Strzyżów
Strzyżów – miasto w województwie podkarpackim, w powiecie strzyżowskim, na Pogórzu Strzyżowskim, nad Wisłokiem, 30 km od Rzeszowa. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Strzyżów. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. rzeszowskiego. Według danych GUS z 31 grudnia 2017 miasto liczyło 8893 mieszkańców. Strzyżów stanowi część dawnej ziemi sandomierskiej historycznej Małopolski[4]; przed rozbiorami miasto było położone w powiecie pilzneńskim[4] w województwie sandomierskim[5].
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
 Pałac, obecnie dom dziecka | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Burmistrz |
Waldemar Góra | ||
| Powierzchnia |
13,89[1] km² | ||
| Wysokość |
232[2] m n.p.m. | ||
| Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna |
17 | ||
| Kod pocztowy |
38-100 | ||
| Tablice rejestracyjne |
RSR | ||
Położenie na mapie gminy Strzyżów  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |||
Położenie na mapie powiatu strzyżowskiego  | |||
 49°52′15″N 21°47′28″E/49,870833 21,791111
| |||
| TERC (TERYT) |
1819044 | ||
| SIMC |
0975010 | ||
Urząd miejski ul. Przecławczyka 538-100 Strzyżów | |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Historia edytuj
Legendarne dzieje Strzyżowa sięgają IX wieku, czasów związku plemiennego Wiślan, kiedy to pogański książę wiślicki miał tu zbudować w widłach rzeki Stobnicy i Wisłoka strażnicę zwaną – Strzeżno – dla obrony wschodnich krańców swych ziem. W 1279 r. biskup firmański Filip de Casate, w latach 1278-1282 legat papieski na Węgrzech i w Polsce[6], w Budzie na Węgrzech potwierdził opatowi klasztoru Cystersów w Koprzywnicy prawo do pobierania dziesięciny m.in. z Czudca i Strzyżowa. Pierwsza lokacja miasta miała miejsce między 1373 a 1397 (druga w 1480). Miasto w XV–XVII w. miało dwa rynki, 3 kościoły, ratusz, łaźnię, szpital dla bezdomnych, 3 młyny, jatki, karczmę, gorzelnię, dwa browary i słodownie, szkołę parafialną, komorę celną, dwa mosty: godowski i gbiski, folusz, blech z maglem i staw rybny. Teren miejski otaczał ziemny wał obronny (do dziś zachowała się ul. Zawale). Były to czasy świetnego rozwoju miasta, rzemiosła, wytwórczości, hodowli i kontraktów handlowych z ośrodkami miejskimi w Polsce, na Węgrzech i Słowacji. Cysterski Strzyżów od 1373 stał się własnością rycerską (rycerza Wojtko, Pakosza – jego synów Jana i Mikołaja Strzeżowskich – XV w. później Świerczowskich, Wielopolskich – XVI w., Bączalskich i Bonerów, Szczepieckich i znów Wielopolskich – XVII w., Radziwiłłów – XVIII w., Starzeńskich, Skrzyńskich, Wołkowickich i Konopków – XIX i pocz. XX w.).
15 sierpnia 1769 odbyła się przysięga konfederatów barskich przed obrazem Matki Bożej Niepokalanej w Strzyżowie, w obecności Kazimierza Pułaskiego i Franciszka Trzecieskiego. Obraz ten został zamieszczony na sztandarze Konfederatów.
W wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. miasto stało się częścią Austrii, wchodząc w skład Galicji.
W historii Strzyżowa trawiło aż 10 pożarów – ostatni w 1895 spowodował, że powstało już w większości miasto murowane.
Rozwój miasta utrwaliło otwarcie szkoły świeckiej w 1796, a wcześniej w 1684 zezwolenie królewskie na organizację 4 jarmarków rocznie, wybudowanie w latach 1794-1798 drogi bitej Rzeszów-Strzyżów-Krosno, linii kolejowej Rzeszów-Strzyżów-Jasło w 1890.
W 1880 miasto liczyło 930 Polaków, 212 Żydów oraz 185 Niemców.
