Stefan Jaracz
Stefan Jaracz (ur. 24 grudnia 1883 w Żukowicach Starych k. Tarnowa, zm. 11 sierpnia 1945 w Otwocku) – polski aktor teatralny i filmowy, pisarz, publicysta; założyciel i dyrektor teatru Ateneum w Warszawie.
| ||
.jpg) Stefan Jaracz w latach 30. | ||
| Data i miejsce urodzenia | 24 grudnia 1883 Stare Żukowice | |
| Data i miejsce śmierci | 11 sierpnia 1945 Otwock | |
| Zawód | aktor | |
| Odznaczenia | ||
   
| ||
ŻyciorysEdytuj
Ukończył szkołę podstawową w Tarnowie oraz gimnazjum w Jaśle, po czym studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Za czasów gimnazjum udzielał się w konspiracyjnej akademickiej organizacji postępowej „Promieniści”. Wraz z Marianem Kukielem i Karolem Radkiem współtworzył koło tarnowskie[1].
Po studiach występował w teatrach w Krakowie, Poznaniu, Łodzi, a ostatecznie w Warszawie. Specjalizował się w tworzeniu postaci „z ludu”. Najprostszymi środkami opartymi na naturalistycznej metodzie mistrza Kazimierza Kamińskiego ukazywał złożoną psychikę człowieka. Do pamiętnych jego ról należą m.in. tytułowe w Judaszu Kazimierza Przerwy-Tetmajera[2], Szczęściu Frania Perzyńskiego, a także jako Grzegorz Dyndała Moliera, Smugoń w Przepióreczce Żeromskiego, Rejent w Zemście Fredry, czy Kaliban w Burzy Szekspira.
Od wczesnej młodości przyjaźnił się z Juliuszem Osterwą. Pracowali wspólnie w teatrach Krakowa i Poznania. Dzielili również mieszkanie. Dyrektor Osterwa zaprosił go do zespołu Reduty, a później także Teatru Narodowego. Współpraca z Jaraczem nieraz okazywała się kłopotliwa ze względu na chorobę alkoholową, do której z żalem przyznał się w ostatnich pismach z lat 40.
W czasie okupacji niemieckiej związał się z polityczno-wojskową katolicką organizacją podziemną Unia. Po wykonaniu w marcu 1941 wyroku sądu Polski Podziemnej na Igo Symie został aresztowany i osadzony na Pawiaku[3][4]. 5 kwietnia 1941 został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau[3]. Został zwolniony po licznych interwencjach 15 maja 1941 roku.
Zmarł na gruźlicę gardła[5][6], która ujawniła się po jego pobycie w obozie. Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarza Powązkowskim w Warszawie (rz. 1, m. 60/61)[7].
Uważany za jednego z największych aktorów polskich i współtwórcę nowoczesnej sztuki aktorskiej.
FilmografiaEdytuj
- Obłąkany. Dramat w Tworkach (1912) jako mąż
- Wykolejeni (1913) jako bankier
- Bóg wojny (1914) jako Napoleon Bonaparte
- Tajemnica pokoju nr 100 (1914) jako konkurent
- Cud nad Wisłą (1921) jako Jan Rudy, agitator bolszewicki
- Za winy brata (1921) jako Karol Gromski
- Niewolnica miłości (1923)
- O czem się nie mówi (1924) jako radca Wolski
- Skrzydlaty zwycięzca (1924)
- Śmierć za życie. Symfonia ludzkości (1924)
- Iwonka (1925) jako towarzysz Gabriela
- Pan Tadeusz (1928) jako Napoleon Bonaparte
- Przedwiośnie (1928) jako ojciec Baryki
- Dróżnik nr 24 (1929) jako dróżnik
- Ponad śnieg (1929) jako Joachim
- Uroda życia (1930) jako ojciec Piotra
- Bezimienni bohaterowie (1932)
- Biała trucizna (1932) jako przemysłowiec Jan Kański
- Księżna Łowicka (1932) jako książę Konstanty Pawłowicz
- Kocha, lubi, szanuje (1934)
- Młody las (1934) jako profesor, ojciec Stefana
- Przebudzenie (1934) jako pijak z „cyrku”
- Jego wielka miłość (1936) jako sufler Konstanty Kurczek
- Pan Twardowski (1936) jako mistrz Maciej, alchemik
- Róża (1936) jako Oset
RodzinaEdytuj
- Żoną Stefana Jaracza była aktorka Jadwiga Daniłowicz-Jaraczowa[8].
