Stare Miasto (Toruń)

Stare Miasto w Toruniu^[a]
	Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
	; Stare Miasto i fragment Nowego Miasta
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, IV
Numer ref.	835
Region	Europa i Ameryka Północna
	Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1997; na 21. sesji
	Położenie na mapie Torunia Stare Miasto
	Położenie na mapie Polski Stare Miasto
	Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Stare Miasto
	53°00′41,112″N 18°36′41,903″E/53,011420 18,611640
	Multimedia w Wikimedia Commons
	↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ; ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO ;

Stare Miasto w Toruniu – najstarsza część Zespołu Staromiejskiego w Toruniu (pozostałe dwie to Nowe Miasto i zamek krzyżacki), ograniczona ulicami Fosa Staromiejska, pl. Teatralnym, ul. Podmurną i murami miejskimi od strony Wisły. Na Starym Mieście znajduje się większość najcenniejszych zabytków Torunia.

Historia wpisów Edytuj

Logo	Nazwa	Data wpisu	Źródło
	Rejestr zabytków	29 grudnia 1952	^[1]
	Pomnik historii	16 września 1994	^[2]
	Lista światowego dziedzictwa UNESCO	4 grudnia 1997	^[3]

Historia Edytuj

Najstarsza część Starego Miasta została wytyczona po 1236. Jest to jego obecna część południowa, w średniowiecznych źródłach nazywana wyspą – werder, z placem na którym później wzniesiono kościół św. św. Janów. Powiększono je do dzisiejszych rozmiarów między latami 1252 i 1259. Centrum stanowi Rynek Staromiejski z ratuszem. W narożniku północno-zachodnim rynku znajduje się teren dawnego klasztoru franciszkanów, z kościołem NMP, południowa część zachodniego bloku przyrynkowego jest zajmowana przez późnobarokowy kościół Ducha Świętego. Układ ulic w części południowej Starego Miasta jest regularny, z podziałem na prostokątne bloki zabudowy, z szerokimi ulicami prowadzącymi na nadbrzeże wiślane (ulice Piekary, Ducha Św., Żeglarska, Łazienna, Mostowa). Część północna, a szczególnie północno-wschodnia jest mniej regularna, co przyjmuje się za konsekwencję włączenia w obręb miasta wcześniej istniejących tu elementów zabudowy przedlokacyjnej.

Główne szlaki komunikacyjne to ciągi ul. Żeglarska – wschodnia pierzeja Rynku – ul. Chełmińska oraz (obecnie) ul. Różana – południowa pierzeja Rynku – ul. Szeroka. Przejście w ciągu ul. Różanej powstało na początku XX w., pierwotnie jedyną ulicą wychodząca w kierunku zachodnim z miasta była dzisiejsza ul. Kopernika. Pierwsze kamienice murowane pojawiły się w końcu XIII w., w XIV w. większość, a w końcu XV w. prawie wszystkie były już zbudowane z cegły. Od XVI do XVIII w. zmiany w zabudowie były wynikiem stopniowych przebudów w stylach renesansowym, barokowym i klasycystycznym.

Znaczne zniszczenia były skutkiem ostrzału w czasie oblężenia przez Szwedów w 1703. Uległ wtedy spaleniu ratusz, a wiele kamienic legło w gruzach, m.in. w zachodniej pierzei Rynku Staromiejskiego, gdzie w XVIII w. zbudowano kościół ewangelicki (obecnie kościół św. Ducha). Od końca XVII w. powstało kilka pałaców miejskich: Dąmbskich (biskupów kujawskich), Riessa, Jakuba Fengera, Meissnera. Największych przekształceń dokonano w ciągu XIX i na początku XX w. Wyburzono wtedy wiele domów o średniowiecznej metryce (m.in. tzw. Szklany Dom, gotycko-renesansowy Dwór Artusa), na ich miejscu stawiając nowe budynki, a większość pozostałych przebudowano na kamienice czynszowe, zacierając ich historyczny układ wnętrza i zmieniając kompozycję fasad. Powstałe wtedy budynki są ciekawymi przykładami historyzmu, secesji i wczesnego modernizmu, szczególnie w ciągu ul. Szerokiej. W tym czasie wyburzono również większość murów obronnych wraz z basztami i bramami Chełmińską, Starotoruńską, Paulińską, Kotlarską i Łazienną a także kompleks zabudowań klasztoru franciszkanów, na miejscu którego powstała gazownia. W okresie międzywojennym przeprowadzono prace konserwatorskie przy niektórych kamienicach, przebudowano również ul. Różaną wprowadzając tam podcienia i przebito kamienice sąsiadujące z tzw. Łukiem Cezara tworząc ciąg komunikacyjny łączący Stare Miasto z Bydgoskim Przedmieściem. Po 1945 kontynuowano prace restauratorskie, których szczególne nasilenie przypadało na lata 70. XX w.^[4].

Zabytki Edytuj

Wybrane zabytki na terenie Starego Miasta^[5]:

Rynek z Ratuszem Staromiejskim
kościół Wniebowzięcia NMP, gotycki z XIII w.
katedra św. św. Janów, gotycki z XIII-XIV w.
Kamienice mieszczańskie z końca XIII-XVIII w.
tzw. Dom Kopernika, zespół dwóch kamienic gotyckich z XV w., rekonstruowanych w latach 60. XX w., przypuszczalne miejsce urodzin Mikołaja Kopernika
Kamienica Pod Gwiazdą, pierwotnie gotycka, przebudowana w XVI i XVII w., krótko należąca do Filipa Kallimacha
mury miejskie, zaczęte około połowy XIII w., budowane do XV w. Zachowanych kilka baszt (m.in. Krzywa Wieża, Koci Łeb) i 3 bramy (Mostowa, Żeglarska i Klasztorna).
kościół św. Ducha, z XVIII w., wieża z końca XIX w.
Dwór Artusa, neorenesansowy z 1888
pałace miejskie z XVIII w., przebudowane w XIX w.: Dąmbskich, Jakuba Fengera, Meissnera, Riessa
kamienice z XIX i XX w.
pomnik Mikołaja Kopernika z 1853
pomnik flisaka
Hotel Trzy Korony, istniejący od 1480 do dziś.

Turystyczne nagrody i wyróżnienia Edytuj

Toruńska starówka w 2007 roku w plebiscycie „Rzeczpospolitej” została uznana za jeden z siedmiu cudów Polski^[6].
Toruński Rynek i Ratusz Staromiejski zajęły 3. miejsce w plebiscycie czytelników polskiej edycji National Geographic Polska na 30 najpiękniejszych miejsc na świecie^[7].
Toruń znalazł się w gronie 10 najpiękniejszych miejsc w Europie, które warto odwiedzić według Nowojorskiego portal The Huffington Post^[8].