Stefan Żółkiewski
Stefan Jakub Żółkiewski (ur. 9 grudnia 1911 w Warszawie, zm. 4 stycznia 1991 tamże) – polski krytyk i historyk literatury oraz polityk. Poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III i IV kadencji, w latach 1956–1959 minister szkolnictwa wyższego.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
9 grudnia 1911 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Minister szkolnictwa wyższego | |
| Okres |
od 27 kwietnia 1956 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
        
| |
Życiorys
edytujSyn Jana Zachariasza Żółkiewskiego i Izabeli z domu Stopczyk. Ukończył polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim w 1934, w 1952 uzyskał stopień doktora filozofii, a w 1954 tytuł profesora zwyczajnego nauk humanistycznych. W latach 1934–1939 uczył w gimnazjum, w trakcie wojny brał udział w konspiracji i tajnym nauczaniu. Był redaktorem naczelnym „Kuźnicy” (1945–1948), „Polityki” (1957–1958), „Nowej Kultury” (1958–1961) oraz „Kultury i Społeczeństwa” (1959–1968). Pierwszy dyrektor Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (1948–1952). Od 1952 był członkiem korespondentem, od 1961 członkiem rzeczywistym PAN, w latach 1953–1955 pełnił funkcję sekretarza naukowego PAN. Od 1960 do 1968 sekretarz Wydziału I Nauk Społecznych PAN. Od 1948 do 1954 zastępca profesora UW, następnie profesor.
W maju 1942 wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, a w grudniu 1948 wraz z nią do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Zastępca członka Komitetu Centralnego PPR (1945–1948), a następnie do 1954 Komitetu Centralnego PZPR, po czym do 1968 jego członek. Kierował wydziałem oświaty i kultury KC PPR (1947–1948), wydziałem kultury (1948–1949) i wydziałem nauki (1955–1956) KC PZPR, przeprowadzał stalinizację polskiej kultury. Poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III i IV kadencji (w II kadencji Sejmu uzyskał mandat w wyborach uzupełniających w 1958); w KRN był przewodniczącym Komisji Kultury i Sztuki, a w Sejmie Ustawodawczym Komisji Oświatowej.
W latach 1956–1959 minister szkolnictwa wyższego, współtwórca polityki kulturalnej państwa oraz autor licznych prac z zakresu krytyki i teorii kultury. Po Marcu 1968 usunięty z KC PZPR.
Wygłosił słowa: Chcemy, aby literatura pomagała budować socjalizm w Polsce na Zjeździe Literatów Polskich, w styczniu 1949[1]. W 1948 Stefan Kisielewski na łamach „Tygodnika Powszechnego” nazwał go bezprzykładnym demagogiem i oskarżył o lekceważenie twórczości takich poetów, jak Czesław Miłosz, Julian Tuwim, Julian Przyboś i Konstanty Ildefons Gałczyński[2].
20 sierpnia 1980 podpisał apel 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[3].
Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 222-2-26)[4].
Ordery, odznaczenia i nagrody
edytuj- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
- Order Krzyża Grunwaldu II klasy
- Order Sztandaru Pracy II klasy (22 lipca 1949)[5][6]
- Złoty Krzyż Zasługi (8 maja 1946)[7]
- Medal za Warszawę 1939–1945 (17 stycznia 1946)[8]
- Medal 40-lecia Polski Ludowej (1985)[9]
- Medal Komisji Edukacji Narodowej (1967)[10]
- Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1964)[11]
- Medal im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk (1986)[12]
- Pamiątkowy Medal z okazji 40. rocznicy powstania Krajowej Rady Narodowej (1983)[13]
- Order Świętego Skarbu (Japonia)[14]
- Nagroda państwowa II stopnia (1953)[15]
- Nagroda państwowa II stopnia (22 lipca 1964 z okazji 20-lecia Polski Ludowej)[16]
- Nagroda „Życia Literackiego” w dziedzinie krytyki i eseistyki literackiej (1980)[17]
- Nagroda „Miesięcznika Literackiego” (1984) za książkę Cetno i licho. Szkice 1938–1980[18]
Prace naukowe
edytuj- Zagadnienia stylu. Szkice o kulturze współczesnej (Warszawa 1965).
Przypisy
edytuj- ↑ Stefan Żółkiewski – 25 rocznica śmierci [online], bn.org.pl, 4 stycznia 2016 [dostęp 2020-09-06].
- ↑ Stefan Kisielewski, Z nowym rokiem, „Tygodnik Powszechny”, nr 1(146)/1948, s. 12.
- ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s]).
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: JAN LUBICZ-ŻÓŁKIEWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-09-06].
- ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 („za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”).
- ↑ Bohdan Urbankowski, Czerwona msza czyli uśmiech Stalina, t. 2, Warszawa 1998, s. 315.
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 93, poz. 175 („w uznaniu zasług położonych dla dobra demokratycznej Polski w dziele zabezpieczenia porzuconego przez okupanta mienia, odbudowy i uruchomienia miejskich zakładów pracy, jak również stworzenia życia gospodarczego i społecznego na terenie m. Łodzi”).
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 („w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy zasłużonym w walce o wyzwolenie i odbudowę Stolicy (...)”).
- ↑ Akt dekoracji, „Trybuna Ludu”, nr 14, 17 stycznia 1985, s. 2.
- ↑ Obchody Dnia Nauczyciela, „Trybuna Ludu”, nr 319, 17 listopada 1967, s. 1.
- ↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 6, 10 marca 1964, s. 6.
- ↑ „Życie Literackie”, nr 49, 7 grudnia 1986, s. 16.
- ↑ Uhonorowani pamiątkowymi medalami, „Trybuna Robotnicza”, nr 307, 30 grudnia 1983, s. 3.
- ↑ Profil na stronie Biblioteki Sejmowej [dostęp 2020-09-06].
- ↑ „Dziennik Polski”, rok IX, nr 173 (2948), s. 7.
- ↑ „Dziennik Polski”, rok XX, nr 171 (6363), s. 1.
- ↑ „Polityka”, nr 6, 9 lutego 1980, s. 2.
- ↑ Doroczne nagrody „Miesięcznika Literackiego”, „Trybuna Ludu”, nr 237, 3 października 1984, s. 5.
Bibliografia
edytuj- Tadeusz Mołdawa, Ludzie władzy 1944–1991, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991, s. 449.
Linki zewnętrzne
edytuj- Prof. zw. dr hab. cz Stefan Żółkiewski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2020-09-06].