Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie

teatr w Krakowie

Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej – teatr w Krakowie, narodowa instytucja kultury[1], powstał jako drugi teatr w Polsce. Obok Teatru Narodowego w Warszawie jest jedną z dwóch narodowych scen dramatycznych, podlegających bezpośrednio Ministrowi Kultury. Od czerwca 2021 jest członkiem Unii Teatrów Europy[2]. W budynku teatru funkcjonuje Muzeum Interaktywne / Centrum Edukacji Teatralnej MICET, otwarte w 2016 roku.

Narodowy Stary Teatr
im. Heleny Modrzejewskiej
Ilustracja
Widok na północną elewację
Typ teatru

teatr dramatyczny

Założyciel

Mateusz Witkowski

Kierownictwo
artystyczne

Waldemar Raźniak (od 2020)

Data powstania

20 października 1781

Państwo

 Polska

Województwo

 małopolskie

Lokalizacja

ul. Jagiellońska 5
pl. Szczepański 1

Strona internetowa
Narodowy Stary Teatr w Krakowie
Symbol zabytku nr rej. A-118 z 5 listopada 1965
Ilustracja
Budynek teatru po renowacji w 1906
Państwo

 Polska

Miejscowość

Kraków

Adres

ul. Jagiellońska 5
pl. Szczepański 1

Ukończenie budowy

1841–1843

Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie
Mapa konturowa Starego Miasta w Krakowie, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Narodowy Stary Teatr w Krakowie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Narodowy Stary Teatr w Krakowie”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Narodowy Stary Teatr w Krakowie”
Położenie na mapie Krakowa
Mapa konturowa Krakowa, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Narodowy Stary Teatr w Krakowie”
Ziemia50°03′48″N 19°56′06″E/50,063333 19,935000
Strona internetowa
Wejście do teatru od strony ulicy Jagiellońskiej.

Historia edytuj

Początki działalności datują się na początek lat 80. wieku XVIII. Inicjatorami powstania teatru byli: poseł krakowski Feliks Oraczewski oraz warszawski aktor Mateusz Witkowski, któremu w dniu 17 października 1781 roku władze Krakowa udzieliły zgody na wystawianie widowisk za opłatą 50 złotych polskich miesięcznie[3]. Witkowski pełnił funkcję pierwszego antreprenera (dyrektora) teatru. Jego otwarcie nastąpiło w październiku 1781 roku. Do roku 1799 przedstawienia odbywały się w budynku pałacu Spiskiego przy Rynku Głównym, a aktorzy, wzorem warszawskich kolegów, przyjęli nazwę Aktorzy Narodowi.

W latach 1787–1830 antreprenerem był Jacek Kluszewski, który w 1799 przeniósł teatr do budynku u zbiegu ul. Jagiellońskiej i placu Szczepańskiego, w którym siedziba teatru znajduje się do dziś. W czasach dyrekcji Kluszewskiego znacząco wzrosła ranga i popularność teatru, w którym, mimo zależności od austriackich władz zaborczych wystawiano polskie przedstawienia. Od listopada 1820 roku (dyr. Kazimierz Skibiński) wprowadzono bardziej ambitny repertuar, grając tragedie: Williama Szekspira, Alojzego Felińskiego, Voltaire’a, Gottholda Lessinga, komedie: R. Sheridana, Moliera, Wojciecha Bogusławskiego oraz opery Karola Kurpińskiego i Luigiego Cherubiniego[4].

Teatr rozwijał się również za dyrekcji Hilarego Meciszewskiego (1843–1845), znanego krakowskiego krytyka teatralnego i publicysty politycznego, który wprowadził do repertuaru dramat romantyczny, dbał o udoskonalenie sztuki reżyserskiej i aktorskiej zgodnie z nowoczesnymi regułami teatru europejskiego.