1 stycznia 1925 do Strzyżowa włączono gminę Przedmieście Strzyżowskie[7].
W czasie II wojny światowej w latach 1940–1941, w Strzyżowie powstał olbrzymi schron, przewidziany na sztabowe pociągi Hitlera, w związku z utworzoną nieopodal jedną z kwater głównych Führera.
Podczas okupacji hitlerowskiej, w grudniu 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1500 Żydów. 28 lipca 1942 roku zostali wywiezieni do getta w Rzeszowie, a stamtąd do obozu zagłady w Bełżcu[8].
W 1952 roku na rynku odsłonięto pomnik (w postaci popiersia) generała Karola Świerczewskiego.
W 1969 roku odsłonięto na komendzie milicji tablicę pamiątkową ku czci 6 funkcjonariuszy MO poległych w latach 1944–1953.[9].
W latach 60. i 70. XX w. powstało w Strzyżowie szereg fabryk, zakładów, szkół i placówek upowszechniania kultury. Miasto powiatowe w latach 1896–1932, 1954–1975 i od 1999.
| Klimatogram dla Strzyżowa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| I | II | III | IV | V | VI | VII | VIII | IX | X | XI | XII | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
30
0
-6
|
28
2
-6
|
34
7
-1
|
39
12
3
|
109
18
7
|
81
21
10
|
82
23
13
|
96
23
12
|
57
18
9
|
34
14
4
|
50
6
0
|
66
2
-4
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Temperatury w °C Opad całkowity w mm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Klimat edytuj
Klimat Strzyżowa kształtowany jest poprzez silne oddziaływanie rejonów górskich oraz kotlinne położenie miasta. Powoduje to utrzymywanie się specyficznych warunków mikroklimatycznych wyróżniających okolice Strzyżowa na tle województwa Podkarpackiego. Charakterystyczną cechą klimatyczną Strzyżowa jest występowanie inwersji temperatury powietrza, podczas których temperatura w centrum miasta jest o kilka stopni niższa niż na szczytach okolicznych wzniesień. W skrajnych przypadkach różnica ta sięga nawet 10 °C. Występują one podczas bezchmurnych i bezwietrznych nocy. W tym przypadku dochodzi do spływu grawitacyjnego mas powietrza w kierunku Strzyżowa i do kumulacji zanieczyszczeń powietrza. Zjawisko to jest szczególnie niebezpieczne w okresie zimowym gdy występuje intensywna emisja pyłów (aerozoli) emitowanych podczas spalania węgla kamiennego i drzewa opałowego w piecach centralnego ogrzewania. Średnia roczna temperatura powietrza w Strzyżowie wynosi +7,4 °C[10] jednak wartość ta stale rośnie. Zmiany klimatyczne w Strzyżowie zachodzą szybciej niż globalne ocieplenie. Średnia temperatura powietrza w ciągu ostatnich 50 lat wzrosła o prawie 2 °C, przy czym największe ocieplenie obserwowane jest w okresie zimowym i wiosennym. Opady atmosferyczne w Strzyżowie występują podczas 157 dni w ciągu roku, z czego opady deszczu podczas 109 dni, opady śniegu podczas 41 oraz opady deszczu ze śniegiem podczas 7 dni. Pokrywa śnieżna utrzymuje się podczas 64 dni w roku a jej średnia grubość to 12 cm. Roczna suma opadu jest wysoka i wynosi 705 mm. Wysokie opady wyróżniają okolice Strzyżowa na tle Podkarpacia. Podobnie rzecz się ma z dominującym kierunek wiatru. W środkowej i północnej części województwa dominują wiatry z sektora zachodniego, podczas gdy w Strzyżowie z kierunku południowego. Średnie roczne zachmurzenie w Strzyżowie wynosi 60%. Miesiącem w którym występuje najwięcej chmur jest grudzień (średnie zachmurzenie wynosi 76%), zaś w lipcu zachmurzenie jest najniższe i wynosi 48%. Okolice Strzyżowa charakteryzują się wysokim nasłonecznieniem, które przekracza rocznie 1070 kWh na 1 m². Stawia to rejon Strzyżowa w obszarze o jednym z najlepszych w kraju o wysokim potencjale energetycznym związanych z energią promieniowania słonecznego. Relatywnie wysokie średnie roczne prędkości wiatru przekraczające 4 m/s na wysokości 10 m nad gruntem umożliwiają rozwój energetyki wiatrowej. Szczególnie dobre warunki wietrzne panują w chłodnej porze roku kiedy zapotrzebowanie na energię jest wysokie. Warunki klimatyczne Strzyżowa promują rozwój technik hybrydowych, które wykorzystują energię promieniowania słonecznego w okresie letnim a energię wiatru w okresie jesienno-zimowym.
| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 0,0 | 1,8 | 7,2 | 12,2 | 18,4 | 20,9 | 23,4 | 22,5 | 17,9 | 13,5 | 5,6 | 1,9 | 12,1 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | -3,3 | -2,4 | 2,5 | 7,7 | 12,6 | 15,4 | 17,6 | 16,7 | 12,5 | 8,0 | 2,6 | -0,9 | 7,4 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | -6,1 | -5,7 | -1,0 | 3,2 | 7,2 | 10,3 | 12,5 | 12,3 | 8,6 | 4,4 | 0,3 | -3,5 | 3,5 |
| Opady [mm] | 30,1 | 28,4 | 34,3 | 39,2 | 109,2 | 80,8 | 81,5 | 95,5 | 56,8 | 33,8 | 49,9 | 65,5 | 705,4 |
| Średnia liczba dni z opadami | 13 | 14 | 12 | 13 | 13 | 15 | 11 | 12 | 13 | 9 | 15 | 17 | 157 |
| Wilgotność [%] | 85 | 83 | 78 | 73 | 73 | 76 | 73 | 77 | 80 | 79 | 85 | 87 | 79 |
| Źródło: SolarAOT[11] 15.02.2010 | |||||||||||||
Edukacja edytuj
- Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza
- Zespół Szkół Technicznych
- Miejski Zespół Szkół
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. M. Konopnickiej
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Orła Białego
- Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy
- Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Z. Mycielskiego
- Ośrodek Kształcenia Zawodowego
Demografia edytuj
- Piramida wieku mieszkańców Strzyżowa w 2014 roku[3].
Sport edytuj
Strzyżów posiada bogate tradycje sportowe, które intensywnie rozwijały się już w latach 50. oraz 60. XX wieku. Zaliczyć do nich można następujące sekcje: podnoszenia ciężarów, strzelecką, lekkoatletyczną oraz narciarską.
Strzelectwo początkowo rozwijało się w ramach Ligi Przyjaciół Żołnierza, a od 1965 w ramach Ligi Obrony Kraju. Największym sukcesem tej sekcji było zdobycie drużynowego Mistrzostwa Polski w 1968 oraz liczne miejsca na podium w klasyfikacjach indywidualnych. W latach 90. Strzyżów był 2-krotnie gospodarzem centralnych zawodów O Srebrne Muszkiety. Zawody rozgrywane były na 50 m strzelnicy. Poza tym obiektem LOK posiadał strzelnicę do broni pneumatycznej, która w późniejszym czasie została przeniesiona do Miejskiego Zespołu Szkół. Duże zasługi w strzelectwie sportowym są zasługą Alfreda Kruczka, Józefa Szary oraz Andrzeja Markowicza, którzy przez wiele lat prowadzili oraz rozwijali sekcję.
W LOK w Strzyżowie działała również sekcja żeglarska, która głównie zajmowała się budową łodzi.
Sekcja lekkoatletyczna rozwijała się na stadionie piłkarskim, gdzie w każdy czwartek odbywały się treningi oraz zawody w ramach III ligi lekkiej atletyki.
Założycielem sekcji narciarskiej jest Roman Wilczak. W latach 50. XX wieku powstał ośrodek narciarski w Łętowni, gdzie wybudowano 30 m skocznię narciarską, trasy biegowe oraz stok narciarski. Na skoczni odbywał się podkarpacki turniej 4 skoczni, a zawodnicy sekcji odnosili sukcesy na arenie krajowej. W ostatnich latach sekcja ta przeżywa reaktywacje ze względu na rozwój infrastruktury narciarskiej w Łętowni.
