Stawka większa niż życie

polski serial telewizyjny

Stawka większa niż życiepolski szpiegowski serial telewizyjny z lat 1967–1968 w reżyserii Janusza Morgensterna i Andrzeja Konica, wyprodukowany przez Zespół Filmowy „Syrena”, wyemitowany na antenie TVP od 10 października 1968 do 6 lutego 1969. Tematem serialu jest działalność polskiego agenta Stanisława Kolickiego (Stanisław Mikulski), który podczas II wojny światowej podszywa się pod oficera niemieckiego wywiadu i kontrwywiadu wojskowego Abwehry, Hansa Klossa, działając na rzecz wywiadu radzieckiego jako agent J-23. „Kloss” przyjaźni się z esesmanem Brunnerem (Emil Karewicz).

Stawka większa niż życie
Ilustracja
Figury woskowe przedstawiające głównych bohaterów serialu
Gatunek

wojenny
szpiegowski

Kraj produkcji

Polska

Oryginalny język

polski

Główne role

Stanisław Mikulski
Bronisław Pawlik
Emil Karewicz

Liczba odcinków

18

Nagrody

6 Nagród Ministra Obrony Narodowej 1. stopnia (1968)
8 Nagród Telewizji NRD (1970)

Produkcja
Produkcja

Zespół Filmowy „Syrena”

Reżyseria

Andrzej Konic
Janusz Morgenstern

Scenariusz

Andrzej Zbych

Muzyka

Jerzy Matuszkiewicz

Zdjęcia

Antoni Wójtowicz

Scenografia

Zdzisław Kielanowski

Czas trwania odcinka

55 min

Pierwsza emisja
Kraj oryginalnej emisji

Polska

Data premiery

10 października 1968;
13 listopada 2011
(zrekonstruowana cyfrowa wersja na kanale TVP HD[1])

Stacja telewizyjna

TVP1

Pierwsza emisja

10 października 1968 – 6 lutego 1969

Lata emisji

1968–1969

Status

zakończony

Format obrazu

4:3 i 16:9

Format dźwięku

2.0 i 5.1

Chronologia
Kontynuacja

Hans Kloss. Stawka większa niż śmierć

Powiązane

spektakle Teatru Telewizji
powieść
komiks

Strona internetowa

Stawka większa niż życie była emitowana w 18 odcinkach i cieszyła się sporą popularnością zarówno w Polsce, jak i wielu innych krajach głównie bloku wschodniego, ale nie tylko. Wiele cytatów z serialu przeszło do języka potocznego; na motywach serialu powstały trzytomowy zbiór opowiadań oraz seria komiksów Kapitan Kloss. W 2011 roku film przeszedł cyfrową rekonstrukcję, a rok później doczekał się filmowej kontynuacji Hans Kloss. Stawka większa niż śmierć (2012) w reżyserii Patryka Vegi.

Lista odcinków edytuj

1. Wiem, kim jesteś edytuj

 
Pałac Oskara Kona w Łodzi

Reżyseria: Janusz Morgenstern
Obsada:

Fabuła
Rok 1941. Stanisław Kolicki (jak sam podaje, urodzony 17 grudnia 1920 w Kościerzynie) ucieka z niemieckiego więzienia w Królewcu i nawiązuje kontakt z Armią Czerwoną. Okazuje się, że przetrzymywany przez Rosjan niemiecki oficer Hans Kloss jest niezwykle podobny do Kolickiego. Po szybkim szkoleniu Kolicki zajmuje jego miejsce. Jako Kloss bierze udział w naradach taktycznych u gen. Wehringera, a następnie cenne informacje odnośnie do planowanego natarcia na froncie przekazuje Rosjanom, którzy skwapliwie je wykorzystują. Obersturmführer Stedtke, oficer SS z otoczenia generała, rozpoczyna śledztwo mające na celu ustalenie sprawcy przecieku. Kloss znajduje się w kręgu podejrzanych. Co więcej, Marta – niemiecka lekarka, z którą romansuje Kloss, jest nieufna i śledzi go aż do miejsca zakonspirowanej radiostacji.

2. Hotel Excelsior edytuj

 
Grand Hotel w Sopocie – filmowy Hotel Excelsior

Reżyseria: Andrzej Konic
Obsada:

Fabuła
Rok 1942, Gdańsk. Kloss – na urlopie – prowadzi dochodzenie w celu ustalenia przyczyny paraliżu gdańskiej siatki i sprawcy, który wsypał „pierwszego” (szefa siatki). Kloss ma umówione spotkanie z „drugim” (którego nie zna) w hotelu Excelsior, gdzie wynajmuje pokój na czas urlopu. Kontakt z gdańską siatką zapewnia mu Georg (Andrzej Konic – reżyser odcinka), z którym przeprowadza słynną, długą wymianę haseł i odzewów (m.in. „W zeszłym roku o tej porze padał deszcz. – Deszcz ze śniegiem.”). Z jego pomocą rozpoczyna kontrolę poszczególnych członków siatki, jednak nie znajduje zdrajcy. W międzyczasie dowiadujemy się także, że Gestapo ma w hotelu agentów. Kloss próbuje zdobyć względy Ingrid Heizer, właścicielki kawiarni. Ingrid pojawia się w Excelsiorze dokładnie wtedy, gdy Kloss ma spotkać się z „drugim”.

