Stefania Grodzieńska
Stefania Nina Grodzieńska-Jurandot (ur. 2 września 1914 w Łodzi, zm. 28 kwietnia 2010 w Konstancinie-Jeziornie) – polska pisarka, aktorka estradowa i teatralna, satyryczka.
 Stefania Grodzieńska (2003) | |
| Data i miejsce urodzenia |
2 września 1914 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
28 kwietnia 2010 |
| Zawód | |
| Współmałżonek | |
| Lata aktywności |
1933–2010 |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujPochodziła z rodziny żydowskiej[1][2]. Jej matka, Eleonora Ney, studiowała prawo na Uniwersytecie Genewskim, gdzie poślubiła swojego wykładowcę filozofii prawa, Michaela Grodensky’ego, jednak rozstała się z nim krótko przed narodzinami córki[3]. Grodzieńska poznała ojca dopiero w dorosłym życiu podczas pobytu w Genewie[3].
Stefania urodziła się w Łodzi, dwa tygodnie później matka zabrała ją do Warszawy[3]. Przez kolejne lata mieszkała z matką i ojczymem Litwinem Miszą[4] w Rosji (w Moskwie) i Niemczech, a od 1923 była wychowywana przez dziadków (Franciszkę i Maksa) w Łodzi[5][6], gdzie uczyła się w Gimnazjum Żeńskim Janiny Pryssewiczówny[5] i uczęszczała na lekcje baletu w Szkole Tańca Artystycznego Ireny Prusickiej[4][7][8]. W wieku 16 lat przeniosła się do Warszawy, gdzie kontynuowała naukę w szkole Ireny Prusickiej, zdobyła wykształcenie baletowe, następnie rozpoczęła pracę jako tzw. girlsa – tancerka rewiowa. Występowała w teatrzyku „Bodega”, teatrzyku „Cyganeria” i Teatrze Kameralnym, w 1937 otrzymała angaż do zespołu Cyrulika Warszawskiego[4].
.jpg)
Po wybuchu II wojny światowej, na początku okupacji niemieckiej, pod zmienionym i wpisanym w kenkartę nazwiskiem: Stefania Grabowska, pracowała jako: zielarka w podwarszawskich Morach, pomoc fryzjerska, niania u państwa Rubików na Saskiej Kępie, pomoc u sołtysa wsi Dobrzyniec k. Otwocka przy moczeniu lnu, wożąca rąbankę z Karczewa, sprzątaczka oraz robiła na drutach i szydełku sweterki, czapki, szale, rękawiczki i skarpety. Jesienią 1940 wraz z mężem Jerzym Jurandotem zmuszeni byli do zamieszkania w getcie warszawskim[5]. Tam Stefania występowała w teatrze Femina[9], którego dyrektorem artystycznym i literackim był Jerzy Jurandot. W sierpniu 1942, podczas Wielkiej Akcji deportacyjnej, przedostali się na tzw. aryjską stronę. Zamieszkali najpierw u Janiny Wojciechowskiej przy ul. Filtrowej 68/33, a następnie u Zofii i Gabriela Kijkowskich w podwarszawskiej miejscowości Gołąbki. Od marca 1944 prawie do wybuchu powstania warszawskiego ukrywali się w mieszkaniu Heleny Niemyskiej[10] przy ulicy Filtrowej 77[11]. W tym okresie pisała wiersze pod nazwiskiem panieńskim matki (Ney), które zostały wydane w 1949 przez Państwowy Instytut Wydawniczy w zbiorze Dzieci getta[12].
Przed zakończeniem wojny znalazła się w Lublinie, gdzie w latach 1944–1945 była pierwszą po wojnie spikerką Polskiego Radia. Od 1945 przebywała z mężem w Łodzi, gdzie pracę rozpoczął Teatr Syrena, który potem przeniósł się do Warszawy[13]. Przez kilka lat pracowała w Polskim Radiu, a przez kilkanaście lat – w redakcji rozrywki Telewizji Polskiej.
