Synagoga w Wielowsi
Synagoga w Wielowsi – synagoga z 1771 roku w Wielowsi przy ulicy Gminnej w powiecie gliwickim, wpisana do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego
 nr rej. A/441/15 z 23 lutego 2015[1] | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Budulec |
murowana |
| Data budowy | |
| Data likwidacji | |
| Tradycja |
reformowana |
| Obecnie |
magazyn zbożowy |
Położenie na mapie gminy Wielowieś  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu gliwickiego  | |
 50°30′32″N 18°36′50″E/50,509000 18,614000
| |
Jest najstarszym zachowanym żydowskim domem modlitwy na Górnym Śląsku[2]. Dawniej uważana była za najokazalszą synagogę we wschodnich Niemczech[3].
Historia edytuj
Synagoga została zbudowana w latach 1763-1771 ze składek wielowiejskich Żydów, którzy wyemigrowali za granicę. Pierwszy zapis na jej temat pochodzi z 1763 roku, kiedy to Salomon Bloch z Londynu przysłał list do Hirscha Blocha z Wielowsi, w którym pisał o planowanej budowie owej synagogi w tym samym roku[3]. Stanęła na miejscu starszej, drewnianej synagogi. Podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938 roku, bojówki hitlerowskie zdemolowały i następnie podpaliły budynek synagogi[4]. Częściowemu zniszczeniu uległo wnętrze oraz dach[3].
Synagoga jednakże została wcześniej zakupiona przez chrześcijańskiego mieszkańca Wielowsi, Franza Bialka. Zagroził on stacjonującym esesmanom, że jeśli nie ugaszą pożaru to poda ich do sądu o zniszczenie mienia prywatnego[4]. Pożar został wkrótce ugaszony, ale synagoga nie została już otwarta dla wiernych, mimo iż większość sprzętu wewnątrz ocalała. Na polecenie władz z budynku usunięto wszelkie symbole judaistyczne oraz wyburzono wieżę nakrytą kopułą[4]. Do Berlina wysłano meldunek, że synagoga została zniszczona[4].
Po zakończeniu II wojny światowej synagoga została gruntownie przebudowana na magazyn zboża Gminnej Spółdzielni[3] i taką funkcję pełni do dnia dzisiejszego.
Architektura edytuj
Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta. W zachodniej części znajduje się przedsionek, z babińcem u góry. We wschodniej części znajduje się główna sala modlitewna. Po powojennych przebudowach znacznie zniekształcono zewnętrzny wystrój budynku. Można dostrzec zarysy zamurowanych, półokrągle zakończonych okien.
Zachował się zabytkowy parochet z 1783 roku. Po zakończeniu II wojny światowej znajdował się w rękach prywatnych. Od 1977 roku znajduje się w zbiorach Muzeum Żydowskiego Instytutu Historycznego.
Przypisy edytuj
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 66 [dostęp 2021-03-21].
- ↑ Wielowieś na stronie kirkuty.xt.pl
- ↑ a b c d Żydowska przeszłość na stronie parafia-wielowies.pl
- ↑ a b c d Synowie Izraela w Tworogu. montes.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-20)]. na stronie montes.pl
Linki zewnętrzne edytuj
- Dawna synagoga i cmentarz żydowski w Wielowsi. starostwo.gliwice.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-23)]. na stronie starostwo.gliwice.pl (pol.)
- Arnulf Hein: Vom Ende der Langendorfer Judengemeinde. prosilesia.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-21)]. (niem.).
- Synagoga w Wielowsi na portalu Wirtualny Sztetl
- Fotografia parochetu z synagogi w Wielowsi