3. Ściśle tajne edytuj

 
Most drogowo-kolejowy w Płocku

Reżyseria: Janusz Morgenstern
Obsada:

Fabuła
Rok 1942. W zakładach Reil Werke przetrzymywany jest polski specjalista od napędów rakietowych, dr Pulkowski, którego Gestapo i sam E. Reil próbują skłonić do współpracy. „Centrala” siatki, do której należy J-23, żąda odbicia Pulkowskiego. Na przyjęciu u Kreisleitera Kloss poznaje Reila. Jednocześnie dwójka agentów polskiego podziemia próbuje przeniknąć do zakładów. Jeden z nich, Kazik zostaje zdekonspirowany i jest śledzony przez Gestapo (w odcinku po raz pierwszy pojawia się nadzorujący śledztwo Hermann Brunner). Drugą agentką jest Basia, sekretarka i kochanka Reila. W tę sieć wzajemnych powiązań włącza się jeszcze występujący na przyjęciu u Kreisleitera prestidigitator Rioletto, który niespodziewanie pojawia się w mieszkaniu Basi, a wcześniej szantażuje podwładnego Kreisleitera, oficera Puschke. Kloss musi rozwikłać tę sieć, w której stawką jest życie Pulkowskiego.

4. Café Rose edytuj

 
Pałac Karola Poznańskiego

Reżyseria: Andrzej Konic
Obsada:

Fabuła
Rok 1942. Kloss, jako agent Reichssicherheitshauptamtu, jedzie do Stambułu, wiedząc jedynie, że ma szukać kontaktu w kawiarni Café Rose. Po drodze poznaje Martę Kovacs, inną agentkę RSHA, a także zaznajamia się ze swoim zadaniami na miejscu, które mają polegać na podszywaniu się pod niemieckiego handlowca oraz zlikwidowaniu angielskiej siatki wywiadowczej. Na miejscu Kloss oficjalnie poznaje konsula Grandela i radcę Wittego oraz – mniej oficjalnie – nawiązuje kontakt z Rose Ahrens, agentką sowieckiego wywiadu. Witte robi ciemne interesy z Grekiem Christopoulisem, i czuje się zagrożony obecnością Klossa. Wszyscy spotykają się na przyjęciu u konsula – jest tam obecny także tajemniczy książę Mdżawanadze – gdzie Rose zostaje w zagadkowy sposób zamordowana, zaś Kloss odnosi słuszne wrażenie, że w tym towarzystwie każdy podejrzewa każdego o bycie agentem.

5. Ostatnia szansa edytuj

 
Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w al. J.Ch. Szucha 25, podczas okupacji siedziba warszawskiego Gestapo

Reżyseria: Andrzej Konic
Obsada:

Fabuła
Polski wywiad szantażuje kapitana Rupperta, zmuszając go do szpiegostwa. Ruppert ma fotografować dla polskiego podziemia plany konstrukcji, nad którymi pracuje profesor von Henning. Szybko jednak okazuje się, że Ruppert to broń obosieczna, bowiem córka profesora Benita jest agentką Gestapo i dekonspiruje go. Gestapo zmusza Rupperta do współpracy, co stwarza zagrożenie dla polskiej siatki. Kloss wraz z agentką Anną próbuje kontynuować operację wykradania dokumentów von Henninga. Wszystko idzie dobrze, dopóki Ruppert przypadkowo na ulicy nie rozpoznaje Anny (która była jego kontaktem z polskim wywiadem).

6. Żelazny Krzyż edytuj

 
Sala marmurowa w gmachu Sejmu Śląskiego w Katowicach. Obecny jej wygląd zaprojektował Albert Speer dla urzędującego tu gauleitera. Jest to jedyne miejsce w Polsce gdzie zachowała się tego typu nazistowska architektura. Posłużyła jako plan sceny nadania Klossowi Żelaznego Krzyża. Scenę w rzeczywistości nakręcono w Łodzi w obecnym Muzeum Kinematografii.

Reżyseria: Janusz Morgenstern
Obsada:

Fabuła
Rok 1943. Kloss jest podkomendnym pułkownika Reinera. Pułkownik wraz z wieloma innymi wysokimi oficerami Wehrmachtu i SS (m.in. Standartenführerem Maxem Dibeliusem) bierze udział w polowaniach i wystawnych ucztach organizowanych przez hrabiego Wąsowskiego. Hrabia (mający koneksje nie tylko w armii, ale i arystokracji) okazuje się być agentem polskiego wywiadu (z „grupy Niemcy”). Wpada przypadkiem, gdy Dibelius znajduje w jego domu mikrofilmy. Więzionym przez SS hrabią zajmują się esesman Lohse i Kloss. Ich dowódcy są przekonani, że Lohse i Kloss są na tropie ważnej szpiegowskiej afery, ale chyba nie do końca spodziewają się, jakie zeznania Kloss chce uzyskać od Wąsowskiego.