Była felietonistką „Szpilek”, poza tym pisała monologi i skecze, a jej teksty wykonywali m.in. Hanka Bielicka, Adolf Dymsza, Loda Halama, Alina Janowska, Kalina Jędrusik, Bogumił Kobiela i Irena Kwiatkowska.
Zmarła po krótkiej chorobie 28 kwietnia 2010 w Domu Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie[14]. Została pochowana 4 maja 2010 na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[15] (kwatera B37-1-7)[16].
Życie prywatne
edytuj
Dwukrotnie zamężna. Pierwszym mężem był Adam, student prawa, który w 1936 zmarł na gruźlicę[5]. Od 1937 była żoną Jerzego Jurandota, poety, dramaturga, satyryka i autora tekstów piosenek[17]. Miała z nim córkę Joannę Jurandot-Nawrocką (1946–2016), asystentkę reżysera, realizatorkę telewizyjną i publicystkę.
Twórczość
edytujZbiory felietonów:
- Dzionek satyryka
- Jestem niepoważna
- Brzydki ogród (Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1974)
- Felietony i humoreski
- Plagi i plażki
- Rozmówki
- Kłania się PRL
- Kawałki żeńskie, męskie i nijakie
Książki biograficzne:
- Wspomnienia chałturzystki (autobiograficzna)
- Urodził go Niebieski Ptak (wspomnienia o Fryderyku Jarosym)
- Już nic nie muszę (autobiograficzna)
Tablica pamiątkowa w Alei Gwiazd Satyrykonu na głównym deptaku Legnicy (ul. Najświętszej Marii Panny) - Nie ma z czego się śmiać (autobiograficzna)
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (29 listopada 2000)[18]
- Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (22 listopada 2007)[19]
- Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967)
- Medal Stowarzyszenia Autorów ZAiKS (1988)[20]
- Medal 90-lecia Stowarzyszenia Autorów ZAiKS (2009)[20]
- Odznaka honorowa Stowarzyszenia Autorów ZAiKS (1988)[20]
Nagrody i wyróżnienia
edytuj- Nagroda Komitetu do spraw Radia i Telewizji za Tragedię kieszonkową oraz felietony satyryczne do cyklicznych programów rozrywkowych w telewizji (1965)
- Nagroda Ministra Obrony Narodowej (z Jerzym Jurandotem) za sztukę Ballada o tamtych dniach (1970)
- Nagroda Prezydenta m. st. Warszawy za książkę Narodził go Niebieski Ptak (1989)
- Diamentowy Mikrofon – Nagroda Honorowa z okazji 70-lecia Polskiego Radia (1995)
- „Kryształowe Zwierciadło” (Krzywe) – nagroda miesięcznika „Zwierciadło” – za wielki dar autoironii i przewrotne, młodzieńcze poczucie humoru (1997)
- tytuł Mistrza Mowy Polskiej (2001)
- statuetka Warszawska Puenta – Puenta Honorowa – nagroda magazynu „Warsaw Point” (2006)[21]
- Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy (2008)
- Hiacynt – nagroda przyznana przez Fundację Równości za zasługi na rzecz tolerancji (2008)
Źródło: [22].
Upamiętnienie
edytujW 2011 premierę w Teatrze Ateneum w Warszawie miał spektakl Sceny niemalże małżeńskie Stefanii Grodzieńskiej (reż. Grażyna Barszczewska), powstały na podstawie tekstów artystki i Jerzego Jurandota[23][24].
W Alei Gwiazd Satyrykonu na głównym deptaku Legnicy (ul. Najświętszej Marii Panny) umieszczono tablicę pamiątkową poświęconą Stefanii Grodzieńskiej.
W 2024 roku jej imieniem nazwano pasaż między ulicami Chocimską i Puławską w Warszawie[25].