W 1865 roku po raz pierwszy na scenie teatru wystąpiła Helena Modrzejewska, jego obecna patronka. W latach 1866–1885 teatrem kierował Stanisław Koźmian, publicysta polityczny i literat, związany ze środowiskiem krakowskich konserwatystów, współautor Teki Stańczyka, uczestnik powstania styczniowego, twórca tzw. „szkoły krakowskiej”, w ramach której szczególną uwagę zwracano na jakość gry aktorskiej i gruntowne przygotowanie inscenizacji. Koźmian wielką wagę przywiązywał do repertuaru, w którym znalazły się dzieła polskiego, jak i europejskiego dramatu klasycznego oraz współczesnego.

Na przełomie XIX i XX wieku teatr praktycznie przestał funkcjonować. W 1893 krakowski teatr miejski przeniesiono do nowego budynku przy placu Świętego Ducha, gdzie od 1909 funkcjonuje jako Teatr im. Juliusza Słowackiego. Na scenie przy placu Szczepańskim wystawiano jedynie przedstawienia okolicznościowe. W latach 1903–1906 budynek ten został gruntownie przebudowany w stylu secesji, z rozbudową pomieszczeń na sale taneczne, koncertowe, restauracyjne i handlowe[5]. Na przełomie lat 20. i 30. XX mieściła się w nim Miejska Szkoła Dramatyczna.

Działalność teatralną w budynku przy placu Szczepańskim wznowiono po zakończeniu II wojny światowej w 1945. W latach 1946–1949 teatr funkcjonował wraz z Teatrem im. Słowackiego jako Miejskie Teatry Dramatyczne, a od 1949 do 1954 jako Państwowe Teatry Dramatyczne[6]. W repertuarze przeważały przedstawienia z usankcjonowanego przez państwo nurtu socrealistycznego.

Od 1954 roku teatr znów funkcjonuje samodzielnie, a od 1956 jako Państwowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej[6]. W latach pięćdziesiątych jego dyrektorami byli Roman Zawistowski i Władysław Krzemiński. W tym okresie nastąpiło ożywienie w działalności artystycznej. W teatrze znalazło zatrudnienie wielu reżyserów, aktorów i scenografów. W repertuarze sięgnięto po dzieła dramatu polskiego i światowego. Wystawiano sztuki klasyczne, kładziono jednak nacisk na ich nowoczesne ujęcie. Grano również z powodzeniem utwory współczesne.

W 1963 na stanowisku dyrektora Krzemińskiego zastąpił Zygmunt Hübner, za czasów którego do teatru trafiło wiele artystycznych indywidualności, m.in. reżyserzy Andrzej Wajda czy Konrad Swinarski. Coraz większą rolę w repertuarze zaczął odgrywać polski dramat narodowy na czele z Weselem Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Andrzeja Wajdy (1963). Swoje najsłynniejsze inscenizacje realizowali w teatrze Konrad Swinarski i Jerzy Jarocki.

W 1969 Zygmunt Hübner złożył rezygnację ze stanowiska dyrektora po zdjęciu przez cenzurę przedstawienia Kurdesz Ernesta Brylla. Dyrektorem został Jan Paweł Gawlik. Jednym z najważniejszych wydarzeń w historii teatru była nowatorska inscenizacja Dziadów Adama Mickiewicza dokonana przez Konrada Swinarskiego (1973). W tym czasie wystawiono również Wyzwolenie Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Swinarskiego (1974), a Andrzej Wajda wyreżyserował Biesy Fiodora Dostojewskiego (1971) oraz Noc listopadową Wyspiańskiego. Coraz częściej sięgano po polski repertuar współczesny, a reżyserowali młodzi twórcy, Krystian Lupa, Jerzy Grzegorzewski, Maciej Prus czy Krzysztof Kieślowski. W tym czasie reżyserowali także teatralni klasycy, tacy jak Jerzy Kreczmar[7]. Wystawione przez Andrzeja Wajdę widowisko Z biegiem lat, z biegiem dni... (1978) na podstawie utworów twórców galicyjskich z przełomu XIX i XX wieku zostało w 1980 zrealizowane ponownie jako serial telewizyjny.