7. Podwójny nelson edytuj

 
Wał Atlantycki
 
Most w Dywitach, z którego spada samochód z nadradcą Gebhardtem

Reżyseria: Janusz Morgenstern
Obsada:

Fabuła
Rok 1943. Ewa Fromm, sekretarka w siedzibie Abwehry, zostaje zdekonspirowana jako szpieg. Abwehra nie jest jednak w stanie ustalić, kto jest kontaktem Fromm. Dowództwo postanawia, że major Hanna Bösel, podając się za Ewę Fromm, uda się (wraz z Klossem) do miejscowości wypoczynkowej Lisko Zdrój na spotkanie alianckiego agenta „Kornela” i wręczy mu sfałszowane mikrofilmy z planami Wału Atlantyckiego. Hanna wciąż podejrzewa Klossa o bycie kontaktem Fromm. Z kolei Kloss śledzi Hannę, gdyż obawia się, by nie zaszkodziła Kornelowi. Gdy ginie kelner Pusch (hitlerowski agent), napięcie między Klossem a Bösel rośnie, zaś w rozgrywkę między nimi miesza się dodatkowo nadradca Gebhardt – kuracjusz w sanatorium, towarzyszący obojgu od przyjazdu na miejsce, który poszukuje czegoś w pobliskim lesie.

8. Wielka wsypa edytuj

 
Czołg niemiecki PzKpfw VI Tiger

Reżyseria: Janusz Morgenstern
Obsada:

Fabuła
Rok 1943. Kloss ochrania inżyniera Meiera, wynalazcę nowego prototypu czołgu. J-23 łatwo wykrada plany prototypu, i za pomocą siatki – której pierwszym ogniwem jest dentysta Sokolnicki („Filip”) – melduje do centrali, prosząc o bombardowanie poligonu z konstrukcją Meiera. Gdy Sokolnickiego aresztuje Gestapo, siatka rozpada się, a jej członkowie dołączają do oddziału partyzanckiego GL, przenosząc tam radiostację. Zatem Kloss także – w przebraniu partyzanta – udaje się do „leśnych”. Niestety wskutek zbiegu okoliczności to właśnie na niego pada podejrzenie, że jest zdrajcą Sokolnickiego. Tymczasem prawdziwy agent Gestapo ciągle działa. Konsekwencje mogą okazać się bardzo poważne.

9. Genialny plan pułkownika Krafta edytuj

 
Budynek III Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki w Łodzi – miejsce kręcenia serialu

Reżyseria: Janusz Morgenstern
Obsada:

Fabuła
Nowy dowódca Klossa, pułkownik Kraft, żołnierz „starej szkoły Abwehry” obmyśla sprytny plan, w myśl którego jego wychowanek Eryk Getting ma zostać wyszkolony na tajnego agenta operującego w Iranie. Tymczasem bliźniak Gettinga, Wacek Słowikowski nawiązuje przypadkowy kontakt z agentką Joanną, członkinią siatki, do której należy także J-23.

10. W imieniu Rzeczypospolitej edytuj

 
Kraków – pobliże kościoła Mariackiego

Reżyseria: Janusz Morgenstern
Obsada:

Fabuła
Kraków, 1944 (według błędnej chronologii serialu). Kloss pracuje razem z wąską kilkuosobową siatką, w której zna tylko jedną osobę – swój „kontakt” – emeryta Podlasińskiego. Nikt w siatce nie wie, że należący do niej radiotelegrafista (krawiec Skowronek) jest szantażowany przez Gestapo, które zmusza go do wysyłania fałszywych meldunków. Gdy sytuacja ta przedłuża się, „Centrala” dochodzi do wniosku, że J-23 może udzielać fałszywych meldunków z rozmysłem i zaczyna podejrzewać go o zdradę.

11. Hasło edytuj

 
Dworzec Wrocław Świebodzki

Reżyseria: Andrzej Konic
Obsada:

Fabuła
Kloss zostaje wysłany do Francji (miejscowość Saint-Gille). Zamierza skontaktować się z lokalnym ruchem oporu, a posłużyć do tego ma hasło „W Paryżu najlepsze kasztany są na placu Pigalle”. Francuzi nie wiedzą, jak wygląda Kloss, stąd szukający z nim kontaktu Hubert zaczepia omyłkowo w kawiarni porucznika von Vormanna (który przybył na miejsce działania wcześniej niż Kloss), zdradzając mu hasło. Dzięki temu von Vormann i jego dowódca, major Elert, rozpoczynają „łowy” na tego, kto będzie znał odzew do hasła. Kloss, po przybyciu do Francji, spotyka się z von Vormannem – z którym ma pracować – i słysząc od von Vormanna hasło, zdradza się, wypowiadając odzew. Von Vormann zaczyna szantażować Klossa, co rozpoczyna niebezpieczną grę, w której stawką jest niebezpieczeństwo jego dekonspiracji.

