 najpiękniejszych miejsc na świecie[7].
- Toruń znalazł się w gronie 10 najpiękniejszych miejsc w Europie, które warto odwiedzić według Nowojorskiego portal The Huffington Post[8].
Galeria Edytuj
Przypisy Edytuj
- ↑ Konserwator - Rejestr zabytków nieruchomych, www.torun.wkz.gov.pl [dostęp 2017-10-13] (ang.).
- ↑ Zarządzenie Prezydenta RP z dnia 8 września 1994 (M.P. z 1994 r. nr 50, poz. 422)
- ↑ Toruń na liście UNESCO | www.torun.pl, www.torun.pl [dostęp 2017-09-28] (pol.).
- ↑ Toruń atrakcje i zabytki Starego Miasta czyli przewodnik po Toruniu, torun.tucoo.pl [dostęp 2019-01-08] .
- ↑ Toruń – oficjalna strona miejska
- ↑ Wyniki naszego plebiscytu: oto siedem cudów Polski. Rzeczpospolita / Presspublica, 2007-09-20. [dostęp 2011-08-31].
- ↑ National Geographic. national-geographic.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-25)]..
- ↑ 10 najciekawszych miast według The Huffington Post. Jest Toruń!. torun.gazeta.pl. [dostęp 2015-05-01]. (pol.).