W historii strzyżowskiego sportu odnotować należy działalność sekcji piłki koszykowej, która przez 2 lata uczestniczyła w rozgrywkach III ligi. Jednak największą popularnością w Strzyżowie cieszy się piłka siatkowa oraz piłka nożna. W mieście mieszczą się dwa kluby sportowe: Uczniowski Klub Sportowym Sokół Strzyżów z sekcją piłki siatkowej oraz Miejski Klub Sportowy Wisłok Strzyżów z sekcją piłki siatkowej i piłki nożnej. Siatkarze MKS Wisłoka Strzyżów przez wiele lat uczestniczyli w rozgrywkach III ligi, a od sezonu 2009/2010 występują w II lidze PZPS. Siatkarskie kluby ze Strzyżowa mają na swoim koncie liczne sukcesy w zespołach juniorskich na szczeblu wojewódzkim, makroregionalnym i centralnym. Wynikają one z intensywnego trybu szkolenia dzieci i młodzieży począwszy od szkoły podstawowej. Wielu zawodników stawiających pierwsze kroki w siatkówce w strzyżowskich szkołach zasiliło w późniejszym czasie pierwszoligowy zespół Resovii Rzeszów. Najbardziej znanym jest reprezentant kraju Łukasz Perłowski.
Wspólnoty wyznaniowe edytuj
Stowarzyszenia edytuj
Od 1967 roku w mieście działa Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzyżowskiej (TMZS). Założycielami TMZS między innymi byli: Zygmunt Leśniak, nauczyciel Liceum Ogólnokształcącego w Strzyżowie – pierwszy przewodniczący, Tadeusz Szetela z Dobrzechowa – z-ca przewodniczącego, Mieczysław Cynarski, sekretarz Prezydium Powiatowej Rady Narodowej – sekretarz, Michał Jezierski, Kazimiera Hodór, Adam Patryn i Jan Zając[13].
Miasta i gminy partnerskie edytuj
Honorowi obywatele miasta edytuj
- Adam Fedorowicz (1899)[21]
- Adam Kluska (2007)
- Panoramy Strzyżowa
-
część wschodnia -
część zachodnia -
widok ze stoku narciarskiego
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
- ↑ Współrzędne geograficzne Strzyzow, Polska. [dostęp 2017-04-22].
- ↑ a b Strzyżów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ a b Andrzej Karpiński (red.): „Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa”, tom IV: Społeczeństwo a wojsko. Wydawnictwo DiG, Warszawa 2015, s. 129. ISBN 978-83-7181-863-9
- ↑ Historia powiatu – Powiat Strzyżowski.
- ↑ Norbert Jerzak: Udział biskupa Filipa z Fermo we wrocławskim sporze pomiędzy biskupem Tomaszem II a księciem Henrykiem IV [w:] "Wrocławski Przegląd Teologiczny" 25 (2017) nr 2, s. 130
- ↑ Dz.U. z 1924 r. nr 117, poz. 1056
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 582.
- ↑ Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 626
- ↑ Klimat Strzyżowa. 2010-02-15. [dostęp 2016-10-14].
- ↑ Stacja Badawcza Transferu Radiacyjnego w Strzyżowie. [dostęp 2010-02-15].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-02].
- ↑ Nowiny Rzeszowskie z 3 czerwca 1967 r. (przed rejestracją Statutu 9 października 1967 w Wydziale Spraw Wewnętrznych Prezydium PRN w Strzyżowie TMZS miało nazwę Stowarzyszenie Przyjaciół Ziemi Strzyżowskiej).
- ↑ Bagnacavallo (Włochy)
- ↑ Svidnik (Słowacja)
- ↑ Gorodok (Ukraina)
- ↑ Kisvarda (Węgry)
- ↑ Lassee (Austria)
- ↑ Namsos (Norwegia)
- ↑ Tisno (Chorwacja)
- ↑ Kronika. „Głos Rzeszowski”. Nr 15, s. 3, 9 kwietnia 1899.
Linki zewnętrzne edytuj
- Strzyżów 2, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 490.