Przypisy
edytuj- ↑ Robert Stiller: Abecadło żydowskich pisarzy z Polski. Kraków: Znak, 2015. ISBN 978-83-7998-035-2.
- ↑ Rafał Węgrzyniak: Uwagi na stronie: Biografie polskich Żydów. Pismo „Teatr”, 2015. [dostęp 2020-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-27)].
- ↑ a b c Tomasz Raczek: Karuzela z madonnami. Instytut Wydawniczy Latarnik, 2003, s. 135. ISBN 83-917-891-2-8.
- ↑ a b c Małżeństwo było dla niej inspiracją do tworzenia satyry. Historia miłości Stefanii Grodzieńskiej i Jerzego Jurandota | Viva.pl [online], viva.pl [dostęp 2025-04-02].
- ↑ a b c d Agnieszka Modrzejewska, Ypsilon kwartalnik literacko-artystyczny [online], Ypsilon, 19 maja 2022 [dostęp 2025-04-02].
- ↑ Witold Chrzanowski, Stefania Grodzieńska – potrafiła nie tylko bawić, ale i wzruszać [online], kobieta.wp.pl, 28 kwietnia 2016 [dostęp 2024-03-24] (pol.).
- ↑ o, Stefania Grodzieńska. Wspomnienie (1914–2010) [online], Encyklopedia teatru polskiego [dostęp 2025-04-02].
- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z madonnami. Instytut Wydawniczy Latarnik, 2003, s. 136. ISBN 83-917-891-2-8.
- ↑ Stefania Grodzieńska we wspomnieniach Heleny Birenbaum.
- ↑ Adam Piechowski: Losy spółdzielni mieszkaniowych w Warszawie w latach okupacji niemieckiej. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 105, 178. ISBN 83-209-0837-X.
- ↑ Magdalena Stopa, Jan Brykczyński: Ostańce. Kamienice warszawskie i ich mieszkańcy. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2010, s. 33. ISBN 978-83-62020-18-8.
- ↑ Magda Koralewska, Małe wspomnienie o osobie, o której dziś usłyszałam po raz pierwszy, Beit Kraków. beitkrakow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ 110 lat temu urodziła się pierwsza dama polskiego humoru Stefania Grodzieńska [online], dzieje.pl [dostęp 2025-04-02].
- ↑ Zmarła Stefania Grodzieńska. Gazeta.pl, 28 kwietnia 2010. [dostęp 2010-04-28].
- ↑ Stefania Grodzieńska spoczęła na Powązkach. wp.pl, 4 maja 2010. [dostęp 2010-05-04].
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-18].
- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z madonnami. Instytut Wydawniczy Latarnik, 2003, s. 137. ISBN 83-917-891-2-8.
- ↑ M.P. z 2001 r. nr 4, poz. 78 „za wybitne zasługi w długoletniej działalności radiowej”.
- ↑ MKiDN – Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis [online] [dostęp 2020-04-21] (pol.).
- ↑ a b c Laureaci Nagród ZAiKS-u [online], www.zaiks.org.pl [dostęp 2025-04-02].
- ↑ Warszawa. Puenty wręczone [online], Encyklopedia teatru polskiego [dostęp 2025-04-02].
- ↑ Stefania Grodzieńska, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2025-04-02].
- ↑ https://teatrateneum.pl/?p=128.
- ↑ Anna Retmaniak: Portret słowem malowany. Wydawnictwo Prószyński i S-ka, 2013, s. 65–66. ISBN 978-83-7839-559-1.
- ↑ Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego, poz. 12806 [online], 28 listopada 2024 [dostęp 2025-02-01] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Stefania Grodzieńska w bazie IMDb (ang.)
- Stefania Grodzieńska w bazie Filmweb
- Stefania Grodzieńska w bazie filmpolski.pl
- Stefania Grodzieńska, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (autorzy) [dostęp 2021-04-09].
- Stefania Grodzieńska na zdjęciach w bibliotece Polona