12. Zdrada edytuj

 
Peron na dworcu Wrocław Główny imitujący dworzec w Berlinie
 
„Pałacyk” we Wrocławiu – filmowa siedziba Abwehry

Reżyseria: Andrzej Konic
Obsada:

Fabuła
Rok 1944, Berlin. Kloss obserwuje Christin Kield, szwedzką śpiewaczkę i łączniczkę wywiadu, która – kierowana rzekomo rozpaczą po narzeczonym (niemieckim oficerze poległym w Polsce) – dopuszcza się zdrady, współpracując z Gestapo. Z tego powodu Kloss ma rozkaz zabić Christin, zanim ta umożliwi gestapowcom schwytanie łączniczki Elsy na berlińskim dworcu. Niespodziewanie Christin zostaje porwana i ani Kloss, ani Gestapo nie potrafią jej odnaleźć. Kloss przeszukuje puste mieszkanie Kield i znajduje tam tajemniczą kartkę, a także spotyka Stolpa, asystenta generała von Bolta. Wkrótce okaże się, że przeszłość Szwedki jest dużo bardziej skomplikowana, a zależy na niej więcej niż dwu stronom.

13. Bez instrukcji edytuj

 
Dworzec kolejowy w Choszcznie, tj. przedwojennym Arnswalde
 

Reżyseria: Janusz Morgenstern
Obsada:

Fabuła
Rok 1944. Niemcy, z nadzieją na kolejną Wunderwaffe, prowadzą badania nad prototypową bronią dalekiego zasięgu wykorzystującą „koncentrację promieni świetlnych”. Konstrukcją kieruje prof. Porschatt, a wszelkie prace są ściśle tajne. Obersturmbannführer Kleist – za pomocą zmyślnej intrygi w którą mimowolnie zaplątany jest także Kloss – wysyła do Anglii podwójnego agenta Streita, aby ten dostarczył Inteligence Service fałszywych wiadomości na temat lokalizacji poligonu Porschatta. Ma to być Arnswalde (Choszczno). Kloss rozszyfrowuje podstęp i stara się ustalić prawdziwą lokalizację, jednakże ponieważ po raz kolejny został pozbawiony łącznika, musi samotnie – bez tytułowych „instrukcji” od swojej Centrali – zapobiec sukcesowi badań Porschatta.

14. Edyta edytuj

 
Most podczas II wojny światowej

Reżyseria: Andrzej Konic
Obsada:

Fabuła
Przełom 1944 i 1945 roku. Kloss spotyka Edytę – dziewczynę, która podkochiwała się w pierwotnym Hansie Klossie przed wojną w 1936 roku. W tym samym czasie oddział partyzancki współpracujący z Klossem szykuje akcję mającą na celu wysadzenie wiaduktu kolejowego. Kloss jest przekonany, że Edyta stanowi dla niego zagrożenie, gdyż może go zdekonspirować, jednakże szybko okazuje się, że jeszcze bardziej przejęty jej pojawieniem się jest Hermann Brunner. W noc sylwestrową ktoś próbuje zamordować Edytę w jej pokoju. Brunner rozpoczyna śledztwo, w którym stara się dowieść, że Edyta jest powiązana z partyzantami. Kloss jednak odkrywa, że prawdziwa motywacja Brunnera jest zupełnie inna.

15. Oblężenie edytuj

 
Widok fabryki

Reżyseria: Andrzej Konic
Obsada:

Fabuła
Rok 1945, miasto Tolberg (prawdopodobnie Kolberg, tj. Kołobrzeg) jest oblegane przez LWP. Polacy lada chwila odetną Niemcom dostęp do portu, uniemożliwiając ewakuację, co sprawia, że służący tam oficerowie, m.in. Brunner czy dowódca Klossa płk. Broch zaczynają myśleć o konsekwencjach swoich działań (Brunner w rozmowie z Klossem proponuje „pomyśleć o własnej skórze”). Tymczasem w mieście znajdują się zakłady Fritz Leitz Werke, gdzie prof. Glass pracuje nad elementami sterowniczymi do pocisków V-2. Załogę fabryki stanowią więźniowie, którzy planują bunt. Zakłady (jak i sam Glass) są cenną kartą przetargową – Niemcy chcą błyskawicznie je ewakuować, zaś Polacy – ustami Klossa, który dekonspiruje się przed Glassem – składają profesorowi propozycję pozostania w mieście. Glass zgadza się, wkrótce jednak zostaje porwany.

 
Zamek w Pieskowej Skale. Fasada budynku widoczna w odcinku

16. Akcja „Liść dębu” edytuj

 
Budynek Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu odgrywające mieszkanie Weissa. Drzwi wejściowe, z których wybiegają goniący Klossa SS-manni

Reżyseria: Janusz Morgenstern
Obsada:

Fabuła
Rok 1945. Załoga Głogowa[2] szykuje się do obrony przed natarciem ze Wschodu. Kluczowym punktem miasta jest most, który Niemcy planują w ostatniej chwili wysadzić. Generał von Pfister, dowódca Klossa, nagle postanawia wzmocnić obronę mostu pułkiem pancernym, lokując go w pobliskim lesie Weipert. Tymczasem polski wywiad planuje na skraju lasu Weipert lądowanie – pod kryptonimem Akcja „Liść dębu” – oddziału spadochroniarzy LWP, którzy mają zdobyć i utrzymać most. Kloss i jego kontakt, Tomala, podejmują wysiłki w celu odwołania akcji: Tomala próbuje kontaktować Klossa ze swoim łącznikiem, Weissem. Niestety ten ostatni wpada, a SS urządza w jego domu kocioł. Lądowania nie udaje się powstrzymać, ale mimo zasadzki SS być może uda się nadać akcji zupełnie inny bieg.

