Stawki (Toruń)
Stawki – część urzędowa Torunia zlokalizowana na lewobrzeżu.
| Część urzędowa Torunia | |
 Fragment zabudowy jednorodzinnej przy ulicy Kniaziewicza | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| W granicach Torunia |
1 kwietnia 1938[1] |
| Populacja (2016) • liczba ludności |
|
| Strefa numeracyjna |
+(48) 56 |
| Kod pocztowy |
87-103 |
| Tablice rejestracyjne |
CT |
Położenie na mapie Torunia
| |
| 52°59′28,68″N 18°38′07,08″E/52,991300 18,635300 | |
| Strona internetowa | |
Historia
edytujNazwa „Stawki” wywodzi się z istniejących na tym terenie wyrobisk z wodą powstałych w wyniku wydobycia iłów plioceńskich[3]. Pierwsza wzmianka o Stawkach pochodzi z 1295 roku. Dawniej Stawki były komturstwem nieszawskim. W XIV i XV Stawki dzieliły się na Wielkie Stawki i Małe Stawki. Następnie była to wieś królewska. W XIX wieś rozwinęła się za sprawą budowy węzła kolejowego[4].
W XIX wieku na terenie Stawek powstały dwa forty: im. Karola Kniaziewicza (1882–1885[5]) i Józefa Bema (1888–1892[6])[7][8]. Podczas budowy fortów wybudowano kanały odwadniające i zagospodarowano tereny budowlane[9].
W 1873 roku Stawki znalazły się w obwodzie Podgórz. Pod koniec XIX wieku powstał cmentarz ewangelicki[10]. W 1905 roku w Stawkach mieszkało sześciu wojskowych, należących do garnizonu toruńskiego[11]. 12 września 1907 roku nadburmistrz Torunia Georg Kersten zaproponował przyłączenie Podgórza, Stawek, Rudaku i Piasek do Torunia[12]. W 1912 roku cmentarz ewangelicki zamknięto[13]. W 1935 roku Stawki przyłączono do Podgórza[4]. W tym samym roku na Stawkach wzniesiono 120 metrowy maszt Pomorskiej Rozgłośni Polskiego Radia oraz siedzibę toruńskiego oddziału radia[14]. Jako część Podgórza, Stawki przyłączono do Torunia 1 kwietnia 1938 roku[1].
4 listopada 1939 roku Stawki przemianowano na Thorn Stäbchen[15]. W 1945 wycofujący się Niemcy zniszczyli maszt radiowy[16]. W 1974 roku zamknięto budynek Rozgłośni Polskiego Radia[17].
Charakterystyka
edytujStawki dzielą się na cztery osiedla[18]:
- osiedle pomiędzy Parkiem Tysiąclecia, Dworcem Głównym oraz Fortem Kolejowym,
- Stawki Północne (obszar wokół ul. gen. Kniaziewicza),
- Stawki Południowe (obszar wokół ul. Stawki Południowe),
- osiedle Piaski (na wschód od cmentarza i na zachód od torów kolejowych).
Większość domów na Stawkach to współczesna zabudowa. Przy ulicy gen. Hallera częściowo zachowały się zabudowania pochodzące z początku XX wieku i okresu międzywojennego, zamieszkałych przez urzędników, pracowników kolei i robotników[19]. Przy ulicy gen. Hallera 2 mieści się domek o wiejskim charakterze, obłożony deskami, wybudowany w latach 70. XIX wieku. Dawniej w tym miejscu mieściła się plebania. Nowy budynek należał do toruńskich przedsiębiorców: Josepha Houtermansa i Carla Waltera. Po II wojnie światowej budynek należał do rodziny Szurpitów[20]. Przy ulicy Kniaziewicza 28a mieści się budynek pochodzący z końca XIX wieku, w którym w 1889 roku mieszkał niemiecki historyk Reinhold Heuer[21].
Teren osiedla jest głównie płaski, choć znajdują się na tym terenie niewielkie pagórki[18].