- Jego córką była aktorka Anna Jaraczówna[9].
- Jego prawnukiem jest Mikołaj Radwan[10], aktor dziecięcy, znany głównie z głównej roli w serialu Tata, a Marcin powiedział.
OdznaczeniaEdytuj
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (8 listopada 1930)[11],
- Złoty Krzyż Zasługi (1 lipca 1935)[12],
- Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)[13].
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski[14].
UpamiętnienieEdytuj
Dawny Teatr Ludowy na scenie którego debiutował,
Kraków ul. Krowoderska 31.
Tablica upamiętniająca Stefana Jaracza.
_commemorative_plaque,_31_Krowoderska_street,_Krak%C3%B3w,_Poland.jpg)
Teatry im. Stefana JaraczaEdytuj
Budynek Teatru im. S. Jaracza w Łodzi
Budynek Teatru im. S. Jaracza w Olsztynie
Wejście do budynku Teatr Ateneum im. S. Jaracza w Warszawie
Teatr im. Stefana Jaracza w Otwocku (zdjęcie nieaktualne - teatr wyremontowany i na nowo otwarty w 2016 roku, brak dostępnych zdjęć https://teatr.otwock.pl/strona-glowna)
Ulice im. Stefana JaraczaEdytuj
Stefan Jaracz jest patronem ulic w: Słupsku, Częstochowie, Łodzi, Krakowie, Oświęcimiu, Tarnowie[15], Warszawie, Tychach, Wrocławiu.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Stanisław Sławomir (1949-) Nicieja, Stanisław Sławomir (1949-) Nicieja, Dzieje Najnowsze : [kwartalnik poświęcony historii XX wieku] R. 15 z. 1-2 (1983), Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1983, s. 75 [dostęp 2015-12-27].1 stycznia
- ↑ Edward Krasiński, „Stefan Jaracz”, 1976, s. 83, 84, 109, 137, 167.
- ↑ a b Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 43.
- ↑ Leon Wanat, Za murami Pawiaka, Warszawa 1985, s . 387.
- ↑ Legendy polskiego teatru – Stefan Jaracz.
- ↑ Kultura polska: Stefan Jaracz. culture.pl.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: STEFAN JARACZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-10-19].
- ↑ Jadwiga Jaracz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [online] [dostęp 2020-07-01].
- ↑ Anna Jaraczówna w bazie filmpolski.pl
- ↑ Mikołaj Radwan w bazie filmpolski.pl
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 260, poz. 352 „za zasługi na polu twórczości scenicznej”.
- ↑ M.P. z 1935 r. nr 151, poz. 177 „za zasługi na polu sztuki teatralnej”.
- ↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za szerzenie zamiłowania do polskiej literatury dramatycznej”.
- ↑ Lista osób odznaczonych M.P. z 1945 r. nr 5, poz. Lista osób odznaczonych
- ↑ Ulice – nowe i stare nazwy [dostęp 2020-06-30].
Linki zewnętrzneEdytuj
- Stefan Jaracz, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [online] [dostęp 2021-04-11].
- Stefan Jaracz w bazie filmpolski.pl
- Stefan Jaracz w bazie IMDb (ang.)
- Stefan Jaracz w bazie Filmweb
- Tekst Stefana Jaracza
- Stefan Jaracz na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- Stefan Jaracz w bazie Filmoteki Narodowej „Nitrofilm”