17. Spotkanie edytuj

 
Stary Ratusz na Rynku Starego Miasta w Olsztynie
 
Jezioro Kortowskie

Reżyseria: Andrzej Konic
Obsada:

Fabuła
Oddział Wermachtu pod dowództwem płk. Helmuta Ringa w tajemnicy zatapia w jeziorze archiwa, które są bardzo cenne dla wywiadu LWP. Jedynym świadkiem zdarzenia jest starszy człowiek nazwiskiem Miller, który, postrzelony przez Ringa, dociera ostatkiem sił do pobliskich zabudowań. Kloss (pojawia się w odcinku już jako major LWP Kolicki) decyduje się wrócić do swojej roli kapitana Wehrmachtu celem zlokalizowania archiwum. Robi to, pomimo iż zdekonspirował się już przed Brunnerem (odcinek 15). Dociera do domu nieobecnego w mieszkaniu Gustawa Ringa (brata pułkownika) w mieście będącym pod kontrolą wojsk LWP. W mieszkaniu poznaje Ingę Ring (córka Gustawa), aptekarza Wilhelma Schenka, gospodynię Bertę oraz Annę-Marię Elken, podającą się za pielęgniarkę. Jak się okazuje, ranny Miller znaleziony przez Ingę, zdołał opowiedzieć jej o zatopieniu skrzyni. Wkrótce Kloss wydobywa od niej tę informację, jednakże okazuje się, iż nie tylko on poszukuje skrzyni.

18. Poszukiwany Gruppenführer Wolf edytuj

 
Most Tumski na Odrze we Wrocławiu

Reżyseria: Andrzej Konic

 
Wrocław, Ostrów Tumski, ul. Katedralna 1

Obsada:

Fabuła
W 1945, pod sam koniec działań II wojny światowej fanatyczny, hitlerowski zbrodniarz wojenny znany jako gruppenführer Wolf staje się odpowiedzialny m.in. za rozstrzelanie polskich i radzieckich jeńców wojennych. Na swoim koncie ma także inne zbrodnie wojenne w Polsce i na Ukrainie. Wkrótce niemiecka obrona miasta (jego nazwa nie jest wymieniona w filmie, na zdjęciach widać jednak charakterystyczne miejsca na wrocławskiej starówce: katedrę św. Jana Chrzciciela, Most Tumski i zabudowania przy ul. Katedralnej) poddaje się, wkraczają wojska amerykańskie, które rozpoczynają poszukiwania Wolfa. Jednak nikt nie wie, jak on wygląda.

Dworzec Keleti – godzina jedenasta (niezrealizowany odcinek serialu) edytuj

W zbiorach Filmoteki Narodowej znajduje się scenariusz niezrealizowanego odcinka „Stawki większej niż życie” pt. Dworzec Keleti – godzina jedenasta”[3]. Akcja odcinka rozgrywa się w pociągu „Balkan Express” jadącym przez Węgry do Rumunii i Grecji. Na pokładzie pociągu Niemcy zastawiają pułapkę na kuriera przewożącego ważne mikrofilmy, który ma przekazać materiały innemu kurierowi, który wsiądzie do pociągu gdzieś na trasie. Wszędzie roi się od agentów gestapo, którzy podszywają się pod zwykłych pasażerów. Zadaniem Klossa jest zidentyfikować kurierów zanim zrobią to Niemcy i ostrzec ich przed wpadką. Wydarzenia mają miejsce przed 19 marca 1944.

Według oznaczenia na scenariuszu „Dworzec Keleti – godzina jedenasta” miał powstać w ramach trzeciej, zamówionej w kwietniu 1968 roku, serii „Stawki większej niż życie”. Ostatecznie składa się ona z sześciu odcinków: „W imieniu Rzeczypospolitej”, „Hasło”, „Zdrada”, „Bez instrukcji”, „Akcja – «Liść dębu»” i „Poszukiwany Gruppenführer Wolf”.

Produkcja edytuj

W okresie od 28 stycznia 1965 do 23 lutego 1967 Telewizja Polska emitowała na żywo serię spektaklów Teatru Telewizji z serii Stawka większa niż życie. Na fali popularności spektakli postanowiono stworzyć wysokobudżetowy filmowy serial telewizyjny[4]. Scenariusz serialu napisali autorzy spektakli telewizyjnych Andrzej Szypulski i Zbigniew Safjan, którzy występowali pod wspólnym pseudonimem Andrzej Zbych[4].

Pierwotnie rolę Klossa przeznaczono dla aktora teatralnego Andrzeja Maya, który jednak odrzucił angaż ze względu na brak czasu i obawę, że rola w serialu telewizyjnym mogłaby zaszkodzić jego karierze[5]. May przyjął jedynie niewielką rolę w odcinku 1[5]. Angaż otrzymał Stanisław Mikulski, który miał w swoim portfolio sporo ról mundurowych w różnych filmach polskich[6].