Ważniejsze budynki i zabytki
edytuj- Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Toruniu – kościół oddany do użytku 31 października 1993 roku[22];
- zespół budynków dworca Toruń Główny[7];
- zabytki militarne: Fort Przyczółek Mostowy, Fort XII i Fort XIV[7];
- Park Miejski Tysiąclecia[7];
- Most kolejowy im. Ernesta Malinowskiego w Toruniu[7];
- Toruński Poligon Artyleryjski (na granicy Podgórza i Stawek)[7];
- koszary i zespół budynków wojskowych przy ul. Podgórskiej, pochodzące z przełomu XIX i XX wieku[7];
- schrony przy ul. Okólnej[7];
- budynek Rozgłośni Polskiego Radia[7];
- Szkoła Podstawowa nr 14[7];
- cmentarz katolicki przy ul. Włocławskiej[7];
- cmentarz ewangelicki przy ul. Łącznej[7];
- nieistniejący cmentarz komunalny przy ul. Turkusowej[23];
- figura Najświętszego Serca Jezusa przy rozwidleniu ulic Włocławskiej i Łódzkiej, poświęcona 5 października 1930 roku przez ks. Józefa Domachowskiego[24].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Kluczwajd 2018 ↓, s. 19.
- ↑ Liczba osób zameldowanych na pobyt stały i czasowy w poszczególnych jednostkach urbanistycznych z podziałem na płeć. Urząd Miasta Torunia, 2016-12-31. [dostęp 2017-01-09]. (pol.).
- ↑ Tomczak 1999 ↓, s. 35.
- ↑ a b Kluczwajd 2018 ↓, s. 11.
- ↑ Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 206.
- ↑ Giętkowski, Karpus i Rezmer 2004 ↓, s. 211.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Zabytki. stawki.org. [dostęp 2022-07-25].
- ↑ Fort XIV Twierdzy Toruń. toruntour.pl. [dostęp 2024-03-12].
- ↑ Biskup i Narębski 2003 ↓, s. 173.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 167.
- ↑ Wajda 2003 ↓, s. 141.
- ↑ Niedzielska 2003 ↓, s. 368.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 168.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 83–84.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 9.
- ↑ Dębiński 2017 ↓, s. 248.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 84.
- ↑ a b Stawki.org Opis dzielnicy. [dostęp 2012-03-31]. (pol.).
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 144.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 142–143.
- ↑ Kluczwajd 2018 ↓, s. 145.
- ↑ Historia Parafii. stawki.diecezja.torun.pl. [dostęp 2022-07-25].
- ↑ Wiśniewski 2017 ↓, s. 80.
- ↑ Anna Głos: Kapliczki lewobrzeżnego Torunia. niedziela.pl, 2021-07-27. [dostęp 2022-11-10].
Bibliografia
edytuj- Krzysztof Biskup, Lech Narębski: Prusko-niemiecka twierdza Toruń (1815–1914). W: Historia Torunia. Marian Biskup (red.). T. III: Część I W czasach zaboru pruskiego (1793–1920). Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 2003. ISBN 83-87639-58-3.
- Józef Dębiński. Z dziejów Rudaka i okolicy lewobrzeżnego Torunia. „Fides, Ratio et Patria. Studia Toruńskie”. 6, 2017.
- Mirosław Giętkowski, Zbigniew Karpus, Waldemar Rezmer: Twierdza Toruń. Toruń: Dom Wydawniczy Duet, 2004. ISBN 83-89706-12-1.
- Katarzyna Kluczwajd: Podgórz. Toruńskie przedmieścia sprzed lat. Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2018. ISBN 978-83-7729-452-9.
- Magdalena Niedzielska: Życie polityczne i kulturalne Torunia (1815–1914). W: Historia Torunia. Marian Biskup (red.). T. III: Część I W czasach zaboru pruskiego (1793–1920). Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 2003. ISBN 83-87639-58-3.
- Anna Tomczak: Środowisko geograficzne Torunia i okolic. W: Marian Biskup (red.): Historia Torunia. T. 1. Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 1999. ISBN 83-87639-25-7.
- Kazimierz Wajda: Ludność Torunia (1815–1914). W: Historia Torunia. Marian Biskup (red.). T. III: Część I W czasach zaboru pruskiego (1793–1920). Toruń: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego w Toruniu, 2003. ISBN 83-87639-58-3.
- Michał P. Wiśniewski: Zabytki w krzakach. Rzecz o zapomnianych cmentarzach lewobrzeżnego Torunia. W: Zabytki lewobrzeżnego Torunia: zachowane, nieistniejące, tylko zaplanowane. Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski (red.). Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuk, 2017. ISBN 978-83-88341-79-3.