W 1980 roku nastąpiła zmiana na stanowisku dyrektora. Gawlik został zastąpiony przez popieranego przez zespół artystyczny kompozytora Stanisława Radwana, któremu przyszło prowadzić teatr w trudnych latach stanu wojennego. Wiele z wystawianych sztuk odwoływało się do bieżących wydarzeń społecznych. Ważnymi wydarzeniami były inscenizacje Hamleta Williama Szekspira (1981), Antygony Sofoklesa (1984) oraz Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego (1984) dokonane przez Andrzeja Wajdę oraz inne dokonane przez Jerzego Jarockiego, Krystiana Lupę, Rudolfa Zioło czy Tadeusza Bradeckiego, który w 1990 przejął od Radwana obowiązki dyrektora.

Po 1990 wystawiono m.in. Ślub Witolda Gombrowicza w reżyserii Jerzego Jarockiego (1990), adaptacje dramatów austriackich w reżyserii Krystiana Lupy, a Jerzy Grzegorzewski zrealizował własny scenariusz Tak zwana ludzkość w obłędzie (1992).

W 1991 scenie nadano status teatru narodowego.

W latach 1997–1998 teatrem kierowało aż trzech dyrektorów: Krystyna Meissner, następnie Jerzy Bińczycki, a po jego nagłej śmierci krytyk teatralny Jerzy Koenig. W tym czasie wystawiona została Iwona, księżniczka Burgunda Witolda Gombrowicza w reżyserii Grzegorza Jarzyny (pod pseudonimem Horst Leszczuk).

W lutym 2001 zmieniono nazwę teatru na Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej.

Od 2002 dyrektorem artystycznym, a w 2003 dyrektorem naczelnym jest profesor krakowskiej PWST, aktor i reżyser Mikołaj Grabowski, pełniący wcześniej funkcję dyrektora łódzkiego Teatru Nowego. W tym samym roku odbyła się premiera Mistrza i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa w reżyserii Krystiana Lupy.

Od 2009 do 2019 roku jako jedyny polski teatr należał do Europejskiej Sieci Teatrów Mitos21, która skupia najważniejsze sceny teatralne w Europie[2].

30 maja 2023 miała miejsce premiera filmu dokumentalnego o teatrze zatytułowanego Stary, wyreżyserowanego przez Magdę Hueckel i Tomasza Śliwińskiego[8].

Dyrektorzy edytuj

Osoby współpracujące z teatrem edytuj

 
Helena Modrzejewska jako królowa Jadwiga w Teatrze Krakowskim (obecnie Stary Teatr)

Aktorzy edytuj

Reżyserzy edytuj

Scenografowie edytuj

Kompozytorzy edytuj

Inicjatywy edytuj

  • Goście Starego Teatru – spotkania z twórcami światowej kultury (od 1992).
  • Fundacja Starego Teatru – celem fundacji jest wspieranie rozwoju środowisk artystycznych i twórczych w Małopolsce, promocja kultury polskiej (od 2002).
  • Studio Baz@rt – nowy nurt repertuarowy, w ramach którego prezentowane są najciekawsze osiągnięcia młodej dramaturgii inscenizowane przez młodych polskich reżyserów (od 2004).

Przypisy edytuj

  1. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Wykaz instytucji kultury [dostęp 21.02.2008].
  2. a b O teatrze. stary.pl. [dostęp 2022-06-23]. (pol.).
  3. a b T. 4: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 179.
  4. a b T. 4: Oświecenie. W: Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 180.
  5. Stary teatr w nowej szacie. „Nowości Illustrowane”. Nr 6, s. 2-3, 10 lutego 1906. 
  6. a b Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej, [w:] Antoni Henryk Stachowski (red.), Encyklopedia Krakowa, Warszawa, Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 923-924, ISBN 83-01-13325-2.
  7. Jerzy Kreczmar, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2017-11-26].
  8. Stary | Film | 2023. 2023-06-19. [dostęp 2023-09-17].
  9. O teatrze, Stary Teatr [dostęp 2023-09-17] (pol.).

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj