Strażnica WOP Chałupki

Strażnica Wojsk Ochrony Pogranicza Zebenkau/Chałupki – zlikwidowany podstawowy pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza pełniący służbę graniczną na granicy polsko-czechosłowackiej.

Strażnica WOP

Zebenkau/Chałupki
Strażnica SG w Chałupkach

Budynek sztabowy byłej strażnicy w Chałupkach (wrzesień 2019)
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1945
Rozformowanie	2 stycznia 2003
Tradycje
Rodowód	210 strażnica WOP 218 strażnica WOP 8 strażnica WOP Chałupki 18 strażnica WOP Chałupki 19 strażnica WOP lądowa Chałupki Strażnica WOP Lądowa rozwinięta w Chałupkach Strażnica WOP Lądowa kadrowa w Chałupkach
Kontynuacja	SSG w Chałupkach GPK SG w Chałupkach PSG w Chałupkach PSG w Pietraszynie PSG w Raciborzu PSG w Rudzie Śląskiej
Komendanci / Dowódcy
Ostatni	por. Piotr Drużdż
Organizacja
Dyslokacja	ul. Długa 67 Chałupki
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza Straż Graniczna
Podległość	46 komenda odcinka 67 batalion OP 43 batalion WOP 4 GB WOP batalion graniczny WOP Górnośląska Brygada WOP Śląski Oddział SG

Strażnica Straży Granicznej w Chałupkach – zlikwidowana graniczna jednostka organizacyjna Straży Granicznej realizująca zadania bezpośrednio w ochronie granicy państwowej z Czechosłowacją/Republiką Czeską.

Granica polsko-czeska na Odrze w Chałupkach (maj 2014)

Formowanie i zmiany organizacyjne

Strażnica została sformowana w 1945 w strukturze 46 komendy odcinka Racibórz jako 210 strażnica WOP (Zebenkau) o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego.

W związku z reorganizacją oddziałów WOP 24 kwietnia 1948, 210 strażnica OP Chałupki została włączona w struktury 67 batalionu Ochrony Pogranicza, a 1 stycznia 1951 43 batalionu WOP w Raciborzu. Od 15 marca 1954 w Wojskach Ochrony Pogranicza wprowadzono nową numerację strażnic, a strażnica WOP Chałupki II kategorii otrzymała nr 218 w skali kraju. W 1956 rozpoczęto numerowanie strażnic na poziomie brygady. Strażnica I kategorii Chałupki była 8. w 4 Brygadzie Wojsk Ochrony Pogranicza. 31 grudnia 1959 była jako 18 strażnica WOP II kategorii Chałupki. 1 stycznia 1964 była jako 19 strażnica WOP lądowa II kategorii Chałupki. W kwietniu 1976, w związku z przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia, strażnicę podporządkowano bezpośrednio pod sztab 4 Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach.

Żołnierze WOP podczas prowadzenia obserwacji, w głębi po prawej izolatory odciągu na słupie telefonicznym do podłączania mikrotelefonu (mikrusa) (1979)

13 grudnia 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium kraju, dowódca GB WOP wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego.

W drugiej połowie 1984 strażnicę WOP Chałupki włączono w struktury utworzonego batalionu granicznego WOP im. Bohaterów Powstań Śląskich w Raciborzu, jako strażnica WOP lądowa rozwinięta kat. I w Chałupkach.

16 kwietnia 1990 rozformowano 43 batalion WOP w Raciborzu i strażnicę podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach już jako strażnica WOP lądowa kadrowa kat. I w Chałupkach (na czas „P” kadrowa). Żołnierze służby zasadniczej WOP z ostatnich poborów nadal pełnili służbę w strażnicy. Tak funkcjonowała do 15 maja 1991.

Straż Graniczna:

16 maja 1991 po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, strażnica w Chałupkach została przejęta przez Śląski Oddział Straży Granicznej w Raciborzu (ŚlOSG) i przyjęła nazwę Strażnica Straży Granicznej w Chałupkach (Strażnica SG w Chałupkach).

W 2000 rozpoczęła się reorganizacja struktur Straży Granicznej związana z przygotowaniem Polski do wstąpienia, do Unii Europejskiej i przystąpieniem do Traktatu z Schengen. Podczas restrukturyzacji wprowadzono kompleksową ochronę granicy już na najniższym szczeblu organizacyjnym tj. strażnica i graniczna placówka kontrolna. Wprowadzona całościowa ochrona granicy zniosła podział na graniczne jednostki organizacyjne ochraniające tylko tzw. „zieloną granicę” i prowadzące tylko kontrole ruchu granicznego. W wyniku tego, 2 stycznia 2003 nastąpiło zniesie strażnicy SG w Chałupkach. Ochraniany przez strażnicę odcinek granicy, przejęła Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Chałupkach.

Ochrona granicy

W październiku 1945 w ramach tworzących się Wojsk Ochrony Pogranicza na odcinku strażnicy został utworzony Przejściowy Punkt Kontrolny Rudyszwałd – kolejowy III kategorii, którego załoga wykonywała kontrolę graniczną osób, towarów oraz środków transportu:

• Chałupki-Bohumín (kolejowe).

Od 1947 załoga strażnicy wykonywała kontrolę graniczną i celną osób, towarów oraz środków transportu:

• Przejściowy Punkt Kontrolny MRG Chałupki.

1 stycznia 1964 na ochranianym odcinku przez strażnicę funkcjonowały przejścia graniczne małego ruchu granicznego (mrg) w których kontrolę graniczną i celną osób, towarów oraz środków transportu wykonywała załoga strażnicy:

• Chałupki-Paseky
• Chałupki-Šilheřovice
• Roszków-Hať.

Od lat 60. XX wieku do połowy lat 80. XX w. na odcinku strażnicy wykorzystywane były metalowe wieże obserwacyjne z której zabezpieczano odcinek granicy państwowej.

Wieża obserwacyjna w Tworkowie (1979)

W latach 1986–15 maja 1991, Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Chałupkach, następnie Strażnica WOP Lądowa kadrowa kat. I w Chałupkach, ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 2400 m (8150 m granicy rzecznej – na Odrze i 14250 m granicy lądowej):

• Włącznie znak graniczny nr IV/1b , wyłącznie znak gran. nr IV/22.
• W okresie zimowym pas śnieżny sprawdzany był minimum: na głównym kierunku dwukrotnie, na pozostałym raz w ciągu doby.
• Współdziałała w zabezpieczeniu granicy państwowej z:
  • Strażnice WOP w Gorzycach i Krzanowicach
  • Graniczna Placówka Kontrolna Chałupki
  • Sekcja Zwiadu WOP w Raciborzu.
• W ochronie granicy dowódcy strażnicy ściśle współpracowali ze swoimi odpowiednikami tj. naczelnikami placówek OSH (Ochrana Statnich Hranic) CSRS.

Żołnierze Strażnicy WOP Chałupki z pogranicznikiem czechosłowackim – przejście graniczne Tworków-Hať (1977–1979)

Straż Graniczna:

W latach 16 maja 1991–1 stycznia 2003, Strażnica SG w Chałupkach ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 22400 m (8150 m granicy rzecznej – na Odrze i 14250 m granicy lądowej):

• Włącznie znak gran. nr II/1b, wyłącznie znak gran. nr II/22.
• Komendant strażnicy współdziałał w zabezpieczeniu granicy państwowej z placówkami po stronie czeskiej cizinecké policie RCPP.

Budynek nr 2 (wrzesień 2019)

19 lutego 1996 zostały uruchomione przejścia graniczne mrg w którym kontrolę graniczną i celną osób, towarów oraz środków transportu wykonywała załoga Granicznej Placówki Kontrolnej SG w Chałupkach:

• Rudyszwałd-Hať
• Chałupki-Šilheřovice.

Wydarzenia

• 1956 – koniec czerwca, początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy).
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe.
• 1988 – na posterunku granicznym zginął tragicznie potrącony przez pociąg towarowy, żołnierz pełniący służbę na moście kolejowym. Pośmiertnie została mu nadana przez dowódcę WOP, na wniosek dowódcy brygady Srebrna „Odznaka „Za zasługi w obronie granic PRL”.
• 1990 – 4 października przybył na stanowisko z-cy d-cy strażnicy ppor. Piotr Rokiciński.

Straż Graniczna:

• 1993 – strażnica otrzymała na wyposażenie samochód osobowo-terenowy Land Rover Defender I 110 w zamian za UAZ 469 i motocykle Honda xl 125s w zamian za WSK 125.

Strażnice sąsiednie

• 209 strażnica WOP Gorzyce ⇔ 211 strażnica WOP Owschütz – 1946
• 209 strażnica OP Gorzyce ⇔ 211 strażnica OP Owschütz – 1949
• 217 strażnica WOP Gorzyce ⇔ 219 strażnica WOP Owsiszcze – 1954
• 7 strażnica WOP Gorzyce II kat. ⇔ 9 strażnica WOP Owsiszcze I kat. – 1956
• 19 strażnica WOP Gorzyce III kat. ⇔ 17 strażnica WOP Owsiszcze III kat. – 31.12.1959
• 20 strażnica WOP Gorzyce lądowa III kat. ⇔ 18 strażnica WOP Owsiszcze lądowa III kat. – 01.01.1964
• Strażnica WOP Gorzyce ⇔ Strażnica WOP Owsiszcze – do 1976
• Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. II w Gorzycach ⇔ Strażnica WOP Lądowa rozwinięta kat. I w Krzanowicach – 1984–16.04.1990
• Strażnica WOP Lądowa kat. II Gorzycach ⇔ Strażnica WOP Lądowa kadrowa kat. I w Krzanowicach – 17.04.1990–15.05.1991

Straż Graniczna

• Strażnica SG w Gorzycach ⇔ Strażnica SG w Krzanowicach – 16.05.1991–10.1999
• Strażnica SG w Godowie ⇔ Strażnica SG w Krzanowicach – 10.1999–01.01.2003.

Dowódcy/komendanci strażnicy

Spotkanie Sztafety 40-lecia WOP z pogranicznikami czechosłowackimi. 1. z lewej: por. Roman Kowalski d-ca strażnicy WOP Chałupki (czerwiec 1985)

• Jan Dąbrowiecki (1.01.1951–15.11.1952)
• kpt. Tadeusz Wypłosz (1953–1978)
• kpt. Marian Amroziński (1979–1980)
• kpt. Stanisław Szmurło (1980–1983)
• por./kpt. Roman Kowalski [1983–1987 (88)]
• ppor./por. Piotr Drużdż (1.08.1988–1.04.1991)

Komendanci strażnicy SG:

• por. SG Piotr Drużdż (2.04.1991–31.12.1992)
• por. SG/mjr SG Piotr Rokiciński (1.01.1993–1.01.2003) – do rozformowania.

Zobacz też

• 4 pułk piechoty.

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza : (1945–1991) : krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X. 
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011 .
• Grzegorz Zaremba. Przyczyny reorganizacji WOP w latach 1946–1948. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Szkolenia”. 3/08, s. 99, 2008. Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej w Koszalinie. (pol.). 
• Regulamin Służby Granicznej Część I – Zasady Ogólne, t. WOP 1/67, Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej Szefostwo Wojsk Ochrony Pogranicza, 20 sierpnia 1967, s. 39, 41 .
• Archiwum SGr., DWOP, sygn. 217/143, Wykazy dyslokacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza 1946. Wykaz strażnic i miejsc ich rozlokowania adresowany do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Zagranicznych z 4 maja 1946.
• Archiwum SG, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.
• Archiwum SG, zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Wykaz dyslokacyjny etatowych oddziałów i pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza z 18 maja 1957.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1400/3, k. 590–620; Rozkazy zarządzenia i wytyczne w zakresie wszelkiego rodzaju zaopatrzenia. Wykaz dyslokacyjny jednostek i pododdziałów WOP na dzień 1 stycznia 1964.