Wikipedia

Storczyk męski

gatunek rośliny

Storczyk męski (Orchis mascula L.) – gatunek byliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae).

Storczyk męski
Ilustracja
Kwiatostan
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

storczykowate

Podrodzina

storczykowe

Rodzaj

storczyk

Gatunek

storczyk męski

Nazwa systematyczna
Orchis mascula (L.) L.
Fl. Suec., ed. 2: 310 (1755)[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Storczyk męski – pokrój rośliny
Kwiaty

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Występuje na przeważającej części Europy bez jej krańców północnych i północno-wschodnich, poza tym w północno-zachodniej Afryce, w Azji Mniejszej i regionie Kaukazu sięgając na wschodzie do Iranu[4]. Jego pionowy zasięg wynosi 2700 m n.p.m.[5]

W Polsce występuje głównie w południowej części, zwłaszcza w górach po regiel górny. Do obszarów o największym zagęszczeniu stanowisk należą[6]:

Na niżu spotykany jest rzadko w północnej części.

Duża liczba stanowisk znajduje się w chronionych obszarach parków narodowych, m.in. w Gór Stołowych, Drawieńskim, Ojcowskim, Bieszczadzkim, Pienińskim, Tatrzańskim[6].

Morfologia edytuj

Łodyga
Smukła, bladozielona, często na górze fioletowo nabiegła, a u nasady lekko plamista i czasami pusta. Rośnie do wysokości od 20 do 60 cm.
Liście
Dolne podłużnie lancetowate od 3 do 5 sztuk o długości 5–25 cm i szerokości 0,5–3,5 cm. Szarozielone, a niekiedy purpurowoczerwono nakrapiane. Ostre lub tępe na końcu. Górne liście obejmują łodygę. Przysadka o długości do 2 cm, zalążnia do 1,5 cm.
Kwiaty
Zebrane w kwiatostan stożkowaty o wysokości do 20 cm, liczący od 10-45 kwiatów, gęsty w górze, kłos dołem zwykle luźny. Kwiaty średniej wielkości. Działki okwiatu różowe do ciemnofioletowych, zaostrzone, trzy większe wyprostowane lub odgięte, dwa wewnętrzne mniejsze, nachylone ku sobie. Łatki są wyraźnie stępione i tylko nieznacznie karbowane. Ostroga osiąga do 1,5 cm, długa jak zalążnia, górny zewnętrzny płatek 0,7–1,3 cm, boczne zewnętrzne płatki 0,8–1,4 cm, a boczny wewnętrzny płatek 0,5–1 cm. Warżka do 1,5 cm długości, fioletowoczerwona do różowej, jaśniejsza u podstawy z ciemnofioletowymi plamkami. Prętosłup krótki i spiczasty. Pręciki jajowate do 2,5 mm długości, fioletowe lub zielone. Dwie ciemnozielone (lub żółte w kwiatach białych) pyłkowiny. Kwitnie od kwietnia do lipca. Bardzo rzadko spotykane są osobniki o białych (albinotycznych) kwiatach.
Owoce
Torebka nasienna do 2 cm długości. Liczne i drobne nasiona do 0,4 mm długości i 0,2 mm szerokości. Łupina nasienna przezroczysta.
Organy podziemne
Bulwy elipsoidalne do 3,5 cm długości umiejscowiona 3–10 cm pod powierzchnią gleby. Korzenie nieliczne i raczej niewielkie.

Biologia i ekologia edytuj

Rozwój
Bylina, geofit[8]. Kwitnie w maju i na początku czerwca. Kwiaty zapylane głównie przez pszczoły, trzmiele, ale występuje także samozapylenie. Rozmnaża się głównie przez nasiona[6].
Siedlisko
Rośnie głównie na łąkach, w murawach kserotermicznych, rzadziej w świetlistych zaroślach i lasach liściastych. Preferuje tereny otwarte, dobrze oświetlone lub co najwyżej nieco tylko zacienione[6].
Genetyka
Liczba chromosomów 2n = 42[8].

Zagrożenia i ochrona edytuj

W Polsce gatunek podlega ścisłej ochronie gatunkowej. W opracowaniu Czerwona lista roślin i grzybów Polski (2006) jest umieszczony w grupie gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V)[9]. W wydaniu z 2016 roku podgatunek typowy otrzymał kategorię CR (krytycznie zagrożony), natomiast podgatunek ssp. signifera (storczyk męski nakrapiany) – NT (bliski zagrożenia)[10]. Głównym zagrożeniem dla storczyka męskiego jest zaorywanie, melioracja i zalesianie łąk, na których występuje, a także zaprzestanie użytkowania łąk prowadzące do ich zarastania drzewami i krzewami[6].

Nazewnictwo edytuj

Dawne nazwy: storczyk samcowy (Jan Krzysztof Kluk w Dykcyonarzu Roślinnym), storczyk samczy (Józef Jundziłł), storczyk tępoliściowy – (Jakób Waga, we Florze Polski Jawnokwiatowych rodzajów).

Zastosowanie edytuj

Na wschodzie (w krajach arabskich) panuje przeświadczenie, że bulwy korzeniowe mają właściwości wzmagające popęd płciowy, co wiązane jest z ich kształtem przypominającym jądra samcze. Zbierane są tam bulwy, z których wytwarzany jest tzw. salep (w języku perskim – lisie jądra).

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-04] (ang.).
  3. ↑ World Checklist of Selected Plant Families. Kew Gardens. [dostęp 2010-08-04]. (ang.).
  4. ↑ Orchis mascula. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2008-12-17]. (ang.).
  5. ↑ Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
  6. ↑ a b c d e Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  7. ↑ ToM, Park Narodowy Gór Stołowych [online], www.pngs.com.pl [dostęp 2016-09-28].
  8. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  9. ↑ Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: IB PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  10. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Storczyk_męski&oldid=72985980”