Serial został nakręcony w Wytwórni Filmów Fabularnych w Łodzi między marcem 1967 a październikiem 1968. Zdjęcia do trzech telewizyjnych serii „Stawki” realizowane były – po sześciotygodniowych przygotowaniach – w okresie od 13 marca 1967 do 12 października 1968. Zdjęcia powstały łącznie w ciągu 19 miesięcy. Początkowo do produkcji skierowano sześć odcinków, potem jeszcze dwie serie po sześć dalszych odcinków[7]. W 1967 odcinki 1, 5, 8, 14, 15 i 17. Na przełomie 1967 i 1968 zrealizowano zdjęcia do odcinków 2, 3, 4, 6, 7 i 9. W 1968 sfilmowano odcinki 10, 11, 12, 13, 16 i 18.

Wedle relacji kierownika produkcji, Mieczysława Wajnbergera, nakręcono około 30 tys. metrów taśmy, co odpowiada metrażowi 12 filmów fabularnych[8]. W serialu zagrało ok. 700 aktorów, głównie z Łodzi, Krakowa, Wrocławia i Gdańska.

Miejsca kręcenia serialu edytuj

Realizację pierwszej serii odcinków (sceny rozgrywające się we wnętrzach) kręcono głównie w atelier Wytwórni Filmów Fabularnych w Łodzi oraz w Wytwórni Filmów Fabularnych we Wrocławiu. Mając na uwadze kwestie finansowe i artystyczne, dwie kolejne serie zrealizowano już przede wszystkim we wnętrzach naturalnych.

Serial kręcono w różnych plenerach i miejscach Polski, poszczególne plany bywały bardzo od siebie oddalone. Były to przede wszystkim największe polskie miasta: Łódź, Olsztyn, Gdańsk, Gdynia, Płock, Kraków, Wrocław (filmowe siedziby Abwehry i Gestapo, „berliński” dworzec Ostbahnhof, miejsce występów Christin Kield, okolice więzienia w Saint Gille), Warszawa, lecz także mniejsze miejscowości jak Pabianice, Sopot, Pieskowa Skała, Łąck. Kilkakrotnie w serialu pojawiają się sceny nakręcone w krakowskim, a nie jak się sądzi w warszawskim fotoplastikonie[9]. Problem ten został omówiony w książce Stawkowy przewodnik filmowy wydanej w 2014 roku.

Podczas realizacji scen ekipa filmowa korzystała często z uprzejmości urzędów i instytucji państwowych, np. gabinet przewodniczącego Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi. W tym mieście wykorzystano także Pałac Ślubów, „Pałacyk” przy ul. Piotrkowskiej 262, muzea. Poza tym skorzystano z gościnności zakładów technicznych czy placówek naukowych.

Konkretne plenery realizacji poszczególnych scen odcinków:

Opracowano na podstawie materiału źródłowego – opis odcinków na stronie filmpolski.pl[11] oraz książki: Rafał Baćmaga, Bogdan Bernacki, Arkadiusz Bilecki, Leszek Goławski, Maciej Kronenberg, Paweł Szczutowski, Joanna Szyborska-Kaszycka: Stawkowy przewodnik filmowy. Łódź: Centrum Inicjatyw na rzecz Rozwoju REGIO, 2013.

Emisja i wydania serialu edytuj

Polska edytuj

Serial był pierwotnie nadawany od 10 października 1968 roku do 6 lutego 1969 roku. Premierowe odcinki nadawane były trzykrotnie: w czwartki po Dzienniku Telewizyjnym oraz powtarzane w piątek i niedzielę w godzinach przedpołudniowych[12]. Promocji serialu służył trzytomowy zbiór opowiadań (również pod tytułem Stawka większa niż życie), publikowany przez Andrzeja Szypulskiego i Zbigniewa Safjana w latach 1969–1971 na łamach wydawnictwa Iskry[13][14][15].

W 2009 roku kanał TVP Historia, emitując całość Stawki większej niż życie, opublikował krytyczny ciąg programów Historia i film, przygotowywanych przez historyków z Instytutu Pamięci Narodowej. Celem programów było „odkłamanie” ukrytego propagandowego przekazu serialu. Programy cieszyły się jednak znikomą popularnością i nie podważyły trwającego kultu serialu[16].

Na zlecenie Telewizji Polskiej serial został poddany cyfrowej rekonstrukcji. Prace zaczęły się 2 marca 2011 roku. Zadania podjął się Ośrodek Dokumentacji i Zbiorów Programowych TVP. 13 listopada 2011 kanał TVP HD wyemitował pierwszy odcinek Stawki w jakości HD[1].

Emisja w innych krajach edytuj

Stawka większa niż życie była popularna nie tylko w Polsce. Wyświetlano ją z powodzeniem w Czechosłowacji (Kapitán Kloss – S nasazením života) i Szwecji[17]. W Albanii powtarzano nawet dowcip ilustrujący popularność Stawki: „Wymień po kolei dni tygodnia. – Poniedziałek, wtorek, środa, Kloss, piątek…”[17]. W Niemieckiej Republice Demokratycznej serial emitowano pod tytułem Sekunden entscheiden, z pominięciem odcinka „Bez instrukcji”, ze względu na poruszany w nim temat alianckich nalotów bombowych. I tak w NRD serial był na tyle dobrze znany, że podczas podróży po NRD Janusz Morgenstern i Stanisław Mikulski byli życzliwie witani przez miłośników Stawki[17].

Nawiązania do serialu edytuj

Wpływ na język codzienny edytuj

Serial Stawka większa niż życie zawiera dialogi, które przedostały się do języka potocznego, np. skomplikowaną wymianę haseł i odzew z drugiego odcinka serialu, kończącą się słowami „W zeszłym roku o tej porze padał deszcz” – „Deszcz ze śniegiem”[18] oraz wymianę zdań Klossa z francuskim ruchem oporu z jedenastego odcinka: „W Paryżu najlepsze kasztany są na placu Pigalle” – „Zuzanna lubi je tylko jesienią. Przysyła ci świeżą partię”[18]. Kwestia Klossa z odcinka 23.: „Takie sztuczki nie ze mną, Brunner”, została zniekształcona w potocznym języku; widzowie posługiwali się frazą „Nie ze mną te numery”[19]. Jednym z seriali, gdzie pojawiała się zniekształcona wersja cytatu, były Alternatywy 4 (1982) Stanisława Barei, gdzie z ust dźwigowego Zygmunta Kotka padała kwestia: „Nie ze mną te numery Brunner”[20].

Nawiązania w innych dziełach filmowych edytuj

  • Postać polskiego agenta, króry w odcinku „Zakład o śmierć” ratuje życie bohaterom serialu Czterej pancerni i pies, wzorowana była na Stanisławie Kolickim/Hansie Klossie. Stanisław Mikulski odmówił jednak zagrania tej roli[21].
  • W scenie przesłuchania Franka Dolasa w filmie Jak rozpętałem drugą wojnę światową (1969) czynności prowadzi oficer gestapo w miejscowości Baumburg, w którego rolę wcielił się Emil Karewicz, czym aktor nawiązał prześmiewczo do własnej roli w Stawce większej niż życie[22].
  • Bezpośrednim nawiązaniem do legendy Stawki większej niż życie i osoby Hansa Klossa był polski komediowy serial telewizyjny z 2007 roku zatytułowany Halo Hans! (rozwinięcie tytułu czyli nie ze mną te numery!)[23].

Nawiązania w muzyce edytuj

  • W przygrywce piosenki „Stany lękowe” z albumu Złota płyta (1985) Shakin’ Dudiego zagrano na saksofonie fragment motywu muzycznego serialu[24].
  • Dzieci Kapitana Klossa – polska grupa muzyczna wykonująca muzykę punkrockową z elementami ska.
    • Dzieci Kapitana Klossa – album grupy z 1993 roku, zawierający m.in. sztandarowy utwór Pieśń o bohaterze („Hans Kloss / Wszystkich szpiegów to jest boss / W serca wroga straszny cios / Marny wszystkich wrogów los”).
  • Piosenka „J-23” z albumu J-23 zespołu disco polo Amadeo. W teledysku do utworu serialowe role odegrali Stanisław Mikulski i Emil Karewicz.
  • Utwór Kabaretu OT.TO „Stirliz i Kloss (Niebezpieczna kawiarnia)”. Piosenka jest satyryczną opowieścią o spotkaniu Hansa Klossa i Maxa Stirliza

Komiks Kapitan Kloss edytuj

Serię 20 zeszytów komiksowych z cyklu Kapitan Kloss, rysowanych przez Mieczysława Wiśniewskiego, wydawano w latach 1971–1973, ze wznowieniami w latach późniejszych. Chociaż akcja poszczególnych odcinków luźno pokrywa się z serialem, autorzy dość wiernie oddali w rysunkach wygląd głównych bohaterów[25].

Upamiętnienia serialu edytuj

  • W 2009 roku w Katowicach przejściowo istniało Muzeum Hansa Klossa, zamknięte z powodu braku funduszy oraz problemów prawnych z nazwą[26].
  • W Olsztynie, z okazji 650-lecia miasta, upamiętniono fakt produkcji serialu: na jednym z budynków przy ul. Kołłątaja umieszczono tablicę „Zaułek »Stawki większej niż życie«”. W miejscu tym nakręcono scenę do odc. 17 „Spotkanie”, w której Kloss, zadenuncjowany przez Annę Marię Elken, ma być rozstrzelany przez dwóch polskich żołnierzy, jednak w ostatnim momencie przychodzi mu z pomocą porucznik Nowak[27].

Kontynuacja edytuj

Od 2010 roku przystąpiono do pracy nad produkcją filmu kryminalnego, stanowiącego kontynuację serialu. Głównymi bohaterami ponownie zostali serialowi Hans Kloss i Hermann Brunner (Stanisław Mikulski i Emil Karewicz). Scenariusz do filmu napisali Władysław Pasikowski i Przemysław Woś, a wyreżyserował go Patryk Vega. Premiera Stawki większej niż śmierć odbyła się 16 marca 2012 roku[28]. Film Vegi został jednak przyjęty z rozczarowaniem; Zdzisław Pietrasik z „Polityki” pisał, że „przewidywalna intryga zupełnie nie wciąga. W jednym odcinku starego serialu emocji było więcej niż tutaj w ponad 100 minutach”[29]. Tomasz Raczek twierdził, że w filmowej kontynuacji „znikają niuanse, delikatne przymrużenie oka nabiera cech opadającej powieki”[30].

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Imię, nazwisko lub imię i nazwisko postaci nie pojawia się w serialu (ustalone zostało na podstawie scenariusza, listy montażowej lub szczegółowego planu filmu).

