Starosiedle
Starosiedle (niem. Starzeddel[4], łuż. Stare Sedlo)[5] – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Gubin.
| wieś | |
 Zabudowania wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2013) |
337[2] |
| Strefa numeracyjna |
68 |
| Kod pocztowy |
66-633[3] |
| Tablice rejestracyjne |
FKR |
| SIMC |
0909561 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Gubin  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa lubuskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego  | |
 51°51′29″N 14°49′15″E/51,858056 14,820833[1]
| |
| Strona internetowa | |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego.
Historia edytuj
Dawne nazwy wsi to Stare Sedlo – Stary Gród (XIII w.) i Starzeddel (do 1945 r.). Najstarsza wzmianka dotycząca Starosiedla pochodzi z 1228 roku[6]. Wówczas we wsi margrabia miśnieński Henryk Dostojny ufundował klasztor cystersów, który w latach 1288–1291 przeniesiony został do miejscowości Neuzelle[6] koło Frankfurtu nad Odrą. Po przeprowadzce ziemie wokół Starosiedla przeszły w ręce prywatne, m.in. rodów von Biberstein oraz von Dallwitz. Dallwitzowie, którzy osiedlili się w Starosiedlu, pozostali właścicielami wsi od 1452 roku aż do 1798 roku[6]. Wśród szeregu postaci rodu wyróżnia się Hans von Dallwitz, który na początku XVI w. znacznie powiększył obszar włości rodowych oraz Johann Casimir von Dallwitz, budowniczy kościołów w Starosiedlu i pobliskim Kole. Po Dallwitzach panami na Starosiedlu oraz związanymi z nim wsiami Witaszkowem (Vettersfelde) i Rudnią (Raubart), zostali przedstawiciele hrabiowskiej rodziny von Thermo[6]. Rodzina Thermo w latach 1814/1815 zbudowała nowy budynek majątku ziemskiego, który został sprzedany w 1876 roku przez von Reventlova księciu Georgowi Heinrichowi von Schönaich-Carolath[7][6]. Rok 1849 przyniósł kolejną zmianę właściciela, którym został baron Bernhard von Heldreich. Na przełomie XIX i XX wieku Starosiedle z Witaszkowem i Rudnią weszło w skład rozległych włości należących do książęcej rodziny Schönaich-Carolath-Beuthen, której boczna gałąź zamieszkiwała pobliskie Gębice (Amtitz). Zamek w 1943 roku był siedzibą ambasady chilijskiej, a następnie miało tu siedzibę przedstawicielstwo węgierskie[6]. Budynek został spalony w przeddzień nadejścia wojsk Armii Radzieckiej[6]. W rękach tego rodu wieś pozostała do 1945 roku.
W okresie wojny trzydziestoletniej w 1633 roku miał tu kwaterę głównodowodzący wojskami carskimi Wallenstein[6]. W Starosiedlu w 1645 roku pod murami kościoła miała miejsce bitwa między wojskami szwedzkimi dowodzonymi przez oficera Petera Andersona i saskimi wojskami dowodzonymi przez oficera Kahlenberga[6]. Wieś została całkowicie zniszczona, a podczas bitwy zginęło 137 Szwedów i 3 Saksończyków[6].
W 1947 roku powstało koło SL, a w 1948 roku przeprowadzono regulację majątków Starosiedla[6]. W 1950 roku przeprowadzono w Starosiedlu regulację gruntów w ramach przebudowy ustroju rolnego, opracowania miejscowego programu zagospodarowania terenowego i powstania Spółdzielni Produkcyjnej im. Tadeusza Kościuszki[8]. W 1950 roku powstało Zrzeszenie Uprawy Ziemi (spółdzielnia produkcyjna), która w 1955 była im. Tadeusza Kościuszki, a w 1956 roku zostało rozwiązane[8].
W 1952 roku Starosiedle zamieszkiwały 362 osoby, w 1988 roku 345 osób, w 1993 roku 331 osób, a w 2000 roku 327 osób[8]. W 1989 roku został we wsi wybudowany wodociąg przez komitet społeczny, którego budowę dofinansowała gmina[8].
W 1946 roku w Starosiedlu powstała szkoła podstawowa w której naukę rozpoczęło 15 uczniów. W roku szkolnym 1947/1948 było już 125 uczniów[9].
W maju 1946 roku powstała Ochotnicza Straż Pożarna, której organizatorami byli Feliks Spichała i Ludwik Serbinowski. W 1948 mieszkańcy ufundowali dla niej sztandar, a w 1956 powstała remiza strażacka. OSP utrzymuje kontakty ze strażą pożarną w Drewitz, a umowę o partnerskiej współpracy podpisali 22 maja 2005 roku prezesi Grzegorz Pirko i Michael Hollach[9].
W 2001 roku grupa archeologiczna pod kierownictwem prof. Dariusza Krasnodębskiego prowadziła w rejonie wsi prace wykopaliskowe. Odkryto osadę, której najstarsze dzieje sięgają epoki kamienia gładzonego[8].
Zabytki edytuj
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[10]:
- kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem św. Jana od Krzyża, z XV wieku, XVIII wieku, z wieżą późnogotycką, do której w latach 1731–1734 dobudował kościół Johan Casimir von Dallwitz[6]. Rodzina Dallwitzów wyposażyła kościół w ambonę (z końca XVIII stulecia[4]), żyrandol, anioła chrzcielnego, ołtarz[11][4] i drewnianą rzeźbę[6]. Z danych wynika, że jest to trzeci kościół na tym samym miejscu. Pierwszy był obiektem drewnianym, a po nim powstał większy z kamienia[6]. Jest to jednonawowa budowla murowana z cegły z węższym trójbocznie zamkniętym prezbiterium[12][4]. Korpus nawowy jest przykryty dachem dwuspadowym, prezbiterium wielospadowym, a aneksy trójspadowym. Wieża charakteryzuje się blendami na elewacjach i zwieńczeniem w formie attyki oraz murowaną iglicą. Na wieży znajduje się dzwon ufundowany przez Heinricha von Schönaich–Carolath[4]. Wspólny strop przykrywa wnętrze nawy i prezbiterium[4]. Znajdują się tu również organy z 1863 roku. W zakrystii zachowały się trzy renesansowe kamienne nagrobne płyty z końca XVI wieku[4]
- dom mieszkalno-gospodarczy, z XVIII wieku
- dom mieszkalny
inne zabytki:
- grodzisko kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza, ze śladami osadnictwa z okresu wczesnego średniowiecza (X-XI w.) badane wykopaliskowo w latach 2001–2004
- pozostałości średniowiecznej siedziby rycerskiej
- młyn ceglany z końca XIX w.
- ok. 30 domów z XIX w.
- pozostałości zabudowy folwarcznej, która była wzniesiona przy dużym podwórzu gospodarczym. Należał do niej duży dom mieszkalny (początek XIX w.). Dwór się nie zachował, a przetrwały jedynie pozostałości podworskiego parku krajobrazowego[13][4].
Znane osoby edytuj
Starosiedle jest miejscem urodzin protestanckiego filozofa i teologa Paula Tillicha (ur. 20.08.1886 w Starzeddel, zm. 22.10.1965 w Chicago).
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 129561
- ↑ Rozmieszczenie ludności w gminie według miejscowości. Gmina Gubin. [dostęp 2015-11-16].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1218 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f g h Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego tom 1. s. 243.
- ↑ Rudolf Lehmann: Historisches Ortslexikon für die Niederlausitz Band 2. Die Kreis Cottbus, Spremberg, Guben und Sorau. 2011. ISBN 978-3-941919-90-7.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Zygmunt Traczyk: Ziemia Gubińska 1939 – 1949… s. 317.
- ↑ Po wykonaniu remontu wprowadziła się do niego w 1923 roku wdowa po jego synu, księciu Johannie Georgu i urządziła w nim swoją siedzibę.
- ↑ a b c d e Zygmunt Traczyk: Ziemia Gubińska 1939 – 1949… s. 318.
- ↑ a b Zygmunt Traczyk: Ziemia Gubińska 1939 – 1949… s. 319.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 14. [dostęp 2013-01-24].
- ↑ Ołtarz główny jest z drugiej połowy XVIII wieku z obrazem św. Jana od Krzyża i figurami św. Piotra i Pawła.
- ↑ Od północy i południa przylegają do niego aneksy tworzące formę transeptu.
- ↑ Założony prawdopodobnie w drugiej połowie XIX wieku.
Bibliografia edytuj
- Wydawnictwo Gubińskiego Towarzystwa Kultury 1999 r. – Zeszyty Gubińskie nr 5 s.30
- Zygmunt Traczyk: Ziemia Gubińska 1939-1949... Gubin: Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Gubińskiej, 2011, s. 317–322. ISBN 978-83-88059-54-4.
- Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego tom 1. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza „PDN”, 2011, s. 243. ISBN 978-83-919914-8-0.
Linki zewnętrzne edytuj
- Informacja o badaniach wykopaliskowych. inh.wnhis.uksw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].