Styl (językoznawstwo)
Styl – sposób ukształtowania tekstu (doboru i organizacji środków językowych) w zależności od różnych czynników wyboru, zarówno indywidualnych, jak i ponadindywidualnych[1][2][3]. Ukształtowanie stylistyczne polega na doborze środków dostępnych w systemie języka; ujawnia się przede wszystkim w warstwie leksykalnej i frazeologicznej, choć możliwe są również różnice w wymowie, fleksji, składni, a także w zewnętrznej szacie ortograficznej[4].
Dla ukształtowania stylistycznego tekstu istotne są nie tylko czynniki jednostkowe, ekspresywno-impresywne i estetyczne, ale również czynniki ponadindywidualne, niezależne od zawartości komunikacyjnej; w związku z tym pojęcie stylu jest odnoszone do całych zbiorów tekstów właściwych dla pewnej dziedziny życia lub grupy autorów[1]. Dobór cech stylistycznych ma charakter systematyczny[5]. Wyodrębnia się style indywidualne (idiolekty), charakterystyczne dla poszczególnych użytkowników języka, oraz style społeczne, uzależnione od celu, tematu oraz sytuacji nadawcy i odbiorcy wypowiedzi[4]. Można też mówić o stylu pojedynczego tekstu[2]. Świadomość doboru środków językowych różni się w zależności od typu komunikatu[2].
Funkcjonalne zróżnicowanie stylistyczne jest charakterystyczną cechą języków standardowych (ogólnonarodowych), obejmujących swoim zasięgiem wszelkie dziedziny życia[6]. Umiejętność odpowiedniego posługiwania się stylami językowymi stanowi istotną część kompetencji językowych[5]. Zdarza się, że obszary poszczególnych stylów funkcjonalnych są obsługiwane przez różne języki[7].
Styl to relacja między znaczeniem tekstu a formą wyrażenia tego sensu za pomocą środków językowych. Stanowi związek między formą oznaczającą a treścią oznaczaną wypowiedzenia, czyli według nazewnictwa Noama Chomsky’ego napięcie między strukturą głęboką a strukturą powierzchniową danego tekstu.
Tradycyjną dyscypliną zajmującą się stylami językowymi jest stylistyka[3]. Stylistyka stoi na pograniczu językoznawstwa i nauki o literaturze[8].
Podział stylów
edytujKlasyfikacja stylów może być oparta na różnych kryteriach. Przedstawiciele praskiej szkoły strukturalistycznej wypracowali teorię stylów funkcjonalnych (języków funkcjonalnych), wyodrębnianych ze względu na funkcję wypowiedzi[1][9].
Do stylów funkcjonalnych (użytkowych) zalicza się:
- styl artystyczny (literacki)
- styl naukowy
- styl popularnonaukowy
- styl potoczny
- styl publicystyczny (dziennikarski, medialny)
- styl retoryczny
- styl urzędowo-kancelaryjny (administracyjno-prawny).
W praktyce teksty mogą występować w formach mieszanych, a precyzyjne rozgraniczenie stylów funkcjonalnych nie zawsze jest możliwe[3]. Style funkcjonalne tworzą kontinuum[10].
Istnieją także inne, nieterminologiczne lub doraźne sposoby opisu stylów językowych; mowa np. o stylu kwiecistym, ozdobnym, ekonomicznym[2].
W ujęciu czeskim styl obiektywny, oparty na normie i uzusie, obejmuje uogólnione typy środków językowych: z jednej strony w zależności od adresata, sytuacji i rodzaju kontaktu (np. styl pisany/mówiony, oficjalny/nieoficjalny), a z drugiej – w zależności od funkcji wypowiedzi (style funkcjonalne). Z kolei styl subiektywny ma charakter indywidualny i nienormowany; jest związany z preferencjami danego autora[3]. Styl charakterystyczny dla pojedynczej osoby zwany jest idiolektem[4]. Pośród stylów artystycznych moźna wyróżnić style indywidualne (styl pewnego dzieła literackiego, styl autora) oraz style typowe (właściwe dla epoki, prądu literackiego, gatunku itp.), zakładające podporządkowanie się normom danej grupy wypowiedzi[11].
Style artystyczne są oceniane z wykorzystaniem kryteriów wypracowanych przez teorię literatury. Z kolei style nieartystyczne i zagadnienia związane z ich oceną należą do problematyki kultury języka[11].
Pokrewnym terminem socjolingwistycznym (właściwie odpowiadającym znaczeniowo stylowi funkcjonalnemu) jest rejestr, przy czym określenie to występuje przede wszystkim w tradycji anglosaskiej[12].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, s. 567–568, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.
- ↑ a b c d Michal Křístek, Styl, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 (cz.).
- ↑ a b c d Čermák 2011 ↓, s. 100.
- ↑ a b c Jerzy Podracki, Język pisany w wypowiedziach ustnych, [w:] Tomasz Bereda, Maria Dolacka-Gasparska (red.), Językowy przekaz medialny, Warszawa: Polskie Radio, 2014, s. 65–70, ISBN 978-83-933128-9-4, OCLC 947168480.
- ↑ a b John Lyons, Language and Linguistics, Cambridge: Cambridge University Press, 1981, s. 27, DOI: 10.1017/CBO9780511809859, ISBN 0-521-29775-3, ISBN 978-0-511-80985-9, OCLC 7565470 (ang.).
- ↑ Snježana Kordić, Jezik i nacionalizam, Zagreb: Durieux, 2010 (Rotulus Universitas), s. 70–74, DOI: 10.2139/ssrn.3467646, ISBN 978-953-188-311-5, LCCN 2011520778, OCLC 729837512, OL: 15270636W [dostęp 2018-11-08] (serb.-chorw.).
- ↑ Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, Bratislava: Obzor, 1993, s. 442, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
- ↑ Jadacka i Markowski 2022 ↓, s. 1677.
- ↑ Marie Krčmová, Funkční styl, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 (cz.).
- ↑ Jiří Černý, Dějiny lingvistiky, Olomouc: Votobia, 1996, s. 395, ISBN 80-85885-96-4, OCLC 37391292 (cz.).
- ↑ a b Jadacka i Markowski 2022 ↓, s. 1675.
- ↑ Čermák 2011 ↓, przyp. 2, s. 45.
Bibliografia
edytuj- František Čermák, Jazyk a jazykověda: přehled a slovníky, wyd. 4, Praha: Nakladatelství Karolinum, Univerzita Karlova, 2011, ISBN 978-80-246-1946-0, ISBN 978-80-246-2360-3, OCLC 878145746 (cz.).
- Hanna Jadacka, Andrzej Markowski, Hasła problemowe, [w:] Andrzej Markowski (red.), Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, t. 2: Q–Ż, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, s. 1675–1677, ISBN 978-83-01-22136-2, ISBN 978-83-01-22135-5, OCLC 1325603935, hasło „styl”.