Przypisy edytuj

  1. a b Agent J23 w HD.
  2. Opis odcinka „Akcja liść dębu”. tvp.pl. [dostęp 2012-08-18].
  3. „Dworzec Keleti – godzina jedenasta”, czyli (niezrealizowany) węgierski epizod Hansa Klossa – ZNienacka [dostęp 2019-10-18] (pol.).
  4. a b „Stawka większa niż życie”: spektakle Teatru Sensacji w TVP, Onet Kultura, 17 czerwca 2019 [dostęp 2022-11-08] (pol.).
  5. a b To on miał być Klossem. Smutne losy amanta PRL-u, swiatseriali.interia.pl, 5 października 2021 [dostęp 2022-11-08] (pol.).
  6. Stanisław Mikulski. Superman socjalizmu, Onet Kultura, 1 maja 2021 [dostęp 2022-11-08] (pol.).
  7. Serial telewizyjny; Klub Miłośników Stawki.
  8. Mieczysław Wajnberger o produkcji serialu; za wywiadem w „Głosie Robotniczym” z 6 lutego 1969 roku.
  9. Dariusz Bartoszewicz: Dziwny świat w Fotoplastikonie: erotyczne kurioza. warszawa.gazeta.pl, 2011-02-24. [dostęp 2015-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-25)].
  10. Odc. „W imieniu Rzeczypospolitej”: fotoplastykon znajduje się obecnie w krakowskim muzeum Oskara Schindlera (fot. TVP) – Telewizja Polska SA. tvp.pl. [dostęp 2015-11-20].
  11. filmpolski.pl: Stawka większa niż życie.
  12. Stawka większa niż życie. Poznaj łódzkie wątki kultowej polskiej produkcji!, lodz.pl [dostęp 2022-11-08] (pol.).
  13. Andrzej Zbych, Stawka większa niż życie, Warszawa: Iskry, 1969 [dostęp 2022-11-08].
  14. Andrzej Zbych, Stawka większa niż życie. 2, Warszawa: Iskry, 1970 [dostęp 2022-11-08].
  15. Andrzej Zbych, Stawka większa niż życie. 3, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1971 [dostęp 2022-11-08].
  16. Tadeusz Cegielski, Elity artystyczne versus władza. Subiektywna interpretacja rzeczywistości doby „środkowego” PRL – 1955–1976, „Academic Journal of Modern Philology”, 2022, s. 336, DOI10.34616/AJMP.2022.15.25 [dostęp 2022-11-08].
  17. a b c Agata Łysakowska-Trzoss, „Stawka większa niż życie” – from Poland with love, Histmag.org, 10 października 2013 [dostęp 2022-11-08].
  18. a b Hans Kloss powraca na ekrany. 23 sekrety agenta J-23, PolskieRadio.pl, 16 marca 2012 [dostęp 2022-11-08].
  19. Agnieszka Warnke, Co ci powiem, to ci powiem…, czyli niezapomniane cytaty z polskich seriali, Culture.pl, 22 października 2022 [dostęp 2022-11-08] (pol.).
  20. Jolanta Piwowar, Żyrafy nadal wchodzą do szafy? Kultowe teksty z PRL-u we współczesnej przestrzeni komunikowania społecznego, „Media - Kultura - Komunikacja Społeczna”, 3 (13), 2019, s. 76, DOI10.31648/mkks.2974 [dostęp 2022-11-08].
  21. M. Łazarz, Czterej pancerni i pies. Przewodnik po serialu i okolicy, 2006, s. 76.
  22. Artur Majer, Emil Karewicz, Akademia Polskiego FIlmu [dostęp 2022-11-08].
  23. Rudolf, Nowakowska, Skowron-Markowska, O tym jak Polacy wygrali „trzecią” wojnę światową, czyli obraz działań militarnych w literaturze popularnej jako element batalii o kulturę narodową, „Orbis Linguarum”, 55, 2021, s. 386, DOI10.23817/olin.55-23 [dostęp 2022-11-08].
  24. Wiesław Królikowski, Shakin’Dudi: Złota Płyta, terazrock.pl [dostęp 2013-12-28] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-28].
  25. Krzysztof Lichtblau, Polski komiks wojenny z czasów PRL-u, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis | Studia Historicolitteraria”, 15, 2015, s. 82, DOI10.24917/3919, ISSN 2300-5831 [dostęp 2022-11-08] (pol.).
  26. Muzeum Hansa Klossa zostanie zamknięte, rmf24.pl, 29 listopada 2009 [dostęp 2022-11-08] (pol.).
  27. Zaułek „Stawki większej niż życie”, „Gazeta Wyborcza”, 29 lipca 2003 [dostęp 2022-11-08].
  28. Hans Kloss. Stawka większa niż śmierc w bazie filmpolski.pl
  29. Zdzisław Pietrasik, Recenzja filmu: „Hans Kloss. Stawka większa niż śmierć”, reż. Patryk Vega, polityka.pl, 2012 [dostęp 2022-11-08] (pol.).
  30. Tomasz Raczek, Spadkobiercy Klossa, 18 marca 2012 [zarchiwizowane 2014-